Tiến Sĩ Xác lập mô hình tổ chức cho hoạt động kiểm toán độc lập ở Việt Nam để nâng cao chất lượng và hiệu qu

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NĂM 2013

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 1
1. ĐẶT VẤN ĐỀ - Ý NGHĨA NGHIÊN CỨU 1
2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 2
3. QUY TRÌNH KHUNG NGHIÊN CỨU LUẬN ÁN 3
4. NHỮNG ĐIỂM MỚI, PHẦN GIỚI HẠN VÀ CÁC ĐÓNG GÓP KHOA
HỌC CỦA LUẬN ÁN 3
5. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN 5

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN CÁC KHÍA CẠNH KHÁC NHAU CỦA LUẬN ÁN . 6
1.1. CÁC NGHIÊN CỨU CÔNG BỐ Ở NƯỚC NGOÀI . 6
1.2. CÁC NGHIÊN CỨU CÔNG BỐ Ở TRONG NƯỚC 13
1.3. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CÒN TỒN TẠI TRONG CÁC NGHIÊN CỨU . 21


CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ MÔ HÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG
KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP VÀ VIỆC ỨNG DỤNG VÀO ĐIỀU KIỆN CỤ THỂ
CỦA MỖI QUỐC GIA. . 25
2.1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT TỔNG QUAN VỀ MÔ HÌNH TỔ CHỨC HOẠT
ĐỘNG KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP TRÊN THẾ GIỚI 25
2.1.1. Khái niệm mô hình 25
2.1.2. Khái niệm và các yếu tố cấu thành mô hình tổ chức hoạt động kiểm
toán độc lập . 26
2.1.2.1. Khái niệm về mô hình tổ chức hoạt động kiểm toán độc lập . 26
2.1.2.2. Các yếu tố cấu thành mô hình tổ chức hoạt động KTĐL . 27
2.1.3. Một số lý thuyết nền tảng cho mô hình tổ chức hoạt động KTĐL tại
mỗi quốc gia . 30
2.1.4. Phân loại mô hình tổ chức hoạt động kiểm toán độc lập . 35
2.1.4.1. Phân loại mô hình tổ chức hoạt động KTĐL trên phương diện mối
quan hệ giữa tổ chức lập quy, giám sát hoạt động KTĐL với DNKT . 35
2.1.4.2. Phân loại mô hình tổ chức hoạt động KTĐL trên phương diện chủ
thể tiến hành hoạt động kiểm toán . 488
2.1.4.3. Phân loại mô hình tổ chức hoạt động KTĐL trên phương diện tổ
chức quản lý hoạt động của DNKT 54
2.2. TỔNG QUAN VỀ CHẤT LƯỢNG, HIỆU QUẢ KIỂM TOÁN VÀ ẢNH
HƯỞNG CỦA MÔ HÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP
ĐẾN CHẤT LƯỢNG VÀ HIỆU QUẢ KIỂM TOÁN . 61
2.2.1. Khái niệm về chất lượng và hiệu quả hoạt động kiểm toán 61
2.2.2. Mối quan hệ ảnh hưởng giữa chất lượng, hiệu quả kiểm toán với tổ
chức hoạt động kiểm toán 677
2.2.2.1. Xét trên phương diện cấu trúc tổ chức 677
2.2.2.2. Xét trên phương diện cơ chế vận hành 68
2.3. CÁC ĐIỀU KIỆN ĐỂ XÁC LẬP CÁC YẾU TỐ PHÙ HỢP TRONG MÔ
HÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP TẠI MỖI QUỐC
GIA 69
2.3.1. Các điều kiện liên quan đến môi trường . 700
2.3.1.1. Điều kiện liên quan đến môi trường pháp lý . 700
2.3.1.2. Điều kiện liên quan đến môi trường kinh doanh . 70
2.3.1.3. Điều kiện liên quan đến môi trường văn hóa . 71
2.3.2. Điều kiện về nguồn nhân lực . 722
2.3.3. Điều kiện về chiến lược phát triển ngành . 733
2.3.4. Một số bài học kinh nghiệm cho việc xây dựng và áp dụng mô hình tổ
chức hoạt động KTĐL ở Việt Nam 744


CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ KHUNG NGHIÊN CỨU
CHUNG CỦA LUẬN ÁN . 77
3.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN 77
3.1.1. Đối tượng nghiên cứu 77
3.1.2. Phạm vi nghiên cứu . 78
3.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU SỬ DỤNG . 78
3.2.1. Phương pháp chung . 78
3.2.2. Một số các phương pháp cụ thể . 79
3.2.2.1. Phương pháp phân tích thống kê . 79
3.2.2.2. Phương pháp chuyên gia . 79
3.2.2.3. Phương pháp điều tra 80
3.2.2.4. Phương pháp suy diễn quy nạp . 80
3.3. DỮ LIỆU SỬ DỤNG NGHIÊN CỨU 81
3.3.1. Dữ liệu thứ cấp 81
3.3.2. Dữ liệu sơ cấp 81
3.4. KHUNG NGHIÊN CỨU CHUNG CỦA LUẬN ÁN 813


CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG MÔ HÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KIỂM
TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM 83
4.1. MỘT SỐ TÌNH HÌNH HOẠT ĐỘNG CỦA KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP
TRONG THỜI GIAN QUA VÀ CƠ HỘI THÁCH THỨC KHI HỘI NHẬP
KINH TẾ TOÀN CẦU 83
4.1.1. Một số tình hình hoạt động của KTĐL tại Việt Nam trong những năm qua 83
4.1.1.1. Tình hình về số lượng và quy mô các tổ chức KTĐL 83
4.1.1.2. Tình hình về đội ngũ KTV và nhân viên . 85
4.1.1.3. Tình hình về đối tượng khách hàng . 86
4.1.1.4. Tình hình về loại hình dịch vụ và doanh thu qua các năm . 88
4.1.2. Cơ hội và thách thức của hoạt động KTĐL khi hội nhập kinh tế toàn cầu . 91
4.1.2.1. Cơ hội 91
4.1.2.2. Thách thức 923
4.2. THỰC TRẠNG VỀ MÔ HÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KIỂM TOÁN
ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM NHỮNG NĂM QUA 967
4.2.1. Nguồn dữ liệu và phương pháp phân tích thực trạng . 967
4.2.2. Thực trạng mô hình tổ chức hoạt động KTĐL xét dưới góc độ vĩ mô (trên
phương diện vai trò của tổ chức lập quy, giám sát nghề nghiệp kiểm toán tại Việt Nam) . 97
4.2.2.1. Về cơ cấu tổ chức . 978
4.2.2.2. Về cơ chế vận hành 101
4.2.3. Thực trạng mô hình tổ chức hoạt động KTĐL xét dưới góc độ vi mô
(phương diện vai trò của chủ thể tiến hành hoạt động kiểm toán tại Việt Nam) 108
4.2.3.1. Cơ cấu tổ chức 108
4.2.3.2. Cơ chế vận hành . 115
4.2.4. Thực trạng mô hình tổ chức hoạt động KTĐL xét dưới phương diện tổ
chức quản lý hoạt động kiểm toán tại Việt Nam . 118
4.2.4.1. Cơ cấu tổ chức . 119
4.2.4.2. Cơ chế vận hành 120
4.3. KHẢO SÁT CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN MÔ HÌNH TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG KTĐL HIỆN NAY VIỆT NAM VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA
CHÚNG ĐỐI VỚI CHẤT LƯỢNG, HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG 121
4.3.1. Nguồn tài liệu và phương pháp phân tích . 121
4.3.2. Kết quả phân tích . 123
4.3.2.1.Các yếu tố liên quan đến cấu trúc tổ chức có ảnh hưởng đến chất
lượng và hiệu quả hoạt động 123
4.3.2.2. Các yếu tố liên quan đến cơ chế vận hành có ảnh hưởng đến CL và
hiệu quả hoạt động 1355
4.3.3. Kết luận rút ra 1411

CHƯƠNG 5: NHỮNG ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP ĐỂ XÁC LẬP MÔ
HÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP TRONG XU THẾ
HỘI NHẬP 145
5.1. ĐỊNH HƯỚNG XÁC LẬP VÀ VẬN HÀNH MÔ HÌNH TỔ CHỨC HOẠT
ĐỘNG CỦA KTĐL Ở VIỆT NAM TRONG XU THẾ HỘI NHẬP 145
5.1.1. Xét trên góc độ vĩ mô 45
5.1.2. Xét trên góc độ vi mô 46
5.2. XÁC LẬP VÀ VẬN HÀNH MÔ HÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KIỂM
TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM ĐỂ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG VÀ HIỆU
QUẢ HOẠT ĐỘNG 1477
5.2.1. Mô hình và các yếu tố cấu thành mô hình tổ chức hoạt động KTĐL ở
Việt Nam . 147
5.2.2. Các giải pháp xác lập và vận hành mô hình tổ chức hoạt động KTĐL ở
Việt Nam . 1500
5.2.2.1. Các giải pháp tổng thể 1500
5.2.2.1.1. Các giải pháp về môi trường pháp lý 1500
5.2.2.1.2. Các giải pháp về môi trường kinh doanh . 1544
5.2.2.2. Các giải pháp cụ thể . 1555
5.2.2.2.1. Giải pháp về chiến lược phát triển KTĐL ở Việt Nam 155
5.2.2.2.2. Giải pháp về nâng cao công tác kiểm soát và đánh giá chất
lượng kiểm toán . 157
5.2.2.2.3. Giải pháp về tổ chức và quản trị công ty kiểm toán . 159
5.2.2.2.4. Giải pháp về nâng cao quy mô và năng lực hoạt động của công
ty kiểm toán . 163
5.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ĐỂ CÓ THỂ ĐƯA MÔ HÌNH VÀO HOẠT ĐỘNG
Ở VIỆT NAM . 166
5.3.1. Các kiến nghị liên quan đến hệ thống pháp luật . 166
5.3.2. Các kiến nghị liên quan đến KSCL kiểm toán độc lập . 171
5.3.3. Các kiến nghị liên quan đến chiến lược kiểm toán 176
KẾT LUẬN . 181
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

MỞ ĐẦU
1. ĐẶT VẤN ĐỀ - Ý NGHĨA NGHIÊN CỨU
KTĐL chính thức xuất hiện ở nước ta kể từ khi Chính Phủ chấp thuận cho
Bộ Tài Chính ký quyết định thành lập 02 công ty KTĐL đầu tiên ngày 13/05/1991
(công ty kiểm toán Việt Nam - VACO; công ty dịch vụ kế toán Việt Nam - ASC).
Đến nay qua thời gian hơn 20 năm hoạt động, KTĐL ngày càng khẳng định được
vai trò và vị trí như là một công cụ quan trọng không thể thiếu được trong sự phát
triển kinh tế xã hội của đất nước.
Thông qua các dịch vụ của mình, KTĐL đã giúp cho các đơn vị được kiểm
toán thấy được những sơ hở, yếu kém trong công tác quản lý tài chính, trong việc
thực hiện chế độ kế toán của nhà nước, qua đó đưa ra các biện pháp tư vấn nhằm
giúp cho đơn vị khắc phục những yếu kém, sơ hở trong công tác quản lý, ngăn ngừa
các hành vi gian lận, tham ô, tham nhũng, lãng phí các nguồn lực phát triển nhằm
thực thi mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận của mình; thông qua các kết luận trên các báo
cáo kiểm toán, KTĐL cũng đã cung cấp cho các cơ quan quản lý cấp trên những
thông tin, dữ liệu tin cậy làm cơ sở cho việc thống kê, hoạch định các chính sách và
đề ra các biện pháp nhằm tăng cường quản lý vĩ mô và vi mô nền kinh tế.
Tuy vậy, qua hơn 20 năm hoạt động mà đặc biệt sau thời gian Việt Nam
tham gia tích cực vào tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế nói chung và tiến trình hội
nhập trong lĩnh vực dịch vụ kế toán, kiểm toán nói riêng ngành KTĐL của nước ta
cũng đứng trước nhiều cơ hội song cũng không ít thách thức to lớn. Thách thức về
số lượng và chất lượng của nguồn nhân lực kiểm toán, thách thức về mô hình hoạt
động, công tác KSCL, lựa chọn chiến lược phù hợp
Làm thế nào để hoạt động KTĐL ở Việt Nam cần phải có những bước
hoàn thiện theo định hướng nâng cao hơn nữa chất lượng và hiệu quả hoạt động,
đồng thời điều chỉnh những hạn chế, khiếm khuyết sao cho phù hợp với chiến
lược phát triển kinh tế xã hội của đất nước trong thời gian tới ? Điều này đòi hỏi
phải có sự nghiên cứu đầy đủ và cụ thể về mô hình tổ chức hoạt động của ngành
KTĐL ở nước ta. Đó cũng chính là lý do để vấn đề : “Xác lập mô hình tổ chức
cho hoạt động KTĐL ở Việt Nam để nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt
động trong xu thế hội nhập” được tác giả lựa chọn làm đề tài nghiên cứu cho
Luận án tiến sĩ của mình

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Luận án được thực hiện nhằm hướng đến 3 mục tiêu cụ thể như sau:
- Nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản về mô hình
tổ chức hoạt động KTĐL và việc ứng dụng vào điều kiện cụ thể của mỗi quốc gia.
Trong đó đi sâu vào nghiên cứu và đánh giá các mô hình tổ chức hoạt động KTĐL
trên thế giới từ trước cho đến nay dựa trên cơ sở một số các tiêu chí phân loại, các
đặc điểm về cấu trúc và cơ chế vận hành của từng mô hình cũng như các điều kiện
để ứng dụng mô hình tổ chức hoạt động KTĐL tại mỗi quốc gia.
- Đánh giá được thực trạng về mô hình tổ chức hoạt động KTĐL ở Việt
Nam trong những năm qua, chỉ rõ mối quan hệ ảnh hưởng của từng yếu tố của mô
hình tổ chức hoạt động có ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả của hoạt động
KTĐL.
- Dựa trên cơ sở những đánh giá thực trạng của mô hình tổ chức hoạt
động KTĐL ở Việt Nam thời gian qua tác giả sẽ đưa ra đề xuất về định hướng và
các giải pháp để xác lập và hoàn thiện các yếu tố cụ thể liên quan đến việc ứng
dụng một mô hình tổ chức hoạt động KTĐL trong xu thế hội nhập hiện nay ở
nước ta nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng và hiệu quả hoạt động. Đồng thời
đưa ra các kiến nghị đối với các cấp quản lý hoạt động kiểm toán, các công ty
KTĐL .