Thạc Sĩ Vận dụng lí thuyết kiến tạo để hình thành khái niệm trong dạy học sinh thái học (sinh học 12)

LUẬN VĂN THẠC SỸ
NĂM 2011

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU . 1
1. Lí do chọn đề tài . 1
2. Mục đích nghiên cứu 4
3. Nội dung nghiên cứu 4
4. Phương pháp nghiên cứu 4
4.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết . 4
4.2. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia 4
4.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 5
4.4. Phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục . 5
5. Giả thuyết khoa học 5
6. Khách thể và đối tượng nghiên cứu . 5
7. Những đóng góp của luận văn 5
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA LÝ THUYẾT KIẾN TẠO TRONG DẠY HỌC . 6
1.1. Sự ảnh hưởng của các trào lưu triết học, tâm lí học và sư phạm
học đến sự hình thành của LTKT 6
1.1.1. Một số trường phái triết học . 6
1.1.2. Một số trào lưu tâm lí học 6
1.1.3. Một số trào lưu sư phạm học 8
1.2. Quan niệm về kiến tạo trong dạy học . 9
1.2.1. Kiến tạo là gì . 9
1.2.2. Quan niệm về kiến tạo trong DH . 9
1.3. Một số luận điểm cơ bản của LTKT . 11
1.4. Các loại kiến tạo trong dạy học 14
1.4.1. Kiến tạo cơ bản (radical constructivism) 14
1.4.2. Kiến tạo xã hội (social constructivism) 15
1.4.3. Quan điểm vận dụng kiến tạo cơ bản và kiến tạo xã hội trong DH STH . 16
1.5. Mô hình dạy học theo quan điểm kiến tạo 19
1.5.1. Mô hình DH truyền thống 19
1.5.2. Mô hình DH theo quan điểm kiến tạo 20
1.6. Tổ chức dạy học theo quan điểm kiến tạo 21
1.6.1. Về KN tổ chức DH theo quan điểm kiến tạo 21
1.6.2. Một số yêu cầu đối với việc tổ chức DH các KN STH theo
quan điểm kiến tạo . 22
1.6.3. Một số đặc trưng trong việc tổ chức DH các KN STH theo
quan điểm kiến tạo . 26
Chương 2: VẬN DỤNG LÍ THUYẾT KIẾN TẠO HÌNH THÀNH KHÁI NIỆM TRONG DẠY HỌC SINH THÁI HỌC .28
2.1. Phân tích cấu trúc nội dung chương trình STH để xác định hệ
thống KN STH 28
2.1.1. Phân tích cấu trúc nội dung chương trình STH 28
2.1.2. Xác định hệ thống các KN STH . 32
2.1.2.1. Nhóm KN về môi trường sống . 32
2.1.2.2. Nhóm KN về SV 33
2.1.2.3. Nhóm KN về quan hệ giữa SV với môi trường 37
2.1.2.4. Nhóm KN về các hiện tượng STH . 37
2.2. Một số định hướng hình thành các KN trong DH STH (Sinh học
12) theo quan điểm kiến tạo 38
2.2.1. Khai thác triệt để các kiến thức và kinh nghiệm đã có của HS
liên quan đến KN STH cần dạy làm cơ sở cho việc kiến tạo
tri thức mới 38
2.2.2. Tạo lập môi trường học tập trong đó HS được khích lệ để
tương tác và được tạo cơ hội để khám phá và bày tỏ ý kiến
thoải mái 45
2.2.3. Sử dụng linh hoạt các phương pháp DH phù hợp với quan
điểm kiến tạo trong việc tổ chức các giờ học . 48
2.2.3.1. Phương pháp DH phát hiện và giải quyết vấn đề 48
2.2.3.2. Phương pháp DH khám phá có hướng dẫn . 56
2.2.3.3. Phương pháp DH hợp tác 59
2.2.4. Sử dụng quy trình kiến tạo tri thức theo quan điểm kiến tạo
đề xuất quy trình tổ chức DH KN STH 62
2.2.4.1. Mục tiêu dạy học các KN STH 62
2.2.5. Giai đoạn chuẩn bị . 63
2.2.5.1. Xác định KN 63
2.2.5.2. Định nghĩa KN . 64
2.2.5.3. Phân tích KN . 64
2.2.5.3. Lựa chọn và bố trí các ví dụ và phản ví dụ . 66
2.2.5.5. Lựa chọn các phương tiện trực quan 67
2.2.5.6. Xây dựng bản đồ KN . 68
2.2.5.7. Tìm sự tương đồng. 70
2.2.5.8. Chuẩn bị những câu hỏi điều tra để biết được những kiến
thức đã có ở HS liên quan đến KN 71
2.2.5.9. Lựa chọn phương pháp 71
2.2.5.10. Xây dựng các tình huống DH ở các mức độ khác nhau,
dự kiến các khả năng có thể xảy ra trong quá trình giải
quyết các tình huống DH . 71
2.2.5.11. Chuẩn bị các nhiệm vụ học tập mang tính định hướng
cho các bài học tiếp theo . 71
2.2.6.Tiến hành giảng dạy 71
2.2.7. Kiểm tra - đánh giá 80
2.2.7.1. Các kiểu bài tập . 80
2.2.7.2. Các kiểu câu hỏi . 81
2.3. Một số bài học STH được soạn theo quan điểm kiến tạo 84
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 99
3.1. Mục đích - nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm . 99
3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm . 99
3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm 99
3.2. Nội dung thực nghiệm . 99
3.3. Phương pháp thực nghiệm . 100
3.3.1. Bố trí thực nghiệm . 100
3.3.2. Chọn giáo viên và lớp tham gia thực nghiệm . 100
3.4. Kết quả thực nghiệm 101
3.4.1. Kết quả thực nghiệm về mặt định lượng . 101
3.4.2. Kết quả thực nghiệm về mặt định tính . 105
3.5. Kết luận chung về thực nghiệm sư phạm . 106
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 108
1. Kết luận 108
2. Đề nghị . 108
TÀI LIỆU THAM KHẢO 109
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
1. Lý do chọn đề tài
Chất lượng giáo dục phụ thuộc vào năng lực và trình độ chuyên môn
được đào tạo của nhà giáo, đứng trước những yêu cầu của thời kỳ hội nhập
quốc tế và khu vực đã đặt ra cho người thầy giáo những cơ may và thách
thức, những yêu cầu ngày càng cao về năng lực chuyên môn và trình độ
nghiệp vụ sư phạm. Trước yêu cầu phát triển của nghề nghiệp đòi hỏi giáo
viên không chỉ giỏi về chuyên môn mà còn phải thành thạo về kỹ năng nghề
nghiệp và các kỹ năng bổ trợ như kỹ năng giao tiếp, kỹ năng thích ứng, kỹ
năng hướng dẫn và tư vấn tâm lý cho học sinh.
Trong những năm qua hệ thống các trường Sư phạm tiến hành đào tạo
giáo viên cho cả nước đã đáp ứng được những mục tiêu đặt ra, tuy nhiên về
chất lượng cần phải nhìn nhận một cách khách quan và thực tế hơn bởi có
một số lượng đông sinh viên tốt nghiệp còn thiếu tự tin khi đứng trước vấn đề
của cuộc sống, khả năng giao tiếp, thuyết trình trước đám đông còn kém, sinh
viên chưa có kỹ năng chăm sóc tâm lý và thuyết phục cảm hóa người học vì
vậy dẫn tới chất lượng giáo dục phổ thông chưa cao. Từ thực tế yêu cầu của
xã hội đòi hỏi các trường Sư phạm ngoài việc trang bị cho sinh viên hệ thống
kỹ năng dạy học, giáo dục cần phải hình thành và phát triển ở sinh viên các kỹ
năng mềm như kỹ năng giao tiếp, kỹ năng hướng dẫn, tư vấn, chăm sóc tâm
lý học sinh, kỹ năng xác định giá trị ngầm định của bản thân, kỹ năng theo
đuổi mục tiêu, kỹ năng hoạt động xã hội vv Bởi nhờ có hệ thống kỹ năng
trên mà người giáo viên mới có thể vận dụng tri thức một cách thành công và
hiệu quả, những kỹ năng dạy học và giáo dục mới được phát huy tác dụng.
Trong các kỹ năng đó kỹ năng tư vấn có một vai trò vô cùng quan trọng.
Thực tế cho thấy chương trình đào tạo, nội dung và phương pháp đào
tạo hiện nay ở các trường Sư phạm quá coi trọng việc trang bị kiến thức thiếu
quan tâm đến việc phát triển kỹ năng dạy học, kỹ năng giáo dục học sinh đặc
biệt là chưa quan tâm đến phát triển hệ thống kỹ năng bổ trợ cho kỹ năng dạy
học và kỹ năng giáo dục đó là kỹ năng mềm cho sinh viên, hơn nữa trong
những năm gần đây do chính sách thu hút phần lớn sinh viên thi vào các
trường sư phạm là sinh viên có đầu vào thấp hơn một số trường đại học như
Kinh tế quốc dân, Ngân hàng, Bách khoa, Ngoại thương, Ngoại Giao vv . và
trong số đó lại có nhiều sinh viên được xuất thân từ nông thôn họ hạn chế về
giao tiếp và kỹ năng hòa nhập, kỹ năng hoạt động xã hội vv . Vì vậy sau khi
tốt nghiệp nhận công tác ở trường phổ thông, sinh viên tỏ ra lúng túng trong
giao tiếp, gặp khó khăn khi triển khai tổ chức hoạt động cho người học và xử
lý các mối quan hệ với học sinh, phụ huynh và đồng nghiệp vv Xuất phát từ
những lý do trên, chúng tôi chọn vấn đề nghiên cứu:
“Hình thành kỹ năng tư vấn cho sinh viên trường Đại học Sư phạm -
Đại học Thái Nguyên”

2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận hình thành kỹ năng tư vấn cho sinh viên và
khảo sát thực trạng kỹ năng tư vấn của sinh viên trường ĐHSP - ĐHTN từ đó
đề xuất một số biện pháp hình thành kỹ năng tư vấn cho sinh viên.
3. Đối tượng, khách thể nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp hình thành kỹ năng tư vấn của sinh viên trường ĐHSP - ĐHTN.
3.2. Khách thể nghiên cứu
Quá trình giáo dục kỹ năng tư vấn cho sinh viên trường ĐHSP - ĐHTN
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận hình thành kỹ năng tư vấn cho sinh viên
trường ĐHSP
4.2. Khảo sát thực trạng quá trình hình thành kỹ năng tư vấn cho sinh
viên trường ĐHSP - ĐHTN
4.3. Xây dựng một số biện pháp hình thành kỹ năng tư vấn cho sinh
viên trường ĐHSP - ĐHTN
5. Giả thuyết khoa học
Hiệu quả của hoạt động dạy học và giáo dục của giáo viên ở trường phổ
thông và trường chuyên nghiệp phụ thuộc vào một phần kỹ năng tư vấn của
giáo viên cho hoạt động học tập, rèn luyện của học sinh. Nếu xây dựng được
hệ thống các biện pháp hình thành kỹ năng tư vấn cho sinh viên trường ĐHSP
- ĐHTN sẽ nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên hiện nay.
6. Phương pháp nghiên cứu
Để nghiên cứu đề tài này chúng tôi tiến hành sử dụng các phương pháp
nghiên cứu sau:
6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận:
Đọc và phân tích, hệ thống hoá, khái quát hoá những tài liệu liên quan
đến đề tài, nhằm xây dựng hệ thống lý luận về kỹ năng tư vấn.
6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
6.2.1. Phương pháp quan sát.
Chúng tôi tham gia dự các buổi sinh hoạt, tọa đàm, giờ thực hành thí
nghiệm để quan sát hoạt động của sinh viên và giáo viên.
6.2.2. Phương pháp đàm thoại, phỏng vấn, trò chuyện.
Chúng tôi tiến hành đàm thoại, trao đổi cùng với sinh viên, giáo viên
nhằm tìm hiểu thực trạng hình thành kỹ năng tư vấn của sinh viên trường
ĐHSP - ĐHTN
6.2.3. Phương pháp điều tra
Chúng tôi tiến hành điều tra bằng ankét với hệ thống câu hỏi đóng và
mở, để khảo sát thực trạng hình thành kỹ năng tư vấn của sinh viên ở trường
ĐHSP - ĐHTN, thăm dò ý kiến của giảng viên và sinh viên về việc phát triển
kỹ năng tư vấn cho sinh viên trong tình hình hiện nay.
6.2.4. Phương pháp khảo nghiệm
Chúng tôi sử dụng phương pháp khảo nghiệm để kiểm nghiệm tính khả
thi, tính khoa học của biện pháp đã đề xuất.
6.2.5. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
Chúng tôi tiến hành trao đổi kinh nghiệm hình thành, phát triển kỹ năng
tư vấn với các thầy cô giáo, các bạn đồng nghiệp và của bản thân.
6.2.6. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia
Chúng tôi tiến hành tham khảo ý kiến của các Giáo sư, Tiến sĩ, các nhà
quản lý giáo dục, các chuyên gia tư vấn về kỹ năng tư vấn.
6.2.7. Phương pháp bổ trợ
Chúng tôi đã sử dụng các phương pháp thống kê toán học để xử lý kết
quả nghiên cứu nhằm tăng mức độ tin cậy cho đề tài.
7. Phạm vi nghiên cứu
Do điều kiện và thời gian nghiên cứu có hạn, tác giả luận văn chỉ tiến
hành nghiên cứu kỹ năng tư vấn học tập, tư vấn tình cảm và các vấn đề về
ứng xử giao tiếp. Tác giả khảo sát trên 8 lớp của sinh viên năm thứ 3 trường
ĐHSP - ĐHTN và giảng viên giảng dạy, cán bộ quản lý của nhà trường về kỹ
năng tư vấn của sinh viên và thực trạng hình thành kỹ năng tư vấn cho sinh
viên qua hoạt động dạy học.
8. Cấu trúc luận văn
Luận văn ngoài phần những vấn đề chung, kết luận và khuyến nghị
luận văn gồm 3 chương.
Chương 1: Cơ sở lý luận về hình thành kỹ năng tư vấn cho sinh viên
trường ĐHSP
Chương 2: Thực trạng hình thành kỹ năng tư vấn cho sinh viên trường
ĐHSP - ĐHTN
Chương 3: Biện pháp hình thành kỹ năng tư vấn cho sinh viên trường
ĐHSP - ĐHTN