Tiến Sĩ Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NĂM 2011

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU 7

Chương 1. Cơ sở lý luận về kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ 18

1.1 Những vấn đề cơ bản về quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ và vai trò của kế toán quản trị chi phí 18
1.1.1 Khái niệm về doanh nghiệp thương mại vừa và nhỏ và các chức năng quản trị doanh nghiệp 18
1.1.1.1 Khái niệm về doanh nghiệp thương mại vừa và nhỏ . 18
1.1.1.2 Các chức năng quản trị doanh nghiệp . 24
1.1.2 Bản chất của chi phí và kế toán quản trị chi phí .27
1.1.3 Vai trò của kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại vừa và nhỏ .29
1.2 Mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ 32
1.2.1. Phân loại chi phí trong doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ .32
1.2.1.1 Phân loại chi phí theo chức năng hoạt động trong DN thương mại . 33
1.2.1.2 Phân loại chi phí theo khả năng qui nạp chi phí vào các đối tượng chịu phí . 34
1.2.1.3 Phân loại chi phí theo theo mức độ phù hợp của chi phí với quyết định quản trị . 35
1.2.1.4 Phân loại chi phí theo theo mức độ kiểm soát chi phí . 36
1.2.1.5 Phân loại chi phí theo mối quan hệ với mức độ hoạt động . 36
1.2.2. Dự toán chi phí kinh doanh .41
1.2.2.1 Dự toán và tác dụng của dự toán chi phí . 41
1.2.2.2 Hệ thống dự toán HĐKD của doanh nghiệp thương mại . 43
1.2.3. Kế toán chi phí thực hiện .48
1.2.4 Phân tích chi phí để kiểm soát chi phí và ra quyết định kinh doanh .51
1.2.4.1 Phân tích chi phí để kiểm soát chi phí . 51
1.2.4.2 Phân tích Chi phí - sản lượng - lợi nhuận . 52
1.2.4.3 Phân tích chi phí để đánh giá hiệu quả hoạt động của các bộ phận . 58
1.2.5 Tổ chức bộ máy kế toán quản trị chi phí .59
1.3 Kinh nghiệm vận dụng mô hình kế toán quản trị chi phí ở một số nước trên thế giới 61
Kết luận Chương 1 67

Chương 2. Thực trạng kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương
mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam 68

2.1 Lịch sử hình thành và phát triển và đặc điểm của các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam . 68
2.1.1 Lịch sử hình thành, phát triển và vai trò của các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam 68
2.1.1.1 Lịch sử hình thành, phát triển của các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam . 68
2.1.1.2 Vai trò của doanh nghiệp thương mại quy mô VVN trong nền kinh tế Việt Nam 74
2.1.2 Đặc điểm tổ chức kinh doanh, tổ chức quản lý của các doanh nghiệp thương mại vừa và nhỏ 78
2.1.2.1 Đặc điểm chung của doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ . 78
2.1.2.2 Đặc điểm tổ chức kinh doanh của doanh nghiệp thương mại VVN . 80
2.1.3 Đặc điểm tổ chức bộ máy kế toán và hình thức kế toán của các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ .81
2.2 Thực trạng kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại vừa và nhỏ ở Việt Nam . 84
2.2.1 Thực trạng phân loại chi phí ở các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ .84
2.2.1.1 Giá vốn hàng bán . 85
2.2.1.2 Chi phí bán hàng 88
2.2.1.3 Chi phí quản lý doanh nghiệp 90
2.2.2 Thực trạng dự toán chi phí kinh doanh trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ 91
2.2.2.1 Vai trò thực tế của dự toán trong các doanh nghiệp thương mại quy mô VVN 91
2.2.2.2 Hệ thống dự toán chi phí ở các DNTM quy mô vừa và nhỏ 93
2.3.3 Thực trạng kế toán chi phí thực hiện trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ 96
2.3.3.1 Thực trạng kế toán Giá vốn hàng bán ở các DNTM quy mô VVN 96
2.3.3.2 Thực trạng kế toán chi phí bán hàng và chi phí quản lý doanh nghiệp ở các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ . 97
2.3.4 Thực trạng công tác phân tích chi phí cho việc ra quyết định kinh doanh trong ở các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ .100
2.3.4.1 Phương pháp phân tích chi phí 101
2.3.4.2 Thực trạng phân tích để kiểm soát chi phí . 102
2.3.4.3 Thực trạng phân tích chi phí cho việc ra quyết định kinh doanh 104
2.3.5 Thực trạng tổ chức bộ máy kế toán quản trị chi phí .108
2.4 Đánh giá thực trạng kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại vừa và nhỏ 109
2.4.1 Những kết quả đạt được của kế toán quản trị chi phí áp dụng ở doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam .109

2.4.2 Những tồn tại và hạn chế về kế toán quản trị chi phí ở các doanh nghiệp
thương mại quy mô vừa và nhỏ Việt Nam 111
2.4.2.1 Kế toán quản trị chi phí chưa được coi trọng 111
2.4.2.2 Kế toán quản trị chi phí đã bước đầu được ứng dụng, triển khai nhưng mới ở những nội dung đơn giản, nghiêng về cụ thể hóa kế toán tài chính 111
2.4.2.3 Việc áp dụng kế toán quản trị chi phí còn mang tính ngẫu hứng, manh mún . 112
2.4.3. Một số nguyên nhân .115

Chương 3. Phương hướng và giải pháp xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam .119
3.1 Chiến lược phát triển và sự cần thiết phải xây dựng mô hình kế toán quản
trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam119
3.1.1 Chiến lược phát triển doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ .119
3.1.2 Sự cần thiết phải xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam .121
3.2 Các nguyên tắc xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam 123
3.2.1 Các nguyên tắc xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam .123
3.2.2 Các yêu cầu của mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam .124
3.3 Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam 125
3.3.1 Phân loại chi phí .125
3.3.2 Lập dự toán chi phí .131
3.3.3 Kế toán chi phí thực hiện 137
3.3.4 Phân tích chi phí để kiểm soát chi phí và ra quyết định kinh doanh .143
3.4 Điều kiện cơ bản để thực hiện mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam 148
3.4.1 Về phía Nhà nước .148
3.4.2 Về phía các doanh nghiệp thương mại 151

LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, các doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm khoảng 90% số lượng cơ sở sản xuất kinh doanh của cả nước, 25% tổng đầu tư xã hội và thu hút khoảng 77% lực lượng lao động phi nông nghiệp. Ngoài ra, các doanh nghiệp vừa và nhỏ còn đóng góp đáng kể vào nguồn thu ngân sách quốc gia và chi phối hầu hết các hoạt động phân phối (bán lẻ) của cả nước. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ sản xuất kinh doanh ở nhiều ngành nghề khác nhau, trong đó ngành thương mại chiếm tỷ trọng lớn (chiếm khoảng 40%/ tổng số doanh nghiệp của cả nước).

Gia nhập WTO, Việt Nam phải mở cửa cho các nhà phân phối nước ngoài, do đó, các công ty nước ngoài sẽ là những đối thủ lớn, đe doạ sự tồn tại của nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ trong lĩnh vực thương mại ở Việt Nam. Trước áp lực cạnh tranh, các doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ phải tích cực nâng cao năng lực quản lý, đặc biệt là hiệu quả của các công cụ quản lý kinh tế.

Kế toán quản trị chi phí là công cụ hữu ích trong quản lý kinh tế của các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp thương mại nói riêng. Mặc dù vậy, hệ thống kế toán trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ hiện nay mới chỉ tập trung vào kế toán tài chính (với mục đích lập báo cáo tài chính). Hệ thống kế toán quản trị chi phí hướng vào việc cung cấp thông tin phục vụ cho việc lập kế hoạch, kiểm soát và đưa ra các quyết định trong nội bộ doanh nghiệp còn rất hạn chế. Hệ thống kế toán chi phí hiện nay ở các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ không thể cung cấp các thông tin phù hợp về chi phí kịp thời và tin cậy cho việc ra các quyết định kinh doanh, quyết định bán hàng hoá, lựa chọn mặt hàng kinh doanh, lựa chọn cơ cấu sản phẩm, .
Với hệ thống kế toán chi phí này các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ sẽ khó có thể đứng vững trong môi trường cạnh tranh khu vực và thế giới.

Điều đó cho thấy các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam đang rất cần một hệ thống kế toán quản trị chi phí để phục vụ cho việc quản lý các hoạt động kinh doanh của mình. Chính vì lý do đó, tác giả chọn đề tài “Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam” để làm luận án tiến sĩ kinh tế.