Thạc Sĩ Xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 Trung học phổ thông dưới ảnh hưởng của nền kinh tế

1. Lý do chọn đề tài



MỞ ĐẦU




1.1. Đất nước ta đang bước vào thời kỳ Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá (CNH - HĐH) với nền kinh tế mở, năng động bao gồm nhiều thành phần kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế trong những năm qua cùng với sự hội nhập mạnh mẽ với khu vực và thế giới đã có những tác động to lớn đến mọi mặt của đời sống xã hội. Đồng thời vấn đề phát triển nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp CNH - HĐH đã và đang trở thành một nhiệm vụ cấp thiết được Đảng, Nhà nước và xã hộ i quan tâm hàng đầu. Trong nghị quyết hộ i nghị lần thứ II, Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII đã nhấn mạnh: “Muốn tiến hành CNH - HĐH thắng lợi phải phát triển mạnh giáo dục đào tạo và phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản của sự phát triển nhanh và bền vững”. [59]. Điều đó có nghĩa là coi yếu tố con người là trọng tâm của sự phát triển - yếu tố quyết định sự thắng lợi của sự nghiệp CNH - HĐH đất nước. Vì vậy, việc chuẩn bị cho thế hệ trẻ có được những phẩm chất và năng lực nghề nghiệp vững chắc phù hợp với nhu cầu của các hoạt động kinh tế - xã hội, khoa học, công nghệ là một vấn đề có ý nghĩa đặc biệt quan trọng mang tính chiến lược. Trong văn kiện Đại hộ i Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ IX đã chỉ rõ: “Coi trọng công tác hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau trung học, chuẩn bị cho thanh niên đi vào lao động nghề nghiệp phù hợp với chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong cả nước và từng địa phương ”.[12]

1.2. Với ý nghĩa trên, hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trong nhà trường phổ thông giữ một vị trí, vai trò và nhiệm vụ rất quan trọng. Đây là một trong những mặt giáo dục nhằm phát triển toàn diện nhân cách cho học sinh. Giáo dục hướng nghiệp nhằm mục đích giúp cho học sinh phổ thông (đặc biệt là các lớp cuối cấp) có được sự hiểu biết cơ bản về các ngành nghề trong xã hội, hình thành hứng thú và năng lực nghề từ đó lựa chọn cho mình một nghề nghiệp cụ thể trên cơ sở cân nhắc kỹ lưỡng phù hợp với nhu cầu, hứng thú, khả năng, năng lực sở trường, sức khoẻ của bản thân. sự lựa chọn nghề nghiệp một cách có ý thức, có cơ sở khoa học chính là điều kiện giúp cho cá nhân mỗi học sinh có thể phát huy được tối đa phẩm chất và năng lực của mình trong học tập cũng như trong quá trình lao động sản xuất, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng tốt yêu cầu của đất nước trong sự nghiệp CNH - HĐH và thời kỳ hội nhập.


1.3. Trong nhà trường Trung học phổ thông (THPT) hiện nay, giáo dục hướng nghiệp (GDHN) được thực hiện thông qua nhiều hình thức như: S inh hoạt hướng nghiệp, hoạt động ngoại khoá, tích hợp và lồng ghép vào các môn học .Tuy nhiên, so với các mặt giáo dục khác thì GDHN chưa được quan tâm với đúng vị trí, vai trò của nó, việc thực hiện và kiểm tra, đánh giá còn mang nặng tính hình thức. Điều này đã khiến cả giáo viên và học sinh đều coi GDHN không thực sự là một hoạt động chính yếu của quá trình dạy học và giáo dục trong nhà trường, có nghĩa là chưa nhận thức được vai trò của GDHN dẫn đến hiệu quả của GDHN thấp. Bên cạnh đó, như trên đã nói, nền kinh tế thị trường ở nước ta cùng với các quy luật của nó đang phát triển rất mạnh và đang trên đà hoàn thiện, dẫn đến sự phát triển biến đổi quá nhanh và “nóng” của khoa học công nghệ và nhiều lĩnh vực khác của đời sống xã hộ i. Cùng với sự ảnh hưởng từ mặt trái của kinh tế thị trường (KTTT) đã làm cho định hướng giá trị của giới trẻ có nhiều thay đổi. Điều này đã tác động trực tiếp đến động cơ, xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của họ. Tất cả những điều đó đã khiến phần lớn học sinh học xong trung học phổ thông (kể cả số học sinh đã làm hồ sơ và thi Đại học, Cao đẳng) không tự đánh giá được năng lực, hứng thú, sở trường của mình để lựa chọn nghề nghiệp một cách đúng đắn hoặc không biết chọn nghề gì. Rất nhiều học sinh khi đã được vào học các trường chuyên nghiệp mới nhận ra rằng mình không phù hợp với nghề đã chọn, dẫn đến tình trạng chán nản, học tập không tiến bộ, bỏ học để tiếp tục thi vào các trường khác. Điều này đã gây ra nhiều vấn đề phức tạp cho xã hộ i như: chất lượng học tập kém, rèn luyện kém dẫn đến chất lượng nguồn nhân lực yếu, làm lãng phí của cải thời gian, công sức cho cả cá nhân học sinh, gia đình học sinh và cho xã hội.




Từ những lý do trên, chúng tô i đã lựa chọn đề tài: “Xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp 12 Trung học phổ thông dưới ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường” (Khảo sát tại tỉnh Phú Thọ).





Mục lục




Trang



Mở đầu 6

Chương 1: Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu . 11

1.1. Tổng quan lịch sử vấn đề nghiên cứu 11

1.1.1. Trên thế giới 11

1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam 13

1.2. Các khái niệm công cụ . 16

1.2.1. Xu hướng . 16

1.2.2. Nghề nghiệp và định hướng nghề nghiệp 19

1.2.3. Xu hướng nghề nghiệp và năng lực nghề nghiệp . 22

1.2.4. Sự phù hợp nghề 26

1.2.5. Lựa chọn nghề nghiệp và những tính chất của nó 27

1.2.6. Khái niệm về KTTT và cơ chế thị trường . 29

1.3. Sự tác động của nền KTTT đối với đời sống, xã hội nước ta 30

1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến xu hướng lựa chọn nghề nghiệp

của HS THPT 34

1.4. 1. Những đặc điểm cơ bản về tâm lý và nhân cách của HS THPT . 34

1.4.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của

HS THPT 40


1.4.3. Một số nguyên nhân dẫn đến sự sai lầm trong việc lựa chọn nghề nghiệp của HS THPT . 45

Chương 2: Thực trạng xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp

12 trường THPT dưới ảnh hưởng của nền KTTT 49

2.1. Vài nét về khách thể điều tra 49

2.2. Thực trạng xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12

trường THPT dưới ảnh hưởng của nền KTTT (khảo sát tại tỉnh 50

PhúThọ) .

2.2.1. Thực trạng về nhận thức và xu hướng lựa ch ọn nghề nghiệp

của học sinh lớp 12 50

2.2.2. ý kiến của giáo viên làm công tác hướng nghiệp về xu hướng lựa

chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 hiện nay 76

2.2.3. ý kiến của cha mẹ đối với việc lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp

12 hiện nay . 84

2.3. Kết luận chương 2 . 89

Chương 3: Các biện pháp tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp 91

cho HS lớp 12 trường THPT trong điều kiện KTTT hiện nay

3.1. Những cơ sở có tính nguyên tắc để xây dựng các biện pháp . 91

3.1.1. Nghiên cứu, xây dựng các biện pháp phải đảm bảo tính mục đích

của giáo dục hướng nghiệp 91


3.1.2. Nghiên cứu xây dựng các biện pháp phải đảm bảo sự phù hợp với những đặc điểm tâm lý và nhân cách của HS THPT 91

3.1.3. Nghiên cứu xây dựng các biện pháp phải đảm bảo sự phân hoá,

cá biệt hoá HS trong hoạt động hướng nghiệp 92


3.1.4. Nghiên cứu xây dựng các biện pháp phải đảm bảo tính hệ thống trong hoạt động GDHN . 93

1.3.5. Nghiên cứu xây dựng các biện pháp theo quan điểm tiếp cận hoạt

động và nhân cách 93

3.1.6. Nghiên cứu xây dựng các biện pháp phải đảm bảo tính khả thi . 94

3.2. Các biện pháp tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho HS

lớp 12 trường THPT trong điều kiện KTTT hiện nay 94

3.2.1. Xây dựng bài học có nội dung giới thiệu về những lĩnh vực nghề

nghiệp cụ thể 94

3.2.2. Tổ chức buổi toạ đàm ở lớp với chủ đề về nghề nghiệp và lựa

chọn nghề nghiệp 96

3.2.3. Tổ chức cho HS tham quan tại các cơ sở sản xuất 97

3.2.4. Tổ chức hội nghị để trao đổi với cha mẹ học sinh về nghề nghiệp

tương lai của con em họ. . 98

3.2.5. Lập hồ sơ hướng nghiệp chi tiết cho mỗi HS . 100

3.3. Khảo nghiệm các biện pháp trên cơ sở lấy ý kiến chuyên gia . 101

3.3.1. Mục đích khảo nghiệm . 102

3.3.2. Đối tượng khảo nghiệm 102

3.3.3. Quá trình tiến hành khảo nghiệm . 102

3.3.4. Kết quả khảo nghiệm 102

3.4. Kết luận chương 3 . 106

Kết luận và khuyến nghị . 107

1. Kết luận 107

2. Khuyến nghị 108

Danh mục công trình khoa học đã công bố . 110

Tài liệu tham khảo . 111

Phụ lục . 116




DANH MỤC CÁC TỪ VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT


Công nghiệp hoá - hiện đại hoá


Đại học, Cao đẳng, Trung học chuyên nghiệp


Giáo dục hướng nghiệp


Giáo viên


Học sinh


Giáo dục và đào tạo


Học sinh trung học cơ sở


Học sinh trung học phổ thông


Kinh tế thị trường


Nhà xuất bản


Phổ thông cơ sở


Số lượng


Trung bình


Trung học phổ thông


Xã hội


Sản xuất



CNH - HĐH


ĐH,CĐ,THCN GDHN

GV HS

GD và ĐT HS THCS HS THPT KTTT

Nxb PTCS SL

TB THPT XH SX




DANH MỤC CÁC BẢNG S Ố LIỆU


Bảng 2. 1 : Nhận thức của HS lớp 12 về mục đích của hoạt động giáo



Trang



dục hướng nghiệp trong trường THPT 51

Bảng 2. 2: Nhận thức của học sinh lớp 12 về tầm quan trọng của việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 12 trong trường THPT 52

Bảng 2.3: Thái độ và hành vi của HS lớp 12 khi tham gia các giờ học

(giờ sinh hoạt) hướng nghiệp 53

Bảng 2. 4: Dự đ ịnh lựa chọ n nghề nghiệp của HS lớp 12 sau khi tốt

nghiệp T HPT 56

Bảng 2. 5: Những vấn đề HS lớp 12 có nhu c ầu ho ặc hứng thú 58

Bảng 2.6 : Mức độ ưu tiên lựa chọn các ngành nghề (nhó m nghề) của

HS lớp 12 61

Bảng 2.7 : Lí do lựa chọn nghề nghiệp của HS lớp 12 63

Bảng 2.8 : Yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc lựa chọn nghề nghiệp

của học sinh lớp 12 65

Bảng 2.9 : Những vấn đề HS lớp 12 quan tâm khi lựa chọn nghề nghiệp 68

Bảng 2.10: Thái độ của HS lớp 12 đối với việc lựa chọn nghề nghiệp sau

khi tốt nghiệp THPT 72

Bảng 2.11: Những khó khăn HS lớp 12 gặp phải khi lựa chọn nghề nghiệp 75

Bảng 2.12: Thực tế và hiệu quả của việc tổ chức GDHN trong trường

THPT theo sự đánh giá của giáo viên 77

Bảng 2.13: Những yếu tố tác động đến xu hướng lựa chọn nghề nghiệp

của HS lớp 12 theo sự đánh giá của giáo viên 78

Bảng 2.14: Những vấn đề HS lớp 12 quan tâm khi lựa chọn nghề nghiệp

theo ý kiến của giáo viên 79

Bảng 2.15: Xu hướng nghề nghiệp của HS lớp 12 sau khi tốt nghiệp THPT

theo ý kiến của giáo viên 80

Bảng 2.16: Những nghề (hay nhóm nghề) được HS lớp 12 ưu tiên lựa

chọn theo sự đánh giá của giáo viên 82

Bảng 2.17: Sự ảnh hưởng của phát triển KTTT hiện nay đối với HS lớp 12

theo ý kiến đánh giá của giáo viên 83

Bảng 4.1 : Đánh giá của chuyên gia về sự phù hợp của những cơ sở có

tính nguyên tắc trong việc nghiên cứu xây dựng các biện pháp 103

Bảng 4.2 : Đánh giá của chuyên gia về sự phù hợp của các biện pháp 104

Bảng 4.3 : Đánh giá của chuyên gia về mức độ hợp lý của các bước

tiến hành những biện pháp 104

Bảng 4.4 : Đánh giá của chuyên gia về mức độ khả thi của các biện pháp 105