Thạc Sĩ Xu hướng phát triển nền kinh tế tri thức và tác động của nó đến sự phát triển và lựa chọn chiến lược

MỤC LỤC

Lời mở đầu 8

Phần thứ nhất : Kinh tế tri thức – Xu hướng phát triển của thời đại: Cơ sở lý luận và thực tiễn
12
I- Kinh tế tri thức: vai trò, những khái niệm cơ bản 12
I.1- Một số khái niệm cơ bản 12
I.1.1- Tri thức và vai trò của tri thức đối với phát triển 12
I.1.2- Khái niệm về nền kinh tế tri thức 20
I.2- Sự xuất hiện của kinh tế tri thức – hệ quả tất yếu của tiến trình
lịch sử tự nhiên của nhân loại
24
I.2.1- Cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại - đặc điểm và
vai trò của nó đối với kinh tế tri thức
24
I.2.2- Kinh tế thị trường là động lực mạnh mẽ đẩy nhanh cuộc cách
mạng khoa học – công nghệ, và do đó thúc đẩy sự hình thành và phát
triển nền kinh tế tri thức toàn cầu
28
I.2.3- Sự phát triển kinh tế thị trường và thương mại thế giới đi liền
với cách mạng khoa học – công nghệ thúc đẩy sự hình thành và phát
triển nền kinh tế tri thức toàn cầu
29
I.3- Đặc trưng chủ yếu của nền kinh tế tri thức 31
I.3.1- Tri thức trở thành yếu tố chủ yếu nhất của nền kinh tế 31
I.3.2- Cơ cấu các ngành kinh tế chuyển đổi ngày càng nhanh theo
hướng tăng nhanh giá trị gia tăng 33
I.3.3- Tốc độ đổi mới nhanh, sản xuất công nghệ trở thành ngành
sản xuất đặc biệt quan trọng 34
I.3.4- Công nghệ thông tin và viễn thông được ứng dụng rộng rãi
và ngày càng sâu trong mọi lĩnh vực đời sống kinh tế – xã hội 38
I.3.5- Đặc tính, cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực trong nền
kinh tế tri thức thay đổi căn bản 39
I.4- Các chỉ số nhận biết xu thế, đánh giá mức độ phát triển của
nền kinh tế tri thức
43
I.4.1- Các chỉ số đánh giá theo đề xuất của OECD 44
I.4.2- Các chỉ số đánh giá theo kiến nghị của APEC 44
I.4.3- Phương pháp đánh giá của Ngân hàng Thế giới 45
I.4.4- Phương pháp đánh giá của Mỹ 48
I.5- Động lực cho sự phát triển kinh tế tri thức 49
I.5.1- Bốn động lực chính rút ra từ kinh nghiệm của các nước đi trước 49
I.5.2- Động lực của kinh tế tri thức theo cách tiếp cận của Ngân
hàng Thế giới 50
I.5.3- Động lực của kinh tế tri thức theo cách tiếp cận của OECD 50
I.5.4- Các nước đang phát triển có thể rút ra được gì ? 51
II- Xu thế tác động của kinh tế tri thức – với tính cách là lực
lượng sản xuất mới đến các lĩnh vực chủ yếu của thế giới ngày nay 53
II.1- Tác động của kinh tế tri thức đến cơ cấu lao động xã hội, sự
phát triển nhanh của công nhân tri thức
53
II.2- Tác động của kinh tế tri thức đến văn hoá 54
II.3- Tác động của kinh tế tri thức đến quan hệ sản xuất 54
II.4- Nền kinh tế tri thức toàn cầu hoá đang khơi sâu các mâu
thuẫn của thời đại 58
II.5- Kinh tế tri thức và tư duy mới về sự phát triển 62
II.6- Kinh tế tri thức và khả năng rút ngắn quá trình công nghiệp
hoá, hiện đại hoá của các nước đang phát triển 66
III- Xu thế chuyển đổi sang nền kinh tế tri thức 66
III.1- Sự chuyển biến sang nền kinh tế tri thức – một xu hướng lớn
mang tính phổ biến đối với các nước
66
III.2- Dự báo khái quát về xu thế phát triển của kinh tế tri thức
trong giai đoạn sắp tới
67
III.3- Thời cơ, thuận lợi và khó khăn đặt ra cho các nước đang
phát triển trong quá trình tiếp cận và chuyển sang kinh tế tri thức
68
IV- Kinh nghiệm của một số nước trong quá trình hình thành,
phát triển kinh tế tri thức và bài học đối với Việt Nam
69
IV.1- Khái quát tình hình phát triển kinh tế tri thức trên thế giới
những năm gần đây
69
IV.2- Tổng kết bước đầu về kinh nghiệm của một số nước trong
quá trình phát triển kinh tế tri thức
73


IV.2.1- Kinh nghiệm của Mỹ về tạo lập thể chế để đạt được tính
đổi mới cao 73
IV.2.2- Kinh nghiệm của các nước Bắc Âu về tạo môi trường phát
triển kinh tế tri thức 74
IV.2.3- Kinh nghiệm của Singapore về phát huy lợi thế để bắt kịp tốc
độ phát triển của kinh tế tri thức toàn cầu 76
IV.2.4- Kinh nghiệm của Hàn Quốc : đi thẳng vào hiện đại ở những
ngành, lĩnh vực xung yếu và tạo đòn bẩy mạnh để phát triển kinh tế tri thức 77
IV.2.5- Kinh nghiệm của Malaysia : có chiến lược đồng bộ và phát
huy tốt vai trò của khu vực tư nhân 78
IV.2.6- Kinh nghiệm của các nước châu MỹLa-tinh : quyết tâm
vượt qua khó khăn để tạo nền móng cho kinh tế tri thức 79
IV.2.7- Kinh nghiệm vươn lên nhanh của Trung Quốc và Ấn Độ 79
IV.3- Năm bài học rút ra cho Việt Nam và các nước đi sau 82

Phần thứ hai : Hội nhập xu thế phát triển kinh tế tri thức toàn cầu là đòi hỏi tất yếu đối với Việt Nam 83
I- Thực trạng kinh tế – xã hội Việt Nam hiện nay nhìn từ góc độ
phát triển kinh tế tri thức 86
I.1.- Phân tích thực trạng nền kinh tế trên một số tiêu chí chủ yếu 86
I.1.1- Môi trường kinh doanh, thể chế chính sách 86
I.1.2- Nguồn nhân lực 90
I.1.3- Hệ thống đổi mới quốc gia 93
I.1.4- Công nghệ thông tin và truyền thông 97
I.2- Đánh giá chung 101
II- Những nhân tố mới – phát triển dựa vào tri thức 106
II.1- Những cánh đồng thu nhập cao dựa vào tri thức 106
II.2- Những vùng đất phát triển dựa vào tri thức 107
II.3- Các khu nông nghiệp công nghệ cao 111
II.4- Những lĩnh vực phát triển nhanh dựa vào tri thức 113
II.5- Những đơn vị phát triển dựa vào tri thức 114
III- Rút ngắn quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá định hướng
xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam tất yếu phải dựa trên nền tảng tri thức
118


III.1- Khó khăn và thuận lợi đối với Việt Nam trong phát triển kinh
tế tri thức
118
III.1.1- Những khó khăn chính phải vượt qua 110
III.1.2- Những cơ hội chủ yếu phải tận dụng có hiệu quả 120
III.2- Sự cần thiết và khả năng rút ngắn quá trình công nghiệp hoá,
hiện đại hoá dựa trên tri thức ở Việt Nam
122

Phần thứ ba : Quan điểm, phương hướng nhiệm vụ và giải pháp thực hiện mô hình công nghiệp hoá, hiện đại hoá rút ngắn dựa trên tri thức ở Việt Nam
125
I. Hệ quan điểm cơ bản 125
I.1- Phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam thực chất là thực hiện
chiến lược công nghiệp hoá rút ngắn dựa trên tri thức 125
I.2- Nước ta cần thực hiện đồng thời, lồng ghép hợp lý hai quá
trình công nghiệp hoá và phát triển kinh tế tri thức 129
I.3- Là nước đi sau, Việt Nam phải kết hợp tuần tự và nhảy vọt -
mô hình hai tốc độ. Đi thẳng vào hiện đại ở những khâu, những lĩnh
vực, những ngành có lợi thế, phát triển các ngành, các vùng kinh tế mũi
nhọn tạo thành đầu tàu có sức kéo mạnh toàn bộ nền kinh tế
131
I.4- Kết hợp truyền thống và hiện đại, phát huy năng lực nội sinh,
kết hợp với các yếu tố ngoại sinh 133
I.5- Để thực hiện công nghiệp hoá dựa trên tri thức và Chiến lược
phát triển kinh tế tri thức ở nước ta, cần tạo ra những đột phá ở những
vùng và ngành trọng điểm có sức lan toả thực sự
134
I.6- Khái quát về mô hình, con đường, bước đi 134
II. Phương hướng nhiệm vụ 135
II.1- Đổi mới tư duy phát triển tạo môi trường cho sự phát riển
kinh tế tri thức
135
II.2- Chủ động, tích cực hội nhập vào xu thế phát triển kinh tế tri
thức toàn cầu 136
II.3- Chuyển hướng phát triển các lĩnh vực trọng yếu sang chủ yếu
dựa vào tri thức
137
II.4- Sử dụng có hiệu quả tri thức mới để đẩy nhanh CNH, HĐH
nông nghiệp và nông thôn
139

II.5- Đổi mới công nghệ trong các ngành công nghiệp và dịch vụ
142
II.6- Phát triển nhanh có chọn lọc các ngành kinh tế dựa vào tri
thức và công nghệ cao 143
III. Các giải pháp vận dụng kinh tế tri thức để đẩy nhanh
CNH, HĐH và rút ngắn khoảng cách phát triển so với các nước tiên
tiến
144
III.1- Đổi mới cơ chế và chính sách, tạo môi trường kinh doanh
thông thoáng, mở đường cho kinh tế tri thức phát triển

144
III.2- Cải cách triệt để nền giáo dục, phát triển nguồn nhân lực
chất lượng cao - yếu tố quyết định sự thành công của chiến lược phát
triển kinh tế tri thức
146
III.3- Tăng cường năng lực khoa học và công nghệ quốc gia, thiết
lập hẹ thống đổi mới quốc gia hữu hiệu – động lực mạnh mẽ cho phát
triển kinh tế tri thức
III.4- Đổi mới doanh nghiệp - khâu trung tâm của đổi mới sản xuất
tiến tới kinh tế tri thức.
152
156
III.5- Phát triển và ứng dụng rộng rãi công nghệ thông tin trong
các lĩnh vực kinh tế - xã hội – mũi nhọn xung kích tiến vào kinh tế tri
thức.

158
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 162
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 167