Thạc Sĩ Văn hóa Kinh Bắc - Vùng thẩm mỹ trong thơ Hoàng Cầm

Luận án tiến sĩ năm 2013
Đề tài: Văn hóa Kinh Bắc - Vùng thẩm mỹ trong thơ Hoàng Cầm

MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CẢM ƠN . ii
MỤC LỤC . iii
MỞ ĐẦU .1
1. Lý do chọn đềtài .1
2. Mục đích nghiên cứu .2
3. Nhiệm vụnghiên cứu 2
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3
5. Tổng quan vềvấn đềnghiên cứu (lịch sửvấn đề) 3
6. Phương pháp nghiên cứu .9
7. Đóng góp của luận án 10
8. Cấu trúc luận án 11
Chương 1: MỘT SỐVẤN ĐỀLÝ LUẬN VỀVÙNG THẨM MỸ, VÙNG
VĂN HOÁ VÀ VÙNG VĂN HOÁ KINH BẮC 12
1.1. Quan niệm vềvùng thẩm mỹtrong sáng tác văn học 12
1.2. Mối quan hệgiữa vùng văn hóa với vùng thẩm mỹtrong sáng tác văn học 15
1.2.1. Quan niệm vềvùng văn hóa .15
1.2.2. Quan niệm vềbản sắc văn hóa vùng, miền 17
1.2.3. Mối quan hệgiữa vùng văn hóa và vùng thẩm mỹtrong sáng tác
của nhà văn 18
1.3. Văn hóa Kinh Bắc trong thơca Kinh Bắc và trong thơHoàng Cầm .23
1.3.1. Đặc điểm vùng văn hóa Kinh Bắc 23
1.3.2. Văn hoá Kinh Bắc trong thơca Kinh Bắc 30
1.3.3. Văn hóa Kinh Bắc - cội nguồn của vùng thẩm mỹtrong thơ
Hoàng Cầm 39
Chương 2: THẾGIỚI BIỂU TƯỢNG THẨM MỸTRONG THƠHOÀNG CẦM .44
2.1. Quan niệm vềbiểu tượng và biểu tượng thẩm mỹ .44
2.1.1. Quan niệm vềbiểu tượng 44
2.1.2. Quan niệm vềbiểu tượng thẩm mỹ 46
iv
2.2. Biểu tượng thiên nhiên Kinh Bắc .48
2.2.1. Biểu tượng dòng sông .48
2.2.2. Biểu tượng núi, đồi .61
2.2.3. Biểu tượng lá, cỏ, quả .66
2.3. Biểu tượng con người Kinh Bắc 81
2.3.1. Biểu tượng con người trong truyền thuyết và lịch sử .82
2.3.2. Biểu tượng người mẹ 88
2.4. Biểu tượng vềvăn hoá phong tục Kinh Bắc 94
2.4.1. Biểu tượng lễhội 94
2.4.2. Hát Quan họ- một biểu tượng văn hoá thẩm mỹ độc đáo 101
Chương 3: VÙNG THẨM MỸTRONG THƠHOÀNG CẦM NHÌN TỪ
PHƯƠNG DIỆN NGÔN NGỮ .107
3.1. Quan niệm vềngôn ngữvà ngôn ngữnghệthuật trong văn học .107
3.1.1. Quan niệm vềngôn ngữ 107
3.1.2. Quan niệm ngôn ngữnghệthuật trong văn học 109
3.2. Đặc trưng vùng văn hoá thẩm mỹKinh Bắc trong ngôn ngữnghệthuật
thơHoàng Cầm .113
3.2.1. Sựkết hợp của nhiều kênh ngôn ngữ .113
3.2.2. Ngôn ngữ đầy ắp tính tượng trưng và giàu tính nhạc .129
KẾT LUẬN .148
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐKẾT QUẢNGHIÊN CỨU
CỦA LUẬN ÁN .151
TÀI LIỆU THAM KHẢO 152

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đềtài
Trong thơca Việt Nam hiện đại, Hoàng Cầm được đánh giá là một tác giảtài hoa
và độc đáo, ông đã dệt được một hồn thơmang bản sắc riêng. Hồn thơ ấy đã góp phần
tăng thêm sựphong phú, đa dạng cho nền thơca dân tộc thời kỳhiện đại.
Tiếp cận thơHoàng Cầm ta có ấn tượng khá đặc biệt bởi một không gian thơ
riêng biệt - đó là không gian văn hoá vùng Kinh Bắc cổkính và tao nhã. Ngoài những
khảnăng thiên bẩm, ngoài ảnh hưởng của môi trường văn hoá gia đình, văn hoá thời đại,
văn hoá dân tộc, chúng ta có thểthấy ảnh hưởng sâu đậm của văn hoá vùng - một yếu tố
quan trọng góp phần quyết định tạo nên hồn thơvà phong cách nghệthuật của Hoàng
Cầm. Chính điều đó đã tạo ra dấu ấn đặc trưng riêng của Hoàng Cầm trong sốcác chân
dung của thơca hiện đại Việt Nam. Tuy nhiên, vấn đềvăn hoá vùng trong thơcủa
Hoàng Cầm mới chỉdừng lại ởnhững phát hiện nhỏ, lẻ, chưa trởthành một hướng
nghiên cứu có tính hệthống và cụthể, vẫn chưa được giải mã một cách triệt để, đầy đủ,
nhằm chỉra những nét mới mẻ, độc đáo của vùng văn hóa và các biểu tượng nghệthuật
trong thơông.
Do đó, nghiên cứu văn hoá vùng Kinh Bắc chính là góp phần giải mã thơHoàng
Cầm, chỉra những đặc trưng riêng biệt trong thơHoàng Cầm từgóc độvăn hóa học và
qua các biểu tượng văn hóa vùng. Đồng thời, việc nghiên cứu này cũng góp phần làm
sáng tỏvùng văn hoá thẩm mỹvà giá trịquan trọng của nó trong việc hình thành hồn
thơ, đặc trưng thơvà tưtưởng, phong cách nghệthuật của nhà thơHoàng Cầm. Qua cái
“phễu lọc văn hóa” Kinh Bắc, nhà thơHoàng Cầm đã làm sống lại những đặc điểm văn
hóa vùng Kinh Bắc trong thơ, đã góp phần luận giải, tôn vinh và làm tỏa sáng những giá
trịcủa một vùng đất có truyền thống văn hóa, văn hiến lâu đời. Đây cũng chính là đóng
góp quan trọng của Hoàng Cầm đối với thơca Việt Nam hiện đại, đối với vùng đất, con
người và quê hương yêu dấu của nhà thơ.
Trong sựnghiệp sáng tác của Hoàng Cầm, bên cạnh những sáng tác thơcòn phải
nói đến những tác phẩm văn xuôi và kịch thơnổi tiếng. Đương nhiên, chỉvới mảng sáng
tác thơcủa mình, Hoàng Cầm đã xứng đáng được xem là một trong những nhà thơxuất
sắc của nền thi ca Việt Nam hiện đại. Giữa mênh mông cuộc đời, tâm hồn anh minh, sâu
lắng và luôn luôn rộng mở, tiếng thơtràn đầy nhiệt huyết và giàu trải nghiệm vềcuộc
2
sống ấy đã đểlại dấu ấn văn hoá Kinh Bắc không thểphai mờtrong ông. Tuy vậy, đời
thơnhiều tìm tòi, nhiều trăn trởcủa Hoàng Cầm đến nay vẫn chưa có được sựquan tâm
nghiên cứu một cách sâu sắc và hệthống. Nhìn lại những cống hiến to lớn của Hoàng
Cầm đối với nền thi ca nước nhà, sẽthấy rất cần thiết phải có những công trình nghiên
cứu chuyên sâu đối với di sản thi ca quý giá của ông, đểcho cuộc đời sáng tạo không
mệt mỏi ấy được tri ân một cách đúng nghĩa.
Xuất phát từnhững lý do trên, chúng tôi lựa chọn đềtài "Văn hoá Kinh Bắc -
vùng thẩm mỹtrong thơHoàng Cầm" đểnghiên cứu với mong muốn phát hiện ra
những điểm sáng vềgiá trịvăn hoá thẩm mỹtrong thơông, khẳng định một lần nữa tài
năng và những đóng góp nhiều mặt của thi nhân trong dòng chảy lớn của nền thơca Việt
Nam hiện đại. Điều đó có ý nghĩa không nhỏ đối với việc nghiên cứu, giảng dạy và học
tập môn Văn học ởtrung học phổthông, đại học và cao đẳng . Qua đó góp phần xây
dựng hệquy chiếu mới đểnghiên cứu thơHoàng Cầm.
Đây là một đềtài vừa có tính khoa học, vừa có tính thực tiễn và có những đóng
góp thiết thực vào việc tìm hiểu, giải mã thơHoàng Cầm.
2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của Luận án là nghiên cứu thơHoàng Cầm trong mối quan hệgiữa
vùng văn hóa, vùng thẩm mỹKinh Bắc dưới các góc độbiểu tượng văn hóa và các hệ
thống ngôn ngữ. Qua đó hy vọng sẽgợi mởvà cung cấp một sốcơsởcó tính chất thao
tác đểhiểu thơca Hoàng Cầm khi tiếp cận văn bản ngôn từ, khám phá sâu hơn vềtruyền
thống văn hóa Kinh Bắc, góp phần nghiên cứu, giảng dạy và thưởng thức thơca của ông
được thấu đáo hơn. Đồng thời khẳng định những sáng tạo độc đáo, những đóng góp tiêu
biểu, đáng trân trọng của nhà thơHoàng Cầm trong đời sống thơca Việt Nam.
3. Nhiệm vụnghiên cứu
Luận án cốgắng làm rõ khái niệm vùng thẩm mỹ, vùng văn hóa Kinh Bắc trong
mối quan hệvới sáng tác thơHoàng Cầm. Điều đó cho phép phân tích và chứng minh
tính chất tiêu biểu của nghệthuật thơHoàng Cầm. Nhưvậy nhiệm vụnghiên cứu của
Luận án là lý giải các biểu tượng văn hóa và chỉra những đặc trưng ngôn ngữnghệthuật
nổi bật của thơHoàng Cầm trong mối quan hệvới vùng thẩm mỹKinh Bắc.
3
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của Luận án là: Văn hóa Kinh Bắc - Vùng thẩm mỹtrong
thơHoàng Cầm.
Góc nhìn của Luận án là văn hóa Kinh Bắc trong thơHoàng Cầm trên các
phương diện cơbản: vùng thẩm mỹtrong thơnhìn từhệthống biểu tượng và hệthống
ngôn ngữ.
Các văn bản khảo sát chính: Hoàng Cầm- Tác phẩm thơdo Lại Nguyên Ân biên
soạn (Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội 2003). Các tập thơcủa Hoàng Cầm: “Mưa Thuận
Thành” (Nxb Văn học 1991); “Bên kia sông Đuống” (Nxb Văn học 1993); “Lá Diêu
Bông”(Nxb Văn học 1993); “VềKinh Bắc”(Nxb Văn học 1994; “99 tình khúc”(Nxb
Văn học 1996) và tập Men đá vàng”(Nxb Văn học 1995); Và các bài thơlẻin trên các
báo, tạp chí khác nhau và các tác phẩm thuộc các thểloại khác như: văn xuôi, kịch thơ
Khảo sát, tham khảo thêm một sốtác phẩm thơca viết vềKinh Bắc (tiêu biểu)
trong đời sống văn học nước nhà; một sốnhà thơcùng thời với Hoàng Cầm (để đối
chiếu, so sánh những nét độc đáo, đặc sắc trong thơHoàng Cầm); các tài liệu sách,
báo, những tài liệu viết về đặc điểm văn hóa vùng Kinh Bắc nói riêng, về đặc điểm
văn hóa vùng nói chung sẽlà cơsởlý luận và thực tiễn đểchúng tôi làm nguồn tài
liệu tham khảo.
5. Tổng quan vềvấn đềnghiên cứu (lịch sửvấn đề)
Trong lịch sửthơca hiện đại Việt Nam, thơHoàng Cầm là một hiện tượng độc
đáo, đặc sắc với những đặc trưng thơriêng biệt không thểtrộn lẫn. Đó là một thứthơ
sang trọng, đẹp một cách mong manh, lung linh những sắc màu thiên nhiên và huyền ảo
với các gam màu cổtích, huyền sửmang tính sáng tạo, tính nghệthuật cao và tính trực
cảm thẩm mỹ, gắn các giá trịvăn hóa, phong tục của một vùng quê huê tình, cổkính và
thanh tao với tình người Kinh Bắc. ThơHoàng Cầm làm say mê trái tim nhiều người đọc
nhưng cũng làm cho rất nhiều người khó tiếp cận. Do đó, có khá nhiều người đã viết, đã
bình, đã tiếp cận thơHoàng Cầm trong suốt nửa thếkỷqua, đặc biệt là những năm 90
của thếkỷXX. Song, phải chăng vì kén chọn người đọc nên đến nay những công trình
nghiên cứu vềthơHoàng Cầm còn ởmức độkhá khiêm tốn (?).
Tuy nhiên, người nghiên cứu dù đứng ởgóc độnào, luận bàn vềphương diện gì
cũng đều thống nhất vềtài thơvới tấm lòng yêu thơ, yêu cuộc sống hiếm thấy nơi ông,
ngưỡng mộthật sựvẻ đẹp tâm hồn, cốt cách của thi nhân. Ởnhững mức độkhác nhau,
4
các bài viết thểhiện niềm ưu ái, sự đồng cảm và trân trọng nghệthuật đối với những vần
thơchan chứa tình đời, tình người, ngút đầy nỗi nhớ, niềm thương của ông. Các nhà phê
bình nghiên cứu đã xuất phát từnhiều góc độkhác nhau đểkhám phá thếgiới thơHoàng
Cầm, song hầu hết đều có sựthống nhất trong việc tìm hiểu và phân tích vềcảm hứng,
giọng điệu, nghệthuật . của nhà thơ, qua đó khẳng định giá trịnghệthuật, bản sắc cá
nhân, thành tựu, đóng góp và vịtrí riêng của thơHoàng Cầm trong tiến trình văn học
Việt Nam hiện đại.
Nghiên cứu đềtài về ảnh hưởng của văn hoá đối với văn học Việt Nam hiện đại,
chúng tôi nhận thấy đã có nhiều nhà nghiên cứu phát hiện ra nhiều vấn đềcó giá trịthẩm
mỹtrong thơông. Nhưng vềyếu tốvăn hoá Kinh Bắc trong sáng tác của Hoàng Cầm thì
vẫn còn ít công trình nghiên cứu chuyên sâu.
Nghiên cứu vềthơHoàng Cầm, qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy có một số
khuynh hướng chính nhưsau:
5.1. Hướng nghiên cứu vềnghệthuật thơHoàng Cầm
Trong sốcác nhà thơhiện đại Việt Nam, Hoàng Cầm là thi nhân được đánh
giá cao với những giá trịnghệthuật của thơtrữtình đương đại, theo Nguyễn Việt
Chiến: “Có thểnói, trong thơViệt Nam hiện đại, Hoàng Cầm đã tạo ra một trường -
thẩm mỹmới, nó vừa mang trong mình cốt cách của văn hoá vùng Kinh Bắc, vừa mở
ra một không gian lớn của thơtrữtình với những tìm tòi nhằm đưa cái đẹp dân gian
vào hơi thởcủa mỗi bài thơ. Và chính điều này đã làm nên một trường - giang - thơ
lộng lẫy của riêng Hoàng Cầm - ông Hoàng của thơtrữtình đương đại” [19, tr.59].
Chu Văn Sơn có nhận xét thơHoàng Cầm mang giọng điệu “tức nghẹn, nhấn chìm,
đè ngang” [146, tr.285].
Đặng Tiến trong bài Cây tam cúc cũng nhận xét: “ThơHoàng Cầm giàu âm
điệu . Có những câu thơdìu dặt, luyến láy do sắp xếp; nhưng giọng điệu bài thơcó thể
xuất thần, vượt khỏi sựdụng công” [71, tr.61].
Đáng chú ý hơn cảlà nhận xét của Nguyễn Đăng Điệp “Khi lắng nghe giai điệu
thơHoàng Cầm có thểthấy ông chịu ảnh hưởng khá rõ âm nhạc từ, khúc trong văn
chương cổ điển phương Đông hoà quyện chặt chẽvới cái mượt mà của những làn điệu
dân ca quan họ đã tạo nên những màu sắc riêng: sang trọng, đằm thắm nhưng bay bổng,
hào hoa. Đó không phải là những phép cộng các thủpháp nghệthuật đơn thuần mà là sự
5
hoà nhuyễn trong một hồn thơnhạy cảm, tất cảnhưtan vào nhịp thở, nhịp tim Hoàng
Cầm và vang lên thành một thứgiai điệu tiêu tao, sâu lắng, man mác một nét buồn xa
xăm. Ởmột trang khác, tác giảcó đoạn “ta còn thấy bóng dáng xa xôi của văn hoá
Chămpa ẩn sâu, tan vào văn hoá Kinh Bắc đã tạo nên một âm điệu rất riêng trong những
sợi dây tơtinh tếHoàng Cầm” [32, tr.205- 206- 207].
Nhưvậy có thểthấy các tác giảchủyếu đi vào hai phương diện của giọng điệu
thơHoàng Cầm là giọng điệu quan họvà giọng điệu tức nghẹn. Tuy nhiên mới chỉdừng
lại ởvấn đềnêu ra chứchưa đi sâu nghiên cứu, lý giải một cách cụthể. Những phát hiện
đó đều rất tinh tếvà khá chính xác, đây sẽlà cơsởkhoa học đểchúng tôi kếthừa và phát
triển trong quá trình nghiên cứu.
Xoay quanh ngôn ngữthơHoàng Cầm, các nhà nghiên cứu, phê bình có
những lời khen chê khác nhau, thậm chí trái ngược nhau: “Anh không chỉthạo
dùng chữ, nhất là sửdụng động từ. Cũng lạ ởcon người mái tóc tro bụi này là việc
mày mò tìm ra cái lẩn đằng sau chữ, tầng tầng lớp lớp chồng lên nhau, tạo nên bề
dày chữnghĩa .” [71, tr.38]. Các tác giảChu Văn Sơn, Đặng Tiến cũng có những
phân tích về Cây tam cúccủa Hoàng Cầm và chỉra được các giá trịnghệthuật của bài
thơ, đặc biệt là thành tựu vềphương diện ngôn ngữ, đó là sựphối hợp nhuần nhuyễn
giữa tính truyền thống và tính hiện đại, giữa đặc trưng trữtình và phẩm chất bác học
trong ngôn ngữthơ. Các cây bút đã khẳng định đó chính là một thứngôn ngữcủa thơ
mới, trẻtrung và có sức hấp dẫn lạkỳ .
Bên cạnh đó, có nhiều nhà phê bình nghiên cứu đềcao dấu ấn của lối viết tự
động hoá. Ở đó, ngôn ngữthơkhông hềcó dấu vết của sựgia công, gò giũa, mà là của sự
tuôn chảy thẳng ra từmạch nguồn trữtình. Đểkhẳng định cho ý kiến của mình, ĐỗLai
Thuý có so sánh ngôn ngữthơHoàng Cầm với ngôn ngữthơLê Đạt, ông coi Lê Đạt là
người “phu chữ”, còn “sáng tác kiểu Hoàng Cầm xem ra có phần nhàn nhã” [71, tr.59].
Nghiên cứu vềnghệthuật thơHoàng Cầm, một sốnhà nghiên cứu cũng đã phát
hiện và chỉra những nét đặc trưng trong thếgiới nghệthuật thơHoàng Cầm trên các
phương diện không gian, thời gian, cùng một sốhình ảnh đặc sắc trong thơông như:
ĐỗLai Thuý trong bài Hoàng Cầm, Nguyễn Bính và . có nhận xét: “ThơHoàng
Cầm là thơ ẩn dụ. Hệthống ẩn dụcủa ông, một phần lấy nguyên từcái “kho trời chung”
của văn hoá dân gian, phần khác lấy có cải biến, còn lại là cá nhân ông sáng tạo. Thơ
hoàng Cầm tràn ngập ẩn dụ đêm, mưa, trăng và gió .” [131], ông (ĐỗLai Thuý) cũng có
6
những dòng so sánh giữa hai phong cách thơNguyễn Bính và Hoàng Cầm: “Thơ
Nguyễn Bính dân dã và chân quê hơn. Còn thơHoàng Cầm hiện đại và bác học hơn:
cùng viết vềnông thôn nhưng thơNguyễn Bính là sựthương nhớlo âu, khắc khoải vềsự
phôi pha của quê hương, còn Hoàng Cầm không tảthực một vùng quê Kinh Bắc trong
thực tếmà còn thểhiện một Kinh Bắc bất tửtrong thơông”. Tác giảcũng chỉra rằng
“Tập thơ VềKinh Bắclà một giấc mơvới những liên tưởng đứt đoạn, những hình ảnh
rời rạc . đó là sựsiêu thăng của mặc cảm Oeđipe, một thực tại siêu thực trong vô thức
Hoàng Cầm” [131].
Một sốbài viết có đềcập đến thi pháp thơHoàng Cầm, và đều thống nhất một
nhận xét vềthơông là lối thơsiêu thực, phạm trù siêu thực, hoặc “đi theo hướng thơ“phi
lý” [2, tr.29], hoặc “Tính hiện đại ởthơHoàng Cầm không phải là như ởthơVũHoàng
Chương, mà là một vùng cây cỏ, sông hồnhẹbay của thôn quê Kinh Bắc, được siêu thực
hoá thành Cỏbồng thi,cầu bà sấm,bến cô mưa và Lá diêu bông, hay những người con
gái mờ ảo, những mối tình hư ảo xứKinh Bắc, xoá nhoà trong mưa bụi bay” [2, tr.30].
Đỗ Đức Hiểu trong bài Thơmới- cuộc nổi loạn của ngôn từthơcho rằng thế
giới thơHoàng Cầm là một “thếgiới ảo”tràn ngập những hình ảnh siêu thực. Ởmột
phương diện cụthể, tác giảkhẳng định: “Mưa Thuận Thànhlà một thếgiới siêu Thuận
Thành, siêu Kinh Bắc, siêu mưa” [146, tr.280]. Cũng đứng trên góc độnày, Phan Huy
Dũng nhận xét: “Bài thơ Lá diêu bông sáng tác theo lối siêu thực. Nhà thơtái hiện một
cách trung thành những phút mê sảng của tâm hồn, lối viết tự động dẫn tới sựghép nối lạ
lùng các hình ảnh, sựchuyển kênh đột ngột của cảm giác, những từngữkỳdịrất khó
giải thích” [24, tr.117].
Có thểnhận thấy rằng, các bài viết, bài nghiên cứu, các ý kiến trên đây đều thống
nhất chỉra: Trong nghệthuật thơHoàng Cầm có một thếgiới ảo, có những hình tượng
thơsiêu thực, có những yếu tốcủa tiềm thức, vô thức, tâm linh . Và chúng tôi cũng đồng
nhất với cách gọi của Trần ThịHuyền Phương: ThơHoàng Cầm là sựkết hợp giữa hai
yếu tốthực và hư.
5.2. Hướng nghiên cứu vềsự ảnh hưởng của văn hóa Kinh Bắc trong thơ
Hoàng Cầm
Khi phát hiện ra văn hoá Kinh Bắc chính là những ảnh hưởng quan trọng làm nên
cội nguồn thơHoàng Cầm, Nguyễn Đăng Mạnh cho rằng: “Hình nhưcó một không gian

Chương 1
MỘT SỐVẤN ĐỀLÝ LUẬN VỀVÙNG THẨM MỸ, VÙNG VĂN HOÁ
VÀ VÙNG VĂN HOÁ KINH BẮC
1.1. Quan niệm vềvùng thẩm mỹtrong sáng tác văn học
Trong sáng tác nghệthuật, trong đó có văn học, các nhà văn thường có một “vùng
sáng tác” nhất định đểlấy thi liệu, thi đềcho cảm hứng của mình.
Có thểnói mỗi nhà văn có một “chất dính” (chữdùng của Nguyễn Đăng Mạnh)
riêng đểthểhiện ngòi bút của mình. Khi nhà văn có sựquan sát thực tế đời sống ởnhiều
lĩnh vực khác nhau, “chất dính” ấy vẫn chỉcó thểbắt lấy được những gì mình thích hợp
với nó mà thôi. ỞThạch Lam là những phốhuyện nghèo nàn, xơxác, buồn vắng hoặc
những vùng ngoại ô tối tăm của Hà Nội, với những linh hồn bé nhỏtội nghiệp, lặng lẽ
sống với những ý nghĩ, những mơ ước, những cảm giác hiền lành, nếu không phải là ngơ
ngác, lo lắng nhìn vềmột tương lai mù mịt; ởNguyên Hồng là những con đường phốtấp
nập nơi thành phốcảng Hải Phòng chói chang màu phượng vĩ, nơi đây, bên cạnh cuộc
sống ồn ào, náo nhiệt là cuộc sống khó khăn của những người thợnghèo khổ đang đồng
thời diễn ra trong than bụi; với Nguyên Ngọc lại là vùng đất Tây Nguyên; Nguyễn Bính
với mảnh đất Sơn Nam; nhà văn Sơn Nam với vùng đất Nam Bộ; Kim Lân với những
thú phong lưu đồng ruộng nơi vùng Kinh Bắc; Anh Thơcũng có vùng sáng tác riêng với
những cảnh chợphiên nghèo và những dòng sông, những phong tục tập quán vùng Kinh
Bắc . Không gian trong thơHoàng Cầm cũng là không gian của vùng Kinh Bắc trù mật
vềmột nền văn hoá, văn hiến lâu đời, tuy nhiên thơông lại mang một chiều sâu của giá
trịvăn hóa thẩm mỹkhác. Nhà thơ đã khai thác, xây dựng mối quan hệgiữa văn hoá và
văn học đểsoi chiếu, từ đó đưa những hình ảnh đặc trưng, những biểu tượng văn hóa vào
trong thơnhằm tái hiện hiện thực đời sống đến vùng thẩm mỹcủa văn chương. Bằng bút
pháp nghệthuật, nhịp điệu thơvăn, tính sáng tạo trong tưduy ngôn ngữ, giọng điệu và
cấu trúc văn bản, nhà thơ đã sáng tạo những ý tưởng thẩm mỹmang tính đặc trưng riêng.
Nhưthế, mỗi nhà văn đều có một hệ đềtài quen thuộc và ưa thích của chính
mình, có thểgọi đó là vùng đối tượng thẩm mỹ (chữdùng của Nguyễn Đăng Mạnh). Ở
đây, các vùng đối tượng thẩm mỹtựnó đã ghi đậm dấu ấn chủthểsáng tác đểtạo nên
phong cách thơ đặc biệt và tưtưởng nghệthuật riêng cho nhà thơ.
Trong sáng tác văn học nói chung, sáng tác thơca nói riêng, mỗi nhà thơthường
tạo cho mình một không gian nghệthuật, một thếgiới nghệthuật riêng và trước hết nó

TÀI LIỆU THAM KHẢO
I. PHẦN TIẾNG VIỆT
1. Lại Nguyên Ân (biên soạn) (1999), 150 thuật ngữVăn học,Nxb Đại học Quốc gia
Hà Nội.
2. Lại Nguyên Ân(biên soạn) (2003), Hoàng Cầm - Tác phẩm - Tập thơ, kịch, Nxb
Hội Nhà văn, Hà Nội.
3. Lại Nguyên Ân (biên soạn) (2004), Hoàng Cầm - Tác phẩm văn học, Nxb Hội Nhà
văn, Hà Nội.
4. Lại Nguyên Ân (chủbiên) (2011), Hoàng Cầm - Hồn thơ độc đáo, Nxb Hội Nhà
văn, Hà Nội.
5. Đào Duy Anh (2000), Việt Nam văn hoá sửcương, Nxb Văn hoá - Thông tin, Hà Nội.
6. Barthes Roland (1997), Độkhông của lối viết, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội.
7. Nguyễn Duy Bắc (1998), Bản sắc dân tộc trong thơca Việt Nam 1945- 1975, Nxb
Văn hoá Dân tộc, Hà Nội.
8. Nguyễn ThịMinh Bắc (2007), ThơHoàng Cầm với văn hoá Kinh Bắc,Nxb Hội Nhà
văn, Hà Nội.
9. Benac Henri (2005), Dẫn giải ý tưởng văn chương, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
10. Brecht Berton, Tuyên ngôn của chủnghĩa siêu thực, Nguồn: evan.com.vn.
11. Brutl Lévy (2008), Kinh nghiệm thần bí và biểu tượng ởngười nguyên thủy, Nxb
Thếgiới, Hà Nội.
12. Phạm Quốc Ca (1999), "Thơtrữtình công dân trong nền thơViệt Nam đổi mới",
Tạp chí Văn nghệQuân đội, số3.
13. Hoàng Cầm (1999), Văn xuôi, Nxb Văn hoá, Hà Nội.
14. Hoàng Cầm (2002), Gọi đôi - Thơlục bát chọn lọc,Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội.
15. Hoàng Cầm (2003), Tác phẩm thơ,Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội.
16. ĐỗHữu Châu (1998), Cơsởngữnghĩa học từvựng,Nxb Giáo dục, Hà Nội.
17. Chevelier Jean, Gheerbrant Alain (Phạm Vinh Cưchủbiên dịch) (1997), Từ điển
biểu tượng văn hóa thếgiới,Nxb Đà Nẵng.
18. VũThịSao Chi (2008), "Nhịp điệu và các loại hình ảnh của nhịp điệu trong văn
thơ", Tạp chí Ngôn ngữ,số8.
153
19. Nguyễn Việt Chiến (tuyển chọn và giới thiệu) (2007), ThơViệt Nam tìm tòi và cách
tân, 1975 - 2005, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội.
20. Nguyễn Việt Chiến (2007), Hoàng Cầm, nhà cách tân của trường phái thơduy
mỹ,Báo Văn nghệ,số47 (ngày 24/11).
21. Hoàng Chinh (1979), Vềkhoa học và nghệthuật trong phê bình văn học, Nxb
Khoa học Xã hội, Hà Nội.
22. Lương Minh Chung (2012), ThơHoàng Cầm từgóc nhìn văn hoá,Luận án tiến sĩ
Ngữvăn, Hà Nội.
23. Xuân Diệu (1994), Công việc làm thơ,Nxb Văn học, Hà Nội.
24. Phan Huy Dũng (1999), Kết cấu thơtrữtình, Luận án tiến sĩNgữvăn, Trường Đại
học Sưphạm Hà Nội.
25. Thành Duy (1982), Vềtính dân tộc trong văn học,Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.
26. Phạm Đức Dương (2002), Từvăn hoá đến văn học,Nxb Văn hoá - Thông tin,
Hà Nội.
27. Trần Thanh Đạm (31/10/1998),Văn học và văn hoá, Báo Văn nghệ, số44.
28. Phan Cự Đệ(1982), Phong trào Thơmới (1932-1945),Nxb Khoa học Xã hội,
Hà Nội.
29. Phan Cự Đệ(1984), Tác phẩm và chân dung, Nxb Văn học, Hà Nội.
30. Phan Cự Đệ(1999), Văn học lãng mạn Việt Nam (1930-1945),Nxb Giáo dục,
Hà Nội.
31. Nguyễn Đăng Điệp (2002), Giọng điệu trong thơtrữtình,Nxb Văn học, Hà Nội.
32. Nguyễn Đăng Điệp (2003), Vọng từcon chữ, Nxb Văn học, Hà Nội.
33. Phan Cự Đệ- Hà Minh Đức (1979), Nhà văn Việt Nam (1945- 1975), Tập 1, Nxb
Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội.
34. Phan Cự Đệ- Hà Minh Đức (1983), Nhà văn Việt Nam (1945- 1975), Tập 2, Nxb
Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội.
35. Hà Minh Đức (1977), Thực tiễn cách mạng và sáng tác thi ca,Nxb Văn học, Hà Nội.
36. Hà Minh Đức (tuyển chọn) (1997), Nhìn lại một cuộc cách mạng trong thơca, Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
37. Hà Minh Đức (chủbiên) (1998), Chặng đường mới của văn học Việt Nam,Nxb
Chính trịQuốc gia, Hà Nội.
38. Hà Minh Đức (2000), Đi tìm chân lý nghệthuật, Nxb Văn học, Hà Nội.