Tiến Sĩ Xuất khẩu dịch vụ của các ngân hàng thương mại Việt Nam

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NĂM 2013

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .i
THUẬT NGỮ VIẾT TẮT vi
DANH MỤC BẢNG, BIỂU, ĐỒ THỊ viii

MỞ ĐẦU . 1
CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ XUẤT KHẨU DỊCH VỤ CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 9
1.1. Tầm quan trọng trong xuất khẩu dịch vụ của Ngân hàng thương mại 9
1.1.1. Khái niệm và phân loại dịch vụ của Ngân hàng thương mại . 9
1.1.2. Vai trò xuất khẩu dịch vụ của Ngân hàng thương mại đối với nền kinh tế quốc dân 12
1.1.3. Vai trò xuất khẩu dịch vụ đối với Ngân hàng thương mại . 14
1.2. Các phương thức xuất khẩu dịch vụ và cam kết của Việt Nam về mở cửa thị trường dịch vụ của Ngân hàng thương mại khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới 16
1.2.1. Các phương thức xuất khẩu dịch vụ của Ngân hàng thương mại 16
1.2.2. Cam kết của Việt Nam về mở cửa thị trường dịch vụ của Ngân hàng thương mại khi gia nhập Tổ chức thương mại thế giới . 23
1.3. Nhân tố ảnh hưởng đến xuất khẩu dịch vụ của Ngân hàng thương mại 26
1.3.1. Nhân tố thuộc về Ngân hàng thương mại . 26
1.3.2. Nhân tố thuộc về cơ chế, chính sách của Việt Nam . 27
1.3.3. Nhân tố thuộc về thị trường nước nhập khẩu dịch vụ 28
1.4. Kinh nghiệm xuất khẩu dịch vụ của một số Ngân hàng thương mại nước ngoài . 30
1.4.1. Kinh nghiệm của Citigroup 30
1.4.2. Kinh nghiệm của HSBC Holdings 32
1.4.3. Kinh nghiệm của Deutsche Bank 34
1.4.4. Kinh nghiệm của ANZ 35
1.4.5. Bài học rút ra cho các ngân hàng thương mại Việt Nam 36

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU DỊCH VỤ CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM 40

2.1. Phân tích tổng quan thực trạng xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam . 40
2.1.1. Khái quát về hệ thống Ngân hàng thương mại Việt Nam 40
2.1.2. Thực trạng dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam 43
2.1.3. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam . 52
2.2. Phân tích thực trạng phương thức xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam 56
2.2.1. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ theo từng phương thức của các Ngân hàng thương mại Việt Nam . 56
2.2.2. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ của một số Ngân hàng thương mại Việt Nam . 61
2.3. Phân tích thực trạng năng lực cạnh tranh trong xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam . 75
2.3.1. Năng lực cạnh tranh chung của các doanh nghiệp Việt Nam 75
2.3.2. Thực trạng năng lực cạnh tranh trong xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam . 78
2.4. Kết luận về thực trạng xuất khẩu dịch vụ của các ngân hàng thương mại Việt Nam 82

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN XUẤT KHẨU DỊCH VỤ CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM 85

3.1. Quan điểm và phương hướng phát triển xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam 85
3.1.1. Quan điểm phát triển xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam 85
3.1.2. Phương hướng phát triển xuất khẩu dịch vụ của các ngân hàng thương mại Việt Nam đến năm 2020 . 88
3.2. Giải pháp phát triển xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam . 92
3.2.1. Phát triển cơ sở hạ tầng cho xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam 92
3.2.2. Nâng cao chất lượng dịch vụ xuất khẩu theo chuẩn Quốc tế 94
3.2.3. Nâng cao năng lực cạnh tranh trong xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam 95
3.2.4. Đa dạng hóa các dịch vụ và phương thức xuất khẩu của các Ngân hàng thương mại Việt Nam 99
3.2.5. Tăng cường các hoạt động xúc tiến xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam . 101
3.2.6. Tăng cường liên kết hợp tác trong xuất khẩu dịch vụ của cácNgân hàng thương mại Việt Nam 101
3.2.7. Xây dựng và phát triển thương hiệu của các Ngân hàng thương mại Việt Nam . 102
3.2.8. Cơ cấu lại tổ chức của các Ngân hàng thương mại Nhà nước đáp ứng nhu cầu phát triển trong điều kiện hội nhập Quốc tế 105
3.2.9. Tăng cường năng lực tài chính và quản trị điều hành cho hệ thống các Ngân hàng thương mại cổ phần 106
3.3. Kiến nghị với Nhà nước 107
3.3.1. Tăng cường hành lang pháp lý cho hoạt động xuất khẩu dịch vụ của các ngân hàng thương mại Việt Nam 107
3.3.2. Sử dụng công cụ khuyến khích tăng trưởng xuất khẩu dịch vụ 108
3.3.3. Nâng cao năng lực quản lý của Nhà nước . 108
3.3.4. Tăng cường năng lực giám sát của Ngân hàng Nhà nước Việt
Nam 109
3.3.5. Công tác hạch toán, thống kê dịch vụ theo chuẩn mực quốc tế. 110
KẾT LUẬN 111

TÀI LIỆU THAM KHẢO . 114
DANH MỤC PHỤ LỤC . 118


MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của đề tài

Một trong những hạn chế, thách thức trong phát triển kinh tế, phát triển thương mại quốc tế và xuất khẩu dịch vụ của Việt Nam thời gian qua là cơ cấu kinh tế, cơ cấu xuất khẩu nói chung, cơ cấu sản phẩm dịch vụ xuất khẩu nói riêng chậm chuyển dịch theo hướng hiện đại. Cơ cấu kinh tế chậm chuyển dịch theo hướng kinh tế thị trường hiện đại trong 15 năm qua (1995-2010) trong cơ cấu GDP, tỷ trọng của khu vực dịch vụ không tăng lên mà lại có xu hướng giảm từ 44% năm 1995 xuống
38,1% năm 2000 và chỉ dao động ở mức 38%-39% trong 4 năm sau khi gia nhập WTO (2007-2010); trong đó, tỷ lệ đóng góp của các tổ chức tài chính vào GDP chỉ dao động ở mức 1,8%-2,0% trong suốt thời kỳ 1995-2010. Trong cơ cấu xuất khẩu, tỷ trọng của dịch vụ trong giá trị xuất khẩu đã có hướng giảm từ 14,56% năm 1990 xuống 9,17% năm 2009 và chỉ chiếm 8,97% năm 2010, trái với xu thế phát triển chung của Thế giới (cơ cấu xuất khẩu của Thế giới trong cùng khoảng thời gian đó, tỷ trọng của dịch vụ đã tăng từ 18,53% lên 21%). Trong cơ cấu sản phẩm dịch vụ xuất khẩu, tỷ trọng của nhóm sản phẩm có giá trị gia tăng cao (như Tài chính ngân hàng, Bảo hiểm, Bưu chính viễn thông ) chỉ dao động ở mức 5%, riêng dịch vụ tài chính ngân hàng chỉ chiếm 3%. Điểm đáng chú ý là trong phương thức xuất khẩu dịch vụ, phương thức hiện diện thương mại và di chuyển thể nhân chỉ chiếm khoảng 5%, điều đó đồng nghĩa với việc chúng ta chưa tận dụng tốt các cơ hội tiếp cận thị trường thế giới từ hội nhập WTO, hội nhập các FTA mở ra để phát triển kinh doanh dịch vụ ngoài biên giới quốc gia. Trong khi đó, trên thị trường dịch vụ ngân hàng trong nước, thị phần của các NHTM Nhà nước liên tục giảm xuống (trên thị trường tiền gửi giảm từ 77% năm 2000 xuống 59,3% năm 2007, còn khoảng 55% năm
2010. Trên thị trường cho vay trong thời gian tương ứng giảm từ 78,7% xuống 60,1% và 55%).
Theo đề án phát triển xuất khẩu giai đoạn 2006-2010, Chính phủ đã đặt ra mục tiêu đạt tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu dịch vụ cả nước bình quân 16,3%/năm. Đồng thời, Chính phủ cũng phê duyệt đề án phát triển ngành Ngân hàng Việt Nam đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 với 11 nhóm giải pháp lớn cần phải tổ chức thực hiện. Trong đó có giải pháp là “đẩy nhanh quá trình hội nhập quốc tế trong lĩnh vực Ngân hàng”.
Theo cam kết chung của Việt Nam khi gia nhập WTO đối với các ngành dịch vụ về cơ bản như Hiệp định thương mại song phương với Hoa Kỳ (BTA). Trước hết, Công ty nước ngoài không được hiện diện tại Việt Nam dưới hình thức Chi nhánh, trừ phi điều đó được ta cho phép trong từng ngành cụ thể. Ngoài ra, Công ty nước ngoài tuy được phép đưa cán bộ quản lý vào làm việc tại Việt Nam nhưng ít nhất 20% cán bộ quản lý của Công ty phải là người Việt Nam. Cuối cùng, ta cho phép tổ chức và cá nhân nước ngoài được mua cổ phần trong các doanh nghiệp Việt Nam nhưng tỷ lệ phải phù hợp với mức mở cửa thị trường ngành đó. Riêng Ngân hàng ta chỉ cho phép Ngân hàng nước ngoài mua tối đa 30% cổ phần. Cam kết cụ thể đối với dịch vụ Ngân hàng: Việt Nam đồng ý cho Hoa Kỳ thành lập Ngân hàng con 100% vốn nước ngoài không muộn hơn ngày 01/04/2007. Ngoài ra, Ngân hàng nước ngoài được thành lập Chi nhánh tại Việt Nam nhưng Chi nhánh đó sẽ không được phép mở Chi nhánh phụ và vẫn phải chịu hạn chế về huy động tiền gửi bằng đồng Việt Nam từ thể nhân Việt Nam trong vòng 5 năm kể từ khi ta gia nhập WTO. Ta vẫn giữ được hạn chế về mua cổ phần trong các Ngân hàng Việt Nam. Đây là hạn chế đặc biệt có ý nghĩa đối với ngành Ngân hàng.
Như vậy, khu vực Ngân hàng sẽ gần như mở hoàn toàn trong nhận tiền gửi và các khoản phải trả khác từ công chúng; cho vay dưới tất cả các hình thức, bao gồm tín dụng tiêu dùng, tín dụng cầm cố thế chấp, bao thanh toán và tài trợ giao dịch thương mại v.v. Vì vậy, chúng ta phải sẵn sàng các nguồn lực để có thể cạnh tranh với các Ngân hàng nước ngoài, đồng thời tìm hướng đi phù hợp cho các Ngân hàng thương mại Việt Nam trong đó, định hướng xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam là một hướng đi cần phải tính đến.
Trong bối cảnh đó và để vượt qua những khó khăn thách thức nêu trên, việc nghiên cứu để tìm ra các giải pháp nhằm đẩy mạnh xuất khẩu dịch vụ của các ngân hàng thương mại Việt Nam, góp phần gia tăng xuất khẩu dịch vụ, chuyển dịch cơ cấu và nâng cao chất lượng, hiệu quả xuất khẩu dịch vụ là rất quan trọng. Vì vậy, việc nghiên cứu tổng thể xuất khẩu dịch vụ của các Ngân hàng thương mại Việt Nam là rất cần thiết.

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục tiêu nghiên cứu của luận án
Mục tiêu tổng quát: Nghiên cứu, đề xuất định hướng và giải pháp phát triển xuất khẩu dịch vụ của các NHTM Việt Nam đến năm 2020.
Mục tiêu cụ thể:

- Phân tích và hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản có liên quan đến xuất khẩu dịch vụ của các NHTM.
- Phân tích, đánh giá thực trạng xuất khẩu dịch vụ của các NHTM Việt Nam sau khi thực thi các cam kết thương mại dịch vụ trong WTO.
- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp phát triển xuất khẩu dịch vụ của các NHTM Việt Nam đến năm 2020.