Tiến Sĩ Văn xuôi Trương Tửu trong tiến trình văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX

LUẬN ÁN TIẾN SỸ
NĂM 2014
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN . i
LỜI CẢM ƠN ii
MỞ ĐẦU 1
1. Lý do chọn đề tài . 1
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu . 3
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3
4. Phương pháp nghiên cứu . 4
5. Đóng góp mới của luận án . 5
6. Cấu trúc luận án . 5

Chương 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU . 6

1.1. Khái quát tình hình nghiên cứu về Trương Tửu 6
1.1.1. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 6
1.1.2. Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 9
1.2. Tiếp nhận văn xuôi của Trương Tửu . 26
1.2.1. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 26
1.2.2. Từ năm 1945 đến nay 30
1.3. Khái lược vị trí văn xuôi Trương Tửu trong tiến trình văn học Việt Nam
đầu thế kỷ XX . 34
1.3.1. Tiến trình văn xuôi Việt Nam hiện đại . 34
1.3.2. Vấn đề Trương Tửu trong tiến trình văn xuôi hiện đại . 35

Chương 2: CƠ SỞ VĂN HOÁ, VĂN HỌC NỬA ĐẦU THẾ KỶ XX VÀ SỰ
XUẤT HIỆN TÁC GIẢ TRƯƠNG TỬU . 39

2.1. Đời sống văn hóa xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX với những giao lưu và
tiếp biến văn hóa . 39
2.1.1. Một xã hội mới với nhiều biến động trong những năm đầu thế kỷ XX . 39
2.1.2. Khung cảnh văn học Việt Nam trong sự giao lưu của văn hóa Đông - Tây . 40
2.2. Tác giả, tác phẩm Trương Tửu trong dòng chảy văn học Việt Nam hiện đại . 47
2.2.1. Cuộc đời và sự nghiệp . 47
2.2.2. Nhà văn - Nhà lý luận phê bình Trương Tửu với những đóng góp trong
tiến trình văn học hiện đại . 49

Chương 3: HỆ THỐNG ĐỀ TÀI VÀ CẢM HỨNG SÁNG TÁC CHỦ ĐẠO
CỦA NHÀ VĂN TRƯƠNG TỬU . 66

3.1. Đề tài 66
3.1.1. Đề tài tình yêu . 67
3.1.2. Đề tài tệ nạn xã hội trong hiện thực xã hội đô thị Việt Nam trước1945 74
3.1.3. Đề tài lịch sử 80
3.2. Hệ thống nhân vật - yếu tố quan trọng trong việc phát triển đề tài . 88
3.2.1. Nhân vật tích cực . 88
3.2.2. Nhân vật tiêu cực . 91
3.2.3. Một số nhân vật ảnh hưởng của phân tâm học Freud 99
3.3. Cảm hứng chủ đạo trong văn xuôi Trương Tửu 101
3.3.1. Cảm hứng phê phán . 102
3.3.2. Cảm hứng bi kịch . 106

Chương 4: MỘT SỐ PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT TRONG VĂN XUÔI
TRƯƠNG TỬU. 112

4.1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật qua phương thức trần thuật 112
4.1.1. Phương thức trần thuật khách quan với những nhân vật tượng trưng 112
4.1.2. Phương thức trần thuật chủ quan với những nhân vật “tôi” 118
4.2. Kết cấu văn xuôi Trương Tửu . 120
4.2.1. Kết cấu tâm lý 121
4.2.2. Kết cấu có nội dung vào vấn đề trung tâm của câu chuyện . 123
4.2.3. Kết cấu lồng ghép hai nội dung vấn đề . 126
4.3. Ngôn ngữ 128
4.3.1. Lời văn đối thoại 131
4.3.2. Lời văn độc thoại . 136
4.3.3. Tiếng Pháp được Trương Tửu sử dụng trong các tác phẩm 139
4.4. Nghệ thuật vận dụng văn học dân gian vào tác phẩm văn xuôi của Trương Tửu 143
4.4.1. Vai trò của văn học dân gian trong văn Việt Nam hiện đại . 143
4.4.2. Mô típ, nhân vật trong cổ tích, sử thi được nhà văn vận dụng vào văn
xuôi dã sử . 144
KẾT LUẬN 153

TÀI LIỆU THAM KHẢO . 156
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 169
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Trong những năm đầu thế kỷ XX, sau những biến động lịch sử to lớn, xã
hội Việt Nam có những thay đổi sâu sắc trên nhiều lĩnh vực. Chịu sự tác động của
hoàn cảnh xã hội, với một nội lực mạnh mẽ, nền văn học cũng chuyển mình nhanh
chóng trên con đường hiện đại hóa và đạt được nhiều thành tựu xuất sắc. Đặc biệt,
trong giai đoạn này, nền văn học nước ta đã hình thành một lực lượng sáng tác đông
đảo và tài năng, góp phần không nhỏ vào sự thay đổi diện mạo văn học một cách rõ
rệt từ nội dung đến hình thức nghệ thuật. Trương Tửu là một trong những đại diện
tiêu biểu của đội ngũ này.
1.2. Trương Tửu (1913 - 1999) là nhà giáo, nhà văn, nhà nghiên cứu văn học
Việt Nam được nhiều người biết tiếng. Trần Đình Sử đã khẳng định “Trương Tửu
có lối viết khá khúc triết, chặt chẽ và hấp dẫn. Ông có một khí văn mạnh mẽ, lời văn
đa dạng, biến hóa, giàu chất hùng biện với một niềm tin xác tín không lay chuyển
đã làm nên sức lôi cuốn để dẫn dắt người đọc vào những lập luận khác lạ” [131].
Điều đó chứng minh từ những năm 30 của thế kỷ XX, tên tuổi Trương Tửu -
Nguyễn Bách Khoa đã nhanh chóng thu hút công chúng độc giả và được ghi danh
trên văn đàn công khai. Trong khoảng hơn hai mươi năm cầm bút, ông đã để lại một
văn nghiệp đáng trân trọng với trên 30 đầu sách về lý luận, phê bình, nghiên cứu và
sáng tác. Ông là một trong những nhà phê bình tiên phong đã đưa phê bình Việt
Nam vào thời hiện đại. Với tinh thần khách quan khoa học, nhà phê bình Trương
Tửu - Nguyễn Bách Khoa đã tạo được dấu ấn đặc biệt trong những công trình
nghiên cứu, lý luận, phê bình văn học của mình; trong đó có những công trình “bề
thế” như Triết lý Truyện Kiều (1931), Nguyễn Du và Truyện Kiều (1941), Văn
chương Truyện Kiều (1944),. Trần Đình Sử thể hiện thái độ và tình cảm trân
trọng đối với Trương Tửu “chúng tôi không thể không biểu hiện niềm cảm phục
ông như một nhà nghiên cứu có nhân cách cao thượng” [131]. Trong lĩnh vực sáng
tác văn xuôi, Trương Tửu là một trong số những nhà văn tiên phong của dòng văn
học hiện thực phê phán. Với tâm nguyện làm “chiến sĩ tận tụy chống lại cái thực thể mục nát của xã hội”, “giữ nhiệm vụ tên lính cảm tử phất cao ngọn cờ tranh đấu, dắt
xã hội chạy tìm những chân trời mới và đẹp trên con đường gay go của hạnh phúc”,
người “thư ký trung thành của thời đại” ấy đã hướng ngòi bút vào những số phận bé



nhỏ, những bi kịch cuộc đời, thâm nhập vào đời sống xã hội Việt Nam những năm
đầu thế kỷ XX để phản ánh hiện thực và sự chiêm nghiệm của nhà văn trước cuộc
đời, hướng tới những “chân trời mới” mà nhà văn tin tưởng. Sáng tác văn xuôi của
Trương Tửu thể hiện rõ chủ đích đấu tranh xã hội, có tính tư tưởng thống nhất,
mang đậm giá trị nhân văn. Lối văn luận đề, giàu chi tiết hiện thực khiến cho tác
phẩm của ông còn có giá trị nhiều mặt, có thể trở thành điểm tựa của nhiều bộ môn
liên ngành như lịch sử, báo chí, ngôn ngữ học, văn hóa học, xã hội học .
1.3. Tuy nhiên, độc giả hiện nay còn ít biết đến những trang văn xuôi của
Trương Tửu ra đời vào những năm ba mươi, bốn mươi của thế kỷ XX. Nhà nghiên
cứu Nguyễn Hữu Sơn chỉ ra nguyên nhân: “Sự lãng quên này có lý do bởi các tác
phẩm văn xuôi Trương Tửu đều chưa được tái bản, hơn nữa còn chịu búa rìu của
những quan niệm phê bình cực đoan, “bắt vít” một chiều, cơ hội chủ nghĩa, cố ý tạo
nên luồng dư luận không đúng và không tốt” [120, tr. 6]. Trong thực tế sáng tác,
văn xuôi Trương Tửu tạo được dấu ấn riêng và có những đóng góp đáng ghi nhận
đối với sự phát triển của văn học giai đoạn trước Cách mạng tháng Tám. Mặc dù
Trương Tửu trải qua một cuộc đời 86 năm với nhiều vinh quang rạng rỡ nhưng cũng
không ít vất vả, gian truân. Nguyễn Hữu Sơn khái quát: “Cuộc đời Trương Tửu là
một chuỗi những thăng trầm, đong đầy nghịch lý với những cuộc dấn thân trên tinh
thần trung thực, đấu tranh vì học thuật lẽ phải” [123]. Sau cuộc bể dâu, những đóng
góp quan trọng của ông đối với nền văn học nước nhà đã dần được soi sáng và ghi
nhận.


Hiện nay, với độ lùi thời gian cho phép, dựa trên kết quả sưu tầm, biên khảo,
nghiên cứu đã có, chúng tôi nhận thấy cần phải triển khai nghiên cứu văn xuôi
Trương Tửu một cách hệ thống và sâu sắc để xác định rõ diện mạo và đóng góp của
nhà văn trong lĩnh vực sáng tác đối với tiến trình văn học hiện đại của dân tộc và đối
với đời sống văn hóa đương thời. Tiếp nối những công trình đã có về cuộc đời, con
người, sự nghiệp của Trương Tửu, đề tài luận án đi sâu nghiên cứu: "Văn xuôi Trương Tửu trong tiến trình văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX" sẽ có được những
khảo sát, nhận định, đánh giá mới về đối tượng nghiên cứu.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu: Lựa chọn đề tài "Văn xuôi Trương Tửu trong
tiến trình văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX", luận án xác định mục đích nghiên cứu
những phương diện cơ bản trong văn xuôi Trương Tửu, đặt văn xuôi Trương Tửu
trong tiến trình phát triển của văn học hiện đại Việt Nam đầu thế kỷ XX để xác định
những thành công và hạn chế (nếu có) của cây bút này, thấy được những đóng góp
và vị trí của nhà văn trong nền văn học hiện đại của dân tộc.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Tìm hiểu tình hình văn hóa, văn học trong giai
đoạn đầu thế kỷ XX với những giao lưu và tiếp biến văn hóa đã tác động tới ngòi
bút văn xuôi của Trương Tửu; đi sâu phân tích, lý giải những điểm cơ bản về nội
dung và nghệ thuật trong các sáng tác văn xuôi của ông; từ đó, đánh giá vị trí, vai
trò, đóng góp (và giới hạn) của nhà văn trong lĩnh vực sáng tác đối với tiến trình
văn học Việt Nam hiện đại.