MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Trong giai đoạn hiện nay cùng với sự phát triển của nhiều thành phần kinh tế cũng là lúc xuất hiện nhiều việc làm mới và số lượng hợp đồng lao động tăng nhanh. Việc gắn kết giữa người lao động và người sử dụng lao động tạo ra mối quan hệ hợp tác, đảm bảo lợi ích của các bên trong quan hệ lao động là động lực thúc đẩy năng suất, chất lượng hiệu quả công việc tốt hơn. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau nên tình trạng vi phạm pháp luật lao động đặc biệt là vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động vẫn thường xuyên xảy ra, phá vỡ mối quan hệ lao động hài hòa. Theo báo cáo của Thanh tra Bộ lao động - Thương binh và xã hội về tình hình thực hiện pháp luật lao động trên cả nước, số vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động chiếm 24,3% tổng số vi phạm pháp luật lao động năm 2005, 26,8% tổng số vi phạm pháp luật lao động năm 2006 và 29,7% tổng số vi phạm pháp luật lao động năm 2007. Số liệu thống kê trên cho thấy vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động ngày một gia tăng và chiếm một tỷ lệ không nhỏ trong tổng số vi phạm pháp luật lao động. Điều này là một trong những nguyên nhân gây nên sự xáo trộn, mất ổn định của thị trường lao động từ đó tác động xấu tới môi trường đầu tư và ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế, xã hội. Do vậy, việc nghiên cứu đề tài "Vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động" có ý nghĩa lớn cả về mặt lý luận và thực tiễn. Chính vì lý do đó, tác giả mạnh dạn chọn đề tài trên làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ của mình với mong muốn đóng góp những giải pháp hữu hiệu, nhằm khắc phục và hạn chế tình trạng vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động ở Việt Nam. 2. Tình hình nghiên cứu Việc nghiên cứu vấn đề vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động chưa nhiều. Trong thời gian gần đây, đã có một số bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành đề cập đến vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động nhưng chủ yếu dưới dạng giải thích, bình luận các quy định của pháp luật về hợp đồng lao động. Bên cạnh đó, cũng có một số công trình nghiên cứu về vấn đề vi phạm pháp luật lao động nói chung và ở góc độ kinh tế - lao động hay quản lý lao động. Có thể kể đến luận văn thạc sĩ kinh tế "vi phạm pháp luật lao động tại doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài" của ThS. Nguyễn Tiến Tùng, đề tài khoa học cấp Bộ "Vi phạm pháp luật lao động trong doanh nghiệp" của Thanh tra Bộ lao động - Thương binh và xã hội hay phần III "Xử phạt vi phạm pháp luật lao động" trong Giáo trình Luật lao động xuất bản năm 1999 của Khoa luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Do vậy, cho đến nay, dường như chưa có công trình nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống vấn đề vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động dưới góc độ lý luận và thực tiễn. 3. Mục đích và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu Đề tài làm rõ cơ sở lý luận của vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động, các hành vi vi phạm cũng như thực trạng của việc vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động, qua đó đề xuất một số kiến giải nhằm hạn chế và khắc phục việc vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động ở nước ta hiện nay. Cụ thể là: Thứ nhất: Khái quát chung vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động như: khái niệm, các đặc điểm, các hành vi vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động, các yếu tố cấu thành vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động và sự điều chỉnh pháp luật đối với các hành vi vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động. Thứ hai: Phân tích, đánh giá các hành vi vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động theo quy định của pháp luật cũng như nêu lên thực trạng vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động ở Việt Nam hiện nay. Thứ ba: Trên cơ sở phân tích nguyên nhân của vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động đưa ra những kiến nghị nhằm hạn chế các hành vi vi phạm trong lĩnh vực này giúp cho quan hệ lao động bình ổn và phát triển. 3.2. Phạm vi nghiên cứu 7 Vi phạm pháp luật lao động là một hiện tượng xã hội phổ biến và xảy ra trên nhiều mặt của lĩnh vực lao động như an toàn lao động, vệ sinh lao động, bảo hiểm xã hội, tiền lương, kỷ luật lao động, trách nhiệm vật chất . Tuy nhiên, do khuôn khổ của một luận văn thạc sĩ chuyên ngành Luật kinh tế - Lao động, luận văn chỉ tập trung nghiên cứu các nội dung liên quan tới vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động mà không có tham vọng nghiên cứu một cách toàn diện các loại vi phạm pháp luật lao động. Do đó, luận văn chỉ xem xét vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động trong các doanh nghiệp của nền kinh tế Việt Nam hiện nay vì đây là những vi phạm có tính chất điển hình cho một thị trường sức lao động đang tồn tại ở nước ta. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn này được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, của lý luận chung về nhà nước và pháp luật, đặc biệt các Nghị quyết của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề lao động, các quy định của Hiến pháp trong lĩnh vực lao động, các quy phạm pháp luật về hợp đồng lao động, được sử dụng với tư cách là cơ sở lý luận, cơ sở pháp lý cho quá trình nghiên cứu. Ngoài ra, các phương pháp nghiên cứu cụ thể, phù hợp với từng lĩnh vực của đề tài cũng được sử dụng trong quá trình thực hiện luận văn như: phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, khảo cứu thực tiễn, . 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Khái quát chung vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động. Chương 2: Vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động và thực trạng vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động ở Việt Nam. Chương 3: Một số kiến giải nhằm hạn chế vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động ở Việt Nam. MỤC LỤC CỦA LUẬN VĂN Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU 1 Chương 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VI PHẠM PHÁP LUẬT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG 4 1.1. Khái niệm và đặc trưng của hợp đồng lao động 4 1.1.1. Khái niệm hợp đồng lao động 4 1.1.2. Đặc trưng của hợp đồng lao động 5 1.2. Vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động và các yếu tố cấu thành của nó 8 1.2.1. Khái niệm vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động 8 1.2.1.1. Định nghĩa vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động 8 1.2.1.2. Phân loại các hành vi vi phạm pháp luật hợp đồng lao động 10 1.2.2. Các yếu tố cấu thành của vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động 13 1.2.2.1. Mặt khách quan của vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động 13 1.2.2.2. Mặt chủ quan của vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động 15 1.2.2.3. Chủ thể của vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động 17 1.2.2.4. Khách thể của vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động 21 1.3. Sự điều chỉnh của pháp luật đối với hành vi vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động 21 1.3.1. Về hình thức xử lý 21 1.3.2. Về nguyên tắc xử lý 24 1.3.3. Về thẩm quyền xử lý 27 1.3.4. Về thời hiệu xử lý 29 Chương 2: VI PHẠM PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG VÀ THỰC TRẠNG VI PHẠM PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG Ở VIỆT NAM 31 2.1. Các hành vi vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động 31 2.1.1. Hành vi giao kết hợp đồng lao động không đúng quy định pháp luật lao động 31 2.1.2. Hành vi vi phạm quy định của pháp luật về hình thức của hợp đồng lao động 34 2.1.2.1. Hành vi giao kết hợp đồng lao động bằng miệng đối với công việc mà thời hạn hợp đồng trên ba tháng 2.1.2.2. Hợp đồng lao động không có chữ ký của một trong hai bên 35 2.1.3. Hành vi vi phạm quy định của pháp luật về nội dung của hợp đồng lao động 37 2.1.3.1. Hợp đồng lao động thiếu các nội dung chủ yếu theo quy định tại Điều 29 Bộ luật lao động 37 2.1.3.2. Hợp đồng lao động có nội dung trái quy định của pháp luật 38 2.1.4. Hợp đồng lao động vi phạm các quy định của pháp luật về thực hiện, thay đổi hợp đồng lao động 2.1.4.1. Hành vi vi phạm quy định về thời gian tạm thời chuyển người lao động sang làm công việc khác 2.1.4.2. Hành vi vi phạm quy định về trả lương cho người lao động trong thời gian tạm thời làm công việc khác 2.1.4.3. Hành vi người sử dụng lao động kế tiếp không sử dụng người lao động theo phương án sử dụng lao động 2.1.5. Hành vi vi phạm quy định về thời gian và việc trả lương cho người lao động trong thời gian thử việc 2.1.6. Hành vi vi phạm quy định của pháp luật về quyền và lợi ích của người lao động sau khi chấm dứt hợp đồng lao động 2.1.6.1. Vi phạm quy định về trợ cấp thôi việc 46 2.1.6.2. Hành vi vi phạm thời hạn thanh toán các khoản có liên quan đến quyền lợi của người lao động sau khi chấm dứt hợp đồng lao động 2.1.7. Hành vi vi phạm quy định của pháp luật về thuê mướn người giúp việc 50 2.2. Các hình thức xử phạt vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động 52 2.2.1. Các hình thức xử phạt chính 52 2.2.2. Biện pháp khắc phục hậu quả 53 Chương 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HẠN CHẾ VI PHẠM PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG Ở VIỆT NAM 3.1. Nhận xét chung thực trạng vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động ở Việt Nam 56 3.2. Nguyên nhân của việc vi phạm pháp luật lao động về hợp đồng lao động 58 3.2.1. Nguyên nhân xuất phát từ phía người sử dụng lao động 58 3.2.2. Nguyên nhân xuất phát từ phía người lao động 60 3.2.3. Nguyên nhân xuất phát từ tổ chức công đoàn 61 3 3.2.4. Nguyên nhân xuất phát từ các cơ quan nhà nước trong việc ban hành, áp dụng pháp luật và thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy định của pháp luật 3.3. Một số kiến nghị nhằm hạn chế vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động ở Việt Nam 64 3.3.1. Về các quy định của pháp luật 64 3.3.2. Về tổ chức và thực hiện 68 KẾT LUẬN 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 77
