Luận Văn Vấn đề việc làm của người nông dân sau khi bị thu hồi đất để xây dựng và phát triển các khu công ngh

Phát triển Khu công nghiệp ( KCN), khu chế xuất, khu kinh tế mở nhằm thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa ( CNH, HĐH) là chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước. Vì thế, trong thời gian qua hàng trăm KCN đã được xây dựng và phát triển góp phần tạo nên một diện mạo nông thôn mới. Tuy nhiên, có một thực tế trong vài năm trở lại đây, khi các khu công nghiệp (KCN) mọc lên ngày càng nhiều thì cùng với sự phát triển đã có hàng trăm ngàn hecta đất nông nghiệp bị chuyển đổi mục đích sử dụng. Hệ lụy kéo theo chính là hàng nghìn người nông dân lâm vào tình cảnh mất đất, mất nghề, phải xa xứ kiếm sống. Đây là một vấn đề bức xúc đang đặt ra trong quá trình phát triển KCN ở nước ta hiện nay.
I. Tầm quan trọng của quá trình chuyển đổi đất nông nghiệp sang phát triển công nghiệp, xây dựng các KCN ở các vùng nông thôn nước ta:
Trong lịch sử nhân loại, bất kỳ một quốc gia phát triển nào cũng phải


trải qua giai đoạn CNH, chuyển từ nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp lên kinh tế công nghiệp và thực hiện HĐH nền sản xuất nhằm phát triển mạnh mẽ các ngành công nghiệp mới và dịch vụ. Việc Nhà nước ta thu hồi một phần diện tích đất nông nghiệp chuyển sang phát triển công nghiệp trong giai đoạn này là xu hướng tất yếu, xuất phát từ yêu cầu CNH, HĐH nền kinh tế đất nước, vì lợi ích cộng đồng và vì lợi ích quốc gia. Và một trong những chính sách nhằm thúc đẩy công nghiệp phát triển, phục vụ cho nhu cầu CNH, HĐH đất nước ở nước ta là xây dựng và phát triển các KCN, các khu chế xuất, khu kinh tế mở. Sự phát triển này có ý nghĩa rất quan trọng, nó góp phần nâng cao năng suất lao động; phát triển các ngành công nghiệp hiện đại, thu hút công nghệ, phương pháp quản lý tiên tiến của các nước phát triển; thúc đẩy phát triển ngành nông nghiệp và dịch vụ, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu các ngành kinh tế theo hướng hiện đại; đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.

Bên cạnh việc góp phần thực hiện chủ trương CNH, HĐH đất nước, thu hồi đất nông nghiệp để xây dựng các KCN còn phục vụ cho chính yêu cầu phát triển ngành nông nhiệp và kinh tế nông thôn:


- Thứ nhất, thông qua sự phát triển của công nghiệp, KCN, khu chế xuất, khu kinh tế mở, hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - kỹ thuật được hình thành, ngày càng hoàn chỉnh, đồng bộ và có chất lượng, tạo đà cho các ngành kinh tế khác, biến những vùng nông thôn vốn lạc hậu, chậm phát triển thành những vùng đô thị mới phát triển năng động, hiệu quả; thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng, khu vực kinh tế. Chẳng hạn, việc phát triển công nghiệp, KCN sẽ hình thành những tuyến đường giao thông huyết mạch, những cảng biển; hình thành mạng lưới điện, mạng lưới thông tin, các trường kỹ thuật .


- Thứ hai, xây dựng các KCN góp phần tạo nhiều việc làm, góp phần làm giảm tỷ lệ thất nghiệp trong quá trình phát triển kinh tế; chuyển một bộ phận lực lượng lao động nông nghiệp, nông thôn, là khu vực có năng suất lao động thấp sang khu vực công nghiệp, dịch vụ có năng suất lao động cao hơn, làm tăng thu nhập, nâng cao mức sống của người nông dân. Theo tính toán của các nhà khoa học, hiện nay ở nước ta cứ 1 héc ta đất nông nghiệp, sẽ thu hút tối đa khoảng 10-15 lao động làm việc, với giá trị gia tăng thấp. Nhưng, nếu chuyển sang phát triển công nghiệp nói chung, KCN nói riêng sẽ tạo ra hàng trăm chỗ làm việc có giá trị gia tăng cao hơn nhiều so với sản xuất nông nghiệp. Trung bình một KCN lấy đi khoảng 100 - 150 héc ta đất, nếu được lấp đầy sẽ thu hút khoảng 15.000 - 18.000 lao động trực tiếp và hàng vạn lao động vệ tinh. Bên cạnh đó còn có một số lượng lớn lao động hoạt động trong các ngành nghề phi nông nghiệp, như dịch vụ ăn uống, buôn bán nhỏ . phục vụ cho đời sống sinh hoạt do đòi hỏi tất yếu của KCN. Tính thuần túy về kinh tế từ việc thu hồi đất để phát triển KCN, KCX, lợi ích kinh tế đó là rất lớn.

- Thứ ba, việc áp dụng những sản phẩm của ngành công nghiệp ( máy nông nghiệp, hóa chất nông nghiệp, ) trong sản xuất nông nghiệp góp phần thúc đẩy năng suất lao động, làm tăng sản lượng, chất lượng nông sản, từ đó nâng cao nguồn thu nhập từ việc bán sản phẩm nông nghiệp của người nông dân.
- Thứ tư, các KCN là thị trường tiêu thụ rộng lớn, là cơ sở cho phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn. Việc cung cấp nông sản, cung cấp nguyên vật liệu cho công nghiệp và lương thực, thực phẩm cho những người làm công nghiệp, sẽ làm tăng tỷ suất lợi nhuận cho người nông dân. Điều này lại thúc đẩy việc chăm lo sản xuất của họ, thúc đẩy tăng năng suất lao động, kích thích sản xuất nông nghiệp gắn với thị trường.
- Thứ năm, các KCN cung cấp hàng tiêu dùng, đáp ứng tốt hơn nhu cầu đời sống của người dân nông thôn, tạo điều kiện cho họ tiếp cận với những sản phẩm mới, đa dạng.
Như vậy, việc phát triển công nghiệp nói chung, KCN nói riêng đã tạo động lực lan tỏa, thúc đẩy nền kinh tế phát triển với năng suất cao hơn, giá trị sản xuất của các ngành nhờ đó mà tăng nhanh. Đồng thời không ngừng tăng thu nhập, cải thiện đời sống của nhân dân, thu hẹp khoảng cách chênh lệch phát triển giữa nông thôn và thành thị.
Vấn đề quan trọng nhất khi xây dựng các KCN là phải chuyển một phần diện tích đất nông nghiệp sang công nghiệp để có mặt bằng xây dựng. Đối với những nước đất đai được thừa nhận là của người dân, việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất giữa các bên được thực hiện thông qua quan hệ mua bán do cơ chế thị trường và quan hệ cung – cầu điều tiết, nhà nước chỉ có vai trò hỗ trợ việc chuyển đổi. Đối với nước ta, đất đai thuộc sở hữu của toàn dân, nhà nước là đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Đất nông nghiệp là đất Nhà nước giao cho nông dân nhằm đưa vào phát triển sản xuất nông nghiệp, người nông dân có quyền có đất sản xuất, sử dụng đất, được hưởng thành quả lao động trên mảnh đất được Nhà nước giao. Tuy nhiên, với tư cách là đại diện chủ sở hữu, Nhà nước có quyền giao đất cho các tổ

chức, cá nhân sử dụng và có quyền thu hồi đất để chuyển đổi mục đích sử dụng. Vì vậy, khi có quyết định thu hồi của Nhà nước, người dân phải giao đất cho Nhà nước và được nhận một mức giá đền bù phù hợp.
II. Thực trạng chuyển đổi đất nông nghiệp sang phát triển các KCN ở nước ta trong những năm qua và tác động của nó đến vấn đề việc làm của người nông dân sau khi bị thu hồi đất:
1. Thực trạng chuyển đổi đất nông nghiệp sang phát triển các KCN ở nước ta trong những năm qua:
Trong những năm qua, diện tích đất nông nghiệp được chuyển đổi mục đích theo hai hướng chính là phục vụ xây dựng các khu công nghiệp, khu chế xuất, cụm công nghiệp vừa và nhỏ hoặc phát triển các khu đô thị tập trung theo các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng.
Tính đến năm 2007, cả nước đã có 137 KCN, khu chế xuất, với tổng diện tích là 29.063 ha, phân bố rộng khắp trên 45 tỉnh, thành phố của cả nước; ngoài ra còn có trên 200 cụm công nghiệp với tổng diện tích là 13.991 ha; nếu tính cả các khu kinh tế như Chu Lai, Dung Quất thì trong thời gian qua, cả nước đã chuyển đổi khoảng 79.000 ha đất nông nghiệp, đất ven đô thị sang xây dựng các KCN. Như vậy, bình quân mỗi năm nông dân cả nước phải nhường 74.000 ha đất sản xuất phục vụ cho các khu công nghiệp, đô
thị .


Các khu vực kinh tế trọng điểm là khu vực có diện tích đất nông nghiệp chuyển đổi lớn nhất, chiếm trên 50% tổng diện tích thu hồi. Mặc dù, số diện tích đất nông nghiệp được thu hồi chỉ chiếm tỉ lệ nhỏ trong tổng diện tích đất nông nghiệp, nhưng do thu hồi mang tính tập trung nên một số xã bị mất từ 70 - 80% diện tích, kéo theo nhiều hộ bị thu hồi 100% diện tích, không còn đất sản xuất. Còn lại, đa phần các hộ ở các địa phương có diện tích đất thu hồi lớn như Hà Nội (5.469 ha), TP. Hồ Chí Minh (4.000 ha), Hải Phòng (4.126 ha), Bắc Ninh (3.800 ha), Bình Dương (3.500 ha), . thường bị thu hồi từ 50 - 70% diện tích. Tính đến năm 2015, việc làm này sẽ tác động

đến cuộc sống của khoảng 2,5 triệu lao động tại các vùng chuyển đổi ( Theo Số liệu điều tra của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn).