Chuyên Đề Xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử chương III, IV, V - phần Di truyền học - Sinh học lớp 12 theo

Đề tài: Xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử chương III, IV, V - phần Di truyền học - Sinh học lớp 12 theo hướng tích hợp truyền thông đa phương tiện

PHẦN MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1. Do yêu cầu phát triển khoa học kĩ thuật kinh tế - xă hội.
Sự phát triển mạnh mẽ của KHKT, kinh tế - xă hội trong thời đại hiện nay đặt ra một yêu cầu lớn cho ngành giáo dục. Yêu cầu lớn đặt ra đối với ngành giỏo dục nước ta là đào tạo những con người lao động mới có kiến thức, năng động, sáng tạo, có năng lực tư duy và hành động độc lập cao. Do đó, bờn cạnh việc trang bị cho học sinh những nội dung kiến thức của chương tŕnh, người giáo viên cần phải trang bị cho các em con đường lĩnh hội tri thức, biết suy nghĩ sáng tạo, có kĩ năng tư duy, kĩ năng khai thác và ứng dụng trong học tập.
1.2. Do yêu cầu đổi mới nội dung và phương pháp dạy học.
Muốn phát triển được giáo dục, một trong những vấn đề cấp thiết có tính chiến lược là đổi mới phương pháp giáo dục. Cốt lơi của hướng đổi mới PPDH là: Hướng học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động, đề cao khả năng tự học của người học và đề cao vai tṛ của người thầy về khả năng dạy cho người học cách học có hiệu quả nhất.
Định hướng đổi mới PPDH đă được xác định trong nghị quyết TW2 khoá VIII là: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo cho người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá tŕnh dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh, .”. Định hư­ớng trờn đó đư­ợc pháp chế hoá trong luật Giáo dục, mục 2 điều 4: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh (HS), phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phư­ơng pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến t́nh cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS’’.
Để thực hiện chủ trư­ơng trên, một trong những hướng tiếp cận hiện đại là ứng dụng những thành tựu của CNTT trong giáo dục. Chỉ thị 58 - CT/TW của Bộ Chính trị ngày 17/10/2000 đă chỉ rơ nhiệm vụ trọng tâm của ngành giáo dục là: “ .Đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong công tác giáo dục và đào tạo ở mọi cấp học, bậc học và ngành học”[2]. Tiếp theo, chỉ thị số 29/2001/CT của Bộ Giáo dục và đào tạo cũng đư­a ra mục tiêu cụ thể: “Đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong giáo dục, đào tạo .theo hướng sử dụng CNTT như­ là một công cụ hỗ trợ đắc lực nhất cho đổi mới phương pháp giáo dục, học tập ở tất cả cỏc mụn học”[3].
1.3. Xuất phát từ những hạn chế khách quan của Sách giáo khoa và Sách giáo viên hiện nay.
- Do hệ thống kờnh hỡnh của sách giáo khoa chỉ có những kờnh hỡnh “tĩnh” không đáp ứng được yêu cầu t́m hiểu những kiến thức khái niệm, quy luật, cơ chế, quỏ trỡnh, là những kiến thức rất trừu tượng, nên học sinh rất khó hiểu, khó lĩnh hội được tri thức mới. V́ vậy, cần phải có thêm những phương tiện hỗ trợ như: h́nh ảnh động, phim,
- Sách giáo viên rất mờ nhạt về yếu tố phương pháp do chỉ sử dụng một số phương tiện như tranh ảnh tĩnh có trong SGK; các mô h́nh, dụng cụ thí nghiệm đơn giản theo danh mục trang bị tối thiểu của Bộ GD & ĐT; nờn cỏc phương pháp trong SGV sử dụng chỉ là sự gợi ư về phương pháp dạy học (PPDH) mà không làm sáng tỏ tiến tŕnh thực hiện phương pháp đó như thế nào, đặc biệt ở những nội dung khó trong SGK.
1.4. Do thực trạng dạy - học hiện nay.
Mặc dù đă có nhiều thay đổi trong việc đổi mới PPDH, song sự thay đổi đó chưa hiệu quả. Chủ yếu do PTDH chưa đầy đủ, đồng thời GV chưa có nhiều thời gian để sưu tầm tư liệu và soạn giảng ứng dụng CNTT, tŕnh độ tin học của GV c̣n hạn chế, .
Nội dung phần di truyền học chương III, IV, V - Sinh học lớp 12 chứa đựng nhiều kiến thức về khái niệm, cơ chế, quá tŕnh, quy luật khá trừu tượng. Tuy nhiên, PTDH ở trư­ờng phổ thông cho phần này hiện nay mới chỉ dừng lại ở các tranh, ảnh tĩnh đơn giản. Với những PTDH đó, người GV gặp phải khó khăn rất lớn, không thể dùng lời để diễn tả hết những diễn biến phức tạp, những cái động trong các quỏ tŕnh đó để HS hiểu một cách sâu sắc.

1.5. Xuất phát từ những tiện ích của CNTT, đặc biệt là truyền thông đa phương tiện (Multimedia).
Ứng dụng CNTT đă tạo ra một bước đột phá trong đổi mới các PPDH, giúp cho người học tự khám phá kiến thức mới, bồi dưỡng năng lực tự học để tự học suốt đời, đặc biệt là sự vận dụng những nội dung đă nắm được vào việc giải quyết những vấn đề thực tiễn đặt ra.
Ứng dụng CNTT giúp cho người học hiểu nhanh, nhớ lâu các nội dung học tập, đồng thời giảm nhẹ sức lao động của người thầy, giỳp người thầy tiến hành bài học không bắt đầu bằng giảng giải, thuyết tŕnh, độc thoại, mà bằng vai tṛ đạo diễn, thiết kế, tổ chức, trọng tài, cố vấn ; trả lại cho người học vai tṛ chủ thể, không phải học thụ động bằng nghe thầy giảng giải, mà học tích cực bằng hành động của chính ḿnh nhằm mục tiêu h́nh thành và phát triển nhân cách.
Một trong những ứng dụng phổ biến nhất của CNTT đang được áp dụng trong dạy học hiện nay là thiết kế bài dạy trên phần mềm MS. Powerpoint­, Violet. Ưu thế của các phần mềm này không chỉ là kênh chữ với nhiều hiệu ứng, mà quan trọng hơn là khả năng tích hợp kờnh hỡnh tĩnh hoặc động trong cùng một bài tŕnh diễn nhờ kỹ thuật siêu liên kết - Hyperlink làm cho bài giảng trở nên sinh động, tạo hứng thú cho người học. Những năm gần đây, băng video, máy tính và hệ thống đa phương tiện (Multimedia) phát triển nhanh tạo điều kiện cho việc cá nhơn hoá việc học tập; GV đóng vai tṛ người hướng dẫn nhiều hơn. Do đó, cần có nhiều nghiên cứu phát triển PTDH, đặc biệt là PTDH đa truyền thông.
Với những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài: "Xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử chương III, IV, V - phần Di truyền học - Sinh học lớp 12 theo hướng tích hợp truyền thông đa phương tiện".
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Sưu tầm và gia công sư phạm bộ tư liệu ở dạng kĩ thuật số để thiết kế và sử dụng bài giảng điện tử nội dung kiến thức chương III, IV, V - phần Di truyền học- Sinh học 12 theo hướng THTTĐPT nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn.

3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
3.1. Khách thể: Giáo viên và học sinh lớp 12 của một số trường THPT.
3.2. Đối tượng: Bộ tư liệu kĩ thuật số và bài giảng điện tử chương III, IV, V - phần Di truyền học, Sinh học 12 theo hướng THTTĐPT.
4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Nếu xác định được nguyên tắc và qui tŕnh xây dựng bài giảng điện tử theo hướng THTTĐPT th́ sẽ nâng cao chất lượng dạy học chương III, IV, V - phần DTH - Sinh học 12.
5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài:
- Nghiên cứu đồng thời 2 quá tŕnh: QTTT và QTDH. Xác định mối liên hệ giữa 2 quá tŕnh này để vận dụng vào xây dựng bài giảng điện tử chương III, IV, V - phần DTH - Sinh học 12 theo hướng TH TTĐPT.
- Nghiên cứu, xác định vị trí vai tṛ của PTDH (đặc biệt là PTDH kĩ thuật số) trong lư luận dạy học nói chung và trong dạy học chương III, IV, V - phần DTH- Sinh học 12 nói riêng.
5.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn liên quan đến đề tài:
- T́nh h́nh dạy học môn SH nói chung và phần di truyền học chương III, IV, V - Sinh học lớp 12 THPT nói riêng ở trường THPT.
- T́nh h́nh trang bị và sử dụng PTDH
- T́nh h́nh ứng dụng CNTT trong QTDH
- Thực trạng hiểu biết và vận dụng các PPTC của GV hiện nay.
- Nhận thức của GV về vị trí, vai tṛ của bài giảng được thiết kế theo hướng tích hợp truyền thông đa phương tiện trong dạy học sinh học
- Về thái độ và chất lượng học tập của HS
5.3. Xác định hệ thống các nguyên tắc, và qui tŕnh xây dựng bài giảng điện tử chương III, IV, V - phần DTH- Sinh học 12 theo hướng THTTĐPT.
5.4. Sưu tầm và xây dựng (gia công sư phạm và gia công kĩ thuật) hệ thống tư liệu ở dạng kĩ thuật số để thiết kế bài giảng điện tử chương III, IV, V - phần DTH – Sinh học 12 theo hướng TH TTĐPT.
5.5. Thiết kế giáo án kịch bản để chỉ định việc nhập liệu thông tin (văn bản, ảnh
tĩnh, ảnh động, file phim) vào PMCC (Powerpoint) h́nh thành bài giảng điện tử
theo hướng TH TTĐPT.
5.6. Xây dựng trang Web bằng phần mềm MS. FrontPage để quản lư hệ thống tư
liệu, kịch bản giáo án và bài giảng điện tử.
5.7. Thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả thực nghiệm để chứng minh tính
khả thi của đề tài.
6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
6.1. Phương pháp nghiên cứu lư thuyết.
- Nghiên cứu các tài liệu có liên quan để làm cơ sở lư luận và thực tiễn cho đề tài.
- T́m hiểu cấu trúc, chương tŕnh, nội dung sách giáo khoa (SGK) phần Di truyền học để định hướng cho việc t́m kiếm, sưu tầm nguồn tư liệu phù hợp với nội dung của từng bài học.
- Nghiên cứu các tài liệu về phần mềm CNTT nói chung và phần mềm MS. Frontpage nói riêng với khả năng quản lư dữ liệu dưới dạng Web của phần mềm này.
6.2. Phương pháp điều tra cơ bản.
- Điều tra t́nh h́nh trang bị và sử dụng PTDH trong dạy học Sinh học
- Điều tra t́nh h́nh ứng dụng CNTT trong QTDH
- Điều tra thực trạng hiểu biết và vận dụng các PPTC của GV.
- Điều tra về thái độ học tập của HS
6.3. Phương pháp chuyên gia.
Gặp gỡ, trao đổi với những chuyên gia về lĩnh vực mà đề tài nghiên cứu, lắng nghe sự tư vấn và giúp đỡ của các chuyên gia để định hướng cho việc triển khai nghiên cứu đề tài.
6.4. Phương pháp thu thập tư liệu.
Sưu tầm, phân loại, gia công sư phạm, xử lí kĩ thuật các tư liệu thu được và quản lí hệ thống các tư liệu bằng phần mềm Frontpage.
6.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
* Thực nghiệm thăm ḍ để rút kinh nghiệm trong khi thiết kế bài giảng.
* Thực nghiệm chính thức: Giảng dạy một số tiết để kiểm tra hiệu quả của việc xây dựng bài giảng điện tử chương III, IV, V - phần DTH - Sinh học 12 theo hướng TH TTĐPT.
6.6. Phương phỏp phơn tích kết quả thực nghiệm.
6.6.1. Phân tích định l­ượng: Phân tích và xử lư kết quả thực nghiệm bằng phần mềm Microsoft Excel thông qua các tham số của toán thống kê – xác suất.
6.6.2. Phân tích định tính.
7. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN VĂN
7.1. Bước đầu hệ thống hoá cơ sở lí luận dạy học theo hướng TH TTĐPT và vận dụng vào dạy học chương III, IV, V - phần DTH- Sinh học 12
7.2. Xác định hệ thống các nguyên tắc và qui tŕnh xây dựng bài giảng điện tử theo hướng TH TTĐPT nói chung và vận dụng vào việc xây dựng bài giảng điện tử chương III, IV, V - phần DTH - Sinh học 12
7.3. Xây dựng bộ tư liệu kĩ thuật số và bài giảng điện tử chương III, IV, V - phần DTH - Sinh học 12 theo hướng TH TTĐPT, khắc phục những hạn chế của hệ thống kờnh hỡnh “tĩnh” trong SGK; và SGV.
7.4. Thiết kế trang Web bằng phần mềm MS. FrontPage để quản lư hệ thống tư liệu Multimedia, kịch bản giáo án và bài giảng điện tử.
7.5. Xác định được quy tŕnh sử dụng bài giảng điện tử theo hướng TH TTĐPT để tổ chức hoạt động nhận thức của HS trong giảng dạy chương III, IV, V - phần DTH - Sinh học 12.
8. CẤU TRÚC LUẬN VĂN
Luận văn gồm 3 phần: ngoài phần mở đầu và phần kết luận; phần kết quả nghiên cứu gồm có 3 chương:
- Chương 1: Cơ sở lư luận và thực tiễn của đề tài.
- Chương 2: Xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử chương III, IV, V- phần Di truyền học- Sinh học 12 theo hướng TH TTĐPT.
- Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.


NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Một số khái niệm có liên quan đến đề tài:
- Khái niệm phương tiện: Có rất nhiều định nghĩa về phương tiện. Mỗi định nghĩa có một cách tiếp cận khác nhau. Trong số các định nghĩa đú, cú một định nghĩa của Lotslinbo được chúng tôi cho là phù hợp nhất: “Phương tiện là những đối tượng vật chất hoặc phi vật chất được sử dụng để thực hiện những hoạt động có mục đớch.” [21]
Ví dụ: Xe đạp là phương tiện giúp người di chuyển.
Ngôn ngữ là phương tiện của tư duy.
Chữ viết là phương tiện để lưu giữ và truyền đạt thông tin.
- Khái niệm đa phương tiện (Multimedia): Đa phương tiện là một thuật ngữ gắn với CNTT, có thể hiểu “đa phương tiện là việc sử dụng nhiều phương tiện khác nhau để truyền thông tin ở các dạng như văn bản, đồ hoạ - h́nh ảnh (bao gồm cả h́nh tĩnh, h́nh động) và âm thanh, cùng với siêu liên kết giữa chúng. Với mục đích giới thiệu thông tin đến người nghe”. Nói gọn hơn, có thể hiểu:
Multimedia = Digital text + Audio- visual media + Hyperlink [21]
- Khái niệm phương tiện dạy học: Có nhiều định nghĩa về PTDH.
PTDH là tổ hợp cơ sở vật chất kỹ thuật trường học bao gồm: thiết bị kỹ thuật đóng vai tṛ “truyền tin”. Ví dụ: máy chiếu phim, đèn chiếu, máy ghi âm .) và các phương tiện DH đóng vai trũ “giỏ thụng tin”. Ví dụ: phim xinờ, phim đèn chiếu, băng ghi âm . được sử dụng nhằm nâng cao hiệu quả DH.
PTDH là tất cả các phương tiện vật chất cần thiết giúp GV hay HS tổ chức và tiến hành hợp lí, có hiệu quả quá tŕnh giáo dục hay giáo dưỡng ở các cấp học, các lĩnh vực, các môn học để có thể thực hiện được các yêu cầu của chương tŕnh giảng dạy” [21]
- Khái niệm phương tiện trực quan:
Theo GS.TS Đinh Quang Báo: “PTTQ là tất cả các đối tượng nghiên cứu được tri giác trực tiếp nhờ cỏc giỏc quan” [1, tr.68].
PTTQ được hiểu như là một hệ thống, bao gồm các dụng cụ, đồ dùng thiết bị kỹ thuật từ đơn giản đến phức tạp được dùng trong QTDH với tư cách là đại diện cho hiện thực khách quan của sự vật, hiện tượng; tạo điều kiện thuận lợi cho việc khám phá, lĩnh hội kiến thức kỹ năng, kỹ xảo về đối tượng nghiên cứu, giúp HS củng cố, khắc sâu, mở rộng, nâng cao và hoàn thiện tri thức; qua đó rèn luyện những kỹ năng, kỹ xảo, phát triển tư duy t́m ṭi sáng tạo, năng lực quan sát, phân tích tổng hợp, h́nh thành và phát triển động cơ học tập, tích cực làm quen với phương pháp nghiên cứu khoa học. Từ đó, HS có khả năng vận dụng những tri thức đă học vào thực tiễn để giải quyết những vấn đề của cuộc sống.
Như vậy, PTDH nói chung và PTTQ nói riêng là một công cụ trợ giúp đắc lực cho GV trong quá tŕnh tổ chức các hoạt động DH ở tất cả cỏc khơu của QTDH. Nếu sử PTDH một cách lụgic, hợp lí nó sẽ giúp GV tŕnh bày bài giảng, tổ chức hoạt động cho HS một cách tinh giản nhưng đầy đủ sâu sắc và sinh động, điều khiển quá tŕnh nhận thức của HS theo hướng sáng tạo từ đó sẽ làm tăng hiệu quả của quá tŕnh dạy học.
- Khái niệm tích hợp truyền thông đa phương tiện trong dạy học:
Tích hợp truyền thông đa phương tiện: Chỉ mối quan hệ hữu cơ giữa các phương tiện (kênh) truyền tải thông tin khác nhau. Quá tŕnh dạy học tích hợp truyền thông đa phương tiện tức là: Quá tŕnh dạy học có sự kết hợp nhiều phương tiện truyền tải nội dung nhằm tác động đồng thời vào các giác quan của người học. Nếu quá tŕnh dạy học chỉ có ngôn ngữ và chữ viết th́ người học sẽ thấy nội dung bài học khô khan, buồn tẻ và nhàm chán điều đó ắt sẽ dẫn đến kết quả QTDH không cao. Khi sử dụng tích hợp đa phương tiện trong quá tŕnh dạy học sẽ đưa đến một kết quả là từ một nội dung, người học được tiếp nhận cùng một lúc nhiều kênh thông tin khác nhau ( kênh chữ, kờnh hỡnh, kờnh tiếng ) và mỗi kờnh đú tác động vào một giác quan của người học. Điều này đă làm cho quá tŕnh lĩnh hội kiến thức của người học trở nên nhanh và hiệu quả hơn.
1.1.2. Quá tŕnh truyền thông:
1.1.2.1. Một số khái niệm liên quan:
- Sự truyền thông (Communication) có nguồn gốc từ chữ La tinh là “Com - muni” nghĩa là “cỏi chung”) là sự thiết lập “cỏi chung” giữa những người có liên quan trong quá tŕnh thực hiện hay nói rơ hơn là tạo nên sự đồng cảm giữa người phát và người thu thông qua một hay nhiều thông điệp được truyền đi [9].
- Phương tiện truyền thông: Là các phương tiện để giao tiếp giữa con người với nhau [32].
Ví dụ: Khi có một cuộc thảo luận thỡ “núi” là một dạng phương tiện truyền thông với âm thanh và điệu bộ.
- Quá tŕnh truyền thông (QTTT) là một quá tŕnh bao gồm sự lựa chọn, sắp xếp và phân phối thông tin từ người truyền tin đến người nhận tin[9].
QTTT nhằm thực hiện sự trao đổi qua lại về kinh nghiệm, tri thức, tư tưởng, ư kiến, t́nh cảm. Do có truyền thông mà các thành tố xă hội, hệ thống con người, các hệ thống xă hội liên tiếp được cải biến và phân hóa.