Luận Văn Vận dụng hình thức thảo luận nhóm nhằm nâng cao hiệu quả dạy học tác phẩm văn chương ở trường trung

1. Lý do chọn đề tài.
1.1. Nghiên cứu hình thức dạy học mới – tổ chức dạy học nhóm, nằm
trong xu thế chung đi tìm một PPDH bổ sung vào hệ PPDH tích cực, dạy học
hướng đến HS, phát huy cao nhất ý thức tự giác năng động sáng tạo của HS:
Nghị quyết Trung Ương II khóa 8 trong phần định hướng phát triển giáo dục -
đạo tạo đã chỉ rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc
phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học,
từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và hiện đại vào quá trình dạy -
học, đảm bảo thời gian tự học, tự nghiên cứu cho HS .”[31; 43].
Trong văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX cũng nêu: “Nâng cao
chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung, PPDH phát huy tinh thần
độc lập và sáng tạo của HS, sinh viên đề cao năng lực tự hoàn thiện học vấn và
tay nghề”[32;108 – 109].
Như vậy, trên con đường công nghiệp hóa - hiện đại hóa, nhằm xây dựng một
nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, vấn
đề con người được Đảng, nhà nước, xã hội quan tâm và chú trọng. Nói đến con
người phải chú trọng đến giáo dục con người. Giáo dục con người không thể
không quan tâm đến yêu cầu giải phóng và phát huy tiềm năng sáng tạo của thế
hệ trẻ. Đây là vấn đề chiến lược của giáo dục và là đòi hỏi bức bách đối với nhà
trường hiện nay.
1.2. Xuất phát từ nhu cầu đổi mới PPDH hiện nay:
Muốn dạy tốt học tốt phải đề cập đến nhiều yếu tố, trong đó một yếu tố không
kém phần quan trọng là PPDH. Một thời gian dài trong nhà trường đã áp dụng
nhiều phương pháp giáo điều. Ngày nay, nhiều phương pháp mới có ý tưởng phá
vỡ những ràng buộc nhằm đổi mới theo hướng dân chủ hóa và nhân dân hóa.
Trong dạy học TPVC ở nhà trường THPT, vấn đề người học với tư cách là chủ
thể của giờ học càng được quan tâm.
Vận dụng hình thức TLN nhằm nâng cao hiệu quả dạy học TPVC ở trường THPT
Nguyễn Văn Tươi – Lớp DH5C2
2
TPVC không phải là một văn bản duy nhất trong mối quan hệ đơn phương
với người GV. Trong lớp học, một văn bản ít nhất có ba kiểu người đọc với ba
điểm nhìn khác nhau: văn bản của tác giả - văn bản của GV - văn bản của HS.
Nhiệm vụ của giờ dạy học văn là làm sao phải tạo ra mối tương tác của ba mối
quan hệ vốn có: tác phẩm - nhà văn, GV và bản thân HS. Muốn như vậy phải có
hệ thống PPDH phù hợp, hướng vào HS, giúp HS khám phá tác phẩm để các thực
sự phát triển.
Khám phá hình thức TLN trong dạy học Văn hay cụ thể hơn là TPVC, vận
dụng hình thức TLN vào dạy học TPVC cũng là góp phần tìm đến một PPDH và
BPDH mới dựa trên tinh thần chung của việc đổi mới PPDH. Với cách dạy học
này, HS có nhiều điều kiện bộc lộ những suy nghĩ của mình, tạo không khí học
tập sôi nổi, kích thích tất cả HS tham gia vào quá trình học tập; đồng thời đáp ứng
mục tiêu giáo dục đề ra: “lấy HS làm trung tâm”. Chính những lý do trên, chúng
tôi quyết định bắt tay vào nghiên cứu đề tài “Vận dụng hình thức TLN nhằm
nâng cao hiệu quả dạy học TPVC ở trường THPT”. Qua quá trình thực hiện đề
tài, chúng tôi hy vọng sẽ góp phần đổi mới PPDH TPVC nhằm nâng cao hiệu quả
dạy học ở nhà trường THPT.
2. Lịch sử vấn đề.
Vận dụng hình thức TLN vào giờ dạy học văn là một vấn đề đã được nhiều
người nghiên cứu:
Giáo trình giảng dạy “Giáo dục 2”, thạc sĩ Nguyễn Thị Cúc có đề cập đến
hình thức TLN nhưng sự trình bày của thạc sĩ lại khá khái quát: nêu định nghĩa,
chỉ ra các loại nhóm, những chú ý khi thực hiện các loại nhóm. Cho nên người
đọc chưa thể hình dung một cách cụ thể về hình thức TLN. Tuy nhiên, thạc sĩ
cũng chỉ ra được những tác dụng tích cực khi sử dụng TLN: phát huy vai trò tích
cực của HS, giúp HS chủ động trong học tập.
Còn các tác giả: Phan Trọng Luận, Z.IA.REZ, Nguyễn Thanh Hùng, Trần
Thế Phiệt, Nguyễn Duy Bình cũng đề cập đến hình thức TLN, nhưng các tác giả
chỉ dừng lại ở mức độ khám phá một loại hình thức dạy học mới nhằm phát huy
vai trò của HS mà thôi. Các tác giả đều có điểm chung là nhìn nhận TLN “công
cụ xúc tác” để hỗ trợ cho việc dạy học.
Vận dụng hình thức TLN nhằm nâng cao hiệu quả dạy học TPVC ở trường THPT
Nguyễn Văn Tươi – Lớp DH5C2
3
Ông Đồng Xuân Quế thì nhìn nhận vấn đề sâu sắc hơn: tác giả đi sâu phân
tích từng khía cạnh của vấn đề, chỉ ra tác dụng và vai trò của hình thức TLN;
đồng thời ông còn đưa ra những trường hợp sử dụng TLN khi dạy học. Song, điều
hạn chế của tác giả ở chỗ phân chia nhóm: “mỗi nhóm cử một nhóm trưởng, thư
kí thực hiện vai trò trong suốt quá trình TLN ”[16; 23].
Ông Nguyễn Trọng Sửu có sự nhìn nhận về hình thức TLN như: tác giả cũng
trình bày khá rõ, nhiều chỗ tác giả còn phân tích, bình giá vấn đề thật rõ. Bài viết
có giá trị vận dụng rất cao, đặc biệt là tác giả còn chỉ ra được những nhược điểm
của hình thức TLN: “dạy học nhóm đòi hỏi nhiều thời gian. 45 phút của một
tiết học cũng là một trở ngại trên con đường thành công cho công việc nhóm
Nếu tổ chức và thực hiện kém, nó thường dẫn đến kết quả ngược lại với những
dự định sẽ đạt. Bên cạnh đó, trong các nhóm chưa được luyện tập sẽ dễ gây ra
hỗn loạn ”[17; 22]
Các tác giả: Hoàng Thảo Nguyên, Trịnh Xuân Vũ, Lê Thị Xuân Liên nhìn
nhận hình thức TLN trên phương diện lý luận học, các tác giả chưa đưa ra một
cách cụ thể về hình thức TLN.
Đến với quyển giáo trình “Lý luận dạy học văn” của tiến sĩ Nguyễn Thị Hồng
Nam, chúng ta thật sự kính phục một chuyên gia đầu ngành về PPDH. Các vấn đề
tác giả đề cập rất thuyết phục. Đối với hình thức TLN, tác giả trình bày rất rõ:
trước tiên là khái niệm, sau đó là các vấn đề về loại nhóm, vai trò, nhiệm vụ, quy
trình tổ chức, nhiệm vụ của GV Cách trình bày như vậy, người đọc có thể dễ
nắm bắt vấn đề và thực hiện tốt khi vận dụng nó.
Tóm lại, từ góc độ nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy các tác giả đều đề cập đến
vai trò, tác dụng của hình thức TLN, nhưng sự đề cập đó chỉ dừng ở mức độ
nghiên cứu lý luận hình thức TLN hoặc nhìn nhận TLN như một “cứu cánh của
phương pháp dạy học” và các tác giả chưa đi vào tìm hiểu và vận dụng nó trong
một giờ dạy học TPVC cụ thể. Với tinh thần học tập không ngừng, với thái độ tôn
trọng và cầu thị, chúng tôi sẽ kế thừa và tiếp thu có chọn lọc những thành tựu
nghiên cứu, những ý kiến bổ ích từ các bài nghiên cứu của người đi trước để đi
sâu tìm hiểu hình thức TLN theo một quan điểm PPDH mới nhằm đạt được hiệu
quả dạy học TPVC ở nhà trường THPT cao nhất.

MỤC LỤC

Phần mở đầu
1. Lý do chọn đề tài 1
2. Lịch sử vấn đề .2
3. Đối tượng - phạm vi nghiên cứu .4
4. Phương pháp nghiên cứu 4
5. Mục đích nghiên cứu 5
6. Đóng góp của đề tài 5
7. Dàn ý khóa luận 6
Phần nội dung
Chương I: Cơ sở lý luận chung về hình thức thảo luận nhóm.
1. Thế nào là hình thức TLN? .10
2. Tác dụng của hình thức TLN 11
2.1. Tác dụng của hình thức TLN đối với sự nghiệp giáo dục - đào tạo 11
2.2. Tác dụng của hình thức TLN đối với giáo viên 12
2.3. Tác dụng của hình thức TLN đối với học sinh .12
3. Vai trò, nhiệm vụ của giáo viên đối với hình thức TLN .13
3.1. Vai trò của giáo viên 13
3.2. Nhiệm vụ của giáo viên .14
3.2.1. Xây dựng các bài tập (câu hỏi) TLN phải có tính vấn đề .15
3.2.2. Giáo viên phải tạo nên mối liên kết giữa các thành viên trong nhóm,
trong lớp “thành một xã hội thu nhỏ” cùng nhau hợp tác xây dựng bài học 15
3.2.3. Đảm bảo cho các thành viên trong nhóm, trong lớp được thảo luận
.16
Vận dụng hình thức TLN nhằm nâng cao hiệu quả dạy học TPVC ở trường THPT
Nguyễn Văn Tươi – Lớp DH5C2
3.2.4. Quan sát học sinh trong quá trình thảo luận .17
3.2.5. Rèn luyện vốn ngôn ngữ cho học sinh .17
4. Ưu điểm và nhược điểm của dạy học theo hình thức TLN .17
4.1. Ưu điểm .17
4.2. Nhược điểm .19
5. Biện pháp khắc phục nhược điểm của dạy học theo hình thức TLN 20
Chương II: Vận dụng hình thức TLN vào giờ dạy học TPVC.
1. Thực tế của việc vận dụng hình thức TLN ở nhà trường THPT 22
1.1. Khảo sát học sinh 22
1.2. Khảo sát giáo viên .23
1.3. Kết quả 26
2. Các yếu tố tác động đến việc lực chọn dạy học theo hình thức TLN .26
2.1. Yếu tố thời gian 26
2.2. Yếu tố bài học 27
2.3. Đặc điểm lớp học .27
2.4. Năng lực và sở thích của giáo viên 28
3.Vận dụng hình thức TLN vào giờ dạy học TPVC ở trường THPT .28
3.1. Những tiền đề thuận lợi cho việc vận dụng hình thức TLN trong giờ
dạy học TPVC .28
3.1.1. Nhu cầu và khả năng TLN của học sinh trong giờ dạy học
TPVC .29
3.1.2. Hình thức TLN thật sự là một hình thức dạy học tích cực, đáp ứng
nhu cầu đổi mới PPDH (dĩ nhiên không phải là biện pháp sư phạm độc
tôn) .29
3.2. Các nguyên tắc cần đảm bảo khi thực hiện hình thức TLN vào giờ dạy
học TPVC 32
3.2.1 Các bài tập (câu hỏi) thảo luận phải có tính vấn đề 32
Vận dụng hình thức TLN nhằm nâng cao hiệu quả dạy học TPVC ở trường THPT
Nguyễn Văn Tươi – Lớp DH5C2
a.Thế nào là vấn đề? .32
b. Vấn đề trong dạy học TPVC là gì? 32
3.2.2. Tùy cấu trúc nhóm mà mức độ bài tập khác nhau 33
a. Đối với bài tập TLN có tính chất phức tạp .34
b. Đối với bài tập TLN có tính chất đơn giản, vừa mức 34
3.2.3. Các bài tập thảo luận phải liên hệ với những nguồn thông tin, tri
thức khác nhau 35
3.3.Các loại hình TLN vận dụng vào giờ dạy học TPVC .36
3.3.1. Các tiêu chí thành lập .36
3.3.2. Các loại nhóm thảo luận .36
a. Nhóm làm việc theo cặp HS .37
b. Nhóm 4 - 5 HS .37
c. Loại ghép nhóm 38
d. Nhóm Kim tự tháp 39
đ. Nhóm hoạt động trà trộn 40
3.4. Quy trình tổ chức hình thức TLN vào giờ dạy học TPVC 41
3.5. Các dạng bài tập TLN có thể vận dụng vào giờ dạy học TPVC .43
3.5.1. Các dạng bài tập TLN thực hiện lớp 43
a. Bài tập TLN so sánh .43
b. Bài tập TLN phân tích 46
c. Bài tập TLN biểu đồ - sơ đồ .47
d. Bài tập TLN bảng biểu .48
3.5.2. Các bài tập TLN thực hiện ở nhà, tiết học sau trình bày 48
a. Bài tập TLN định hướng học bài 48
b. Bài tập TLN tiểu luận 49
3.6. Kiểm tra - đánh giá học sinh .50
Vận dụng hình thức TLN nhằm nâng cao hiệu quả dạy học TPVC ở trường THPT
Nguyễn Văn Tươi – Lớp DH5C2
Chương III: Thiết kế thực nghiệm
1. Yêu cầu chung khi tiến hành thực nghiệm .51
2. Nội dung và cách tiến hành thực nghiệm .52
3. Đề xuất .63
3.1. Về mặt lý luận 63
3.2. Về sự phân phối thời gian dạy học 63
3.3. Về bồi dưỡng trình độ cho các giáo viên bộ môn 64
3.4. Dạy học bằng phương tiện điện tử (giáo án điện tử) .64
Phần kết luận
1. Kết luận .65
2. Phụ lục 67
3. Danh mục tham khảo 98