Tiểu Luận Vấn đề quốc tịch trong tư pháp quốc tế

Giới thiệu tài liệu Vấn đề quốc tịch trong tư pháp quốc tế
Giới thiệu chung
Tôi xin được trình bày về những khó khăn thực tế mà các công dân của Việt Nam, Campuchia, Lào và Pháp gặp phải trong lĩnh vực quốc tịch.
Sau đây, tôi xin được trích dẫn một đoạn trong cuốn sách "Người Pháp là gì?" của nhà
chính trị học Patrick WEIL, chuyên gia nghiên cứu về chính sách nhập cư và quốc tịch,
thay cho phần mở đầu của bài phát biểu. Thực vậy, Patrick WEIL đã bắt đầu cuốn sách
bằng một loạt các câu hỏi sau:
"Cơ sở nào để xác định một người là công dân Pháp? Bởi vì người đó sinh ra tại Pháp?
Bởi vì người đó có cha, mẹ hoặc tổ tiên là người Pháp? Làm thế nào để cha, mẹ hoặc
tổ tiên của người đó trở thành người Pháp? Liệu có phải họ cũng sinh tại Pháp? Cũng
có cha, mẹ, tổ tiên là người Pháp? Kết hôn với một người Pháp? Hay họ đã được nhập
quốc tịch Pháp? Người Pháp là gì?
Ngày nay, những câu hỏi này thường xuyên được đặt ra đối với những người Pháp khi
họ phải gia hạn thẻ căn cước: Bởi vì chỉ đến khi ấy, họ mới nhận ra rằng mình không
thể chứng minh được quốc tịch Pháp".
Thực vậy, qua đây, chúng ta có thể thấy rằng chứng minh một quốc tịch không phải là
điều đơn giản, nhất là khi nhân thân của người có liên quan có gắn với yếu tố nước
ngoài.
Trước hết, tôi xin lưu ý rằng trong đa số trường hợp, quốc tịch Pháp được xác lập kể từ
thời điểm một người sinh ra: khi đó, quốc tịch được xác lập là quốc tịch gốc.
Tuy nhiên, pháp luật cũng cho phép người nước ngoài được nhập quốc tịch Pháp: trong
trường hợp này, quốc tịch Pháp được xác lập sau sinh, trên cơ sở tuyên bố nhập quốc
tịch (do kết hôn với công dân Pháp ) hoặc nhập quốc tịch theo quyết định của cơ
quan có thẩm quyền hoặc đương nhiên nhập quốc tịch khi đến tuổi thành niên do sinh
ra và cư trú tại Pháp.
Ngoài ra, pháp luật Pháp quy định đương sự có nghĩa vụ chứng minh quốc tịch Pháp
nếu không có giấy chứng nhận quốc tịch.
Trong trường hợp được hưởng quốc tịch theo thủ tục tuyên bố nhập quốc tịch, giấy tờ
chứng minh đã có sẵn và đương sự có nghĩa vụ trình bản sao tuyên bố nhập quốc tịch
đã được đăng ký hoặc bản sao giấy khai sinh có chú thích về việc hưởng quốc tịch
Pháp. Nếu không có các giấy tờ này, đương sự phải trình giấy xác nhận của cơ quan có
thẩm quyền trực tiếp tiến hành đăng ký tuyên bố nhập quốc tịch.
Trong trường hợp nhập quốc tịch hoặc trở lại quốc tịch theo quyết định của cơ quan
có thẩm quyền, chứng cứ chứng minh là Công báo có đăng quyết định đó. Nếu không
có được chứng cứ này, đương sự phải trình giấy xác nhận của Bộ có thẩm quyền hoặc
bản sao giấy khai sinh có chú thích về việc nhập quốc tịch Pháp theo quyết định của
cơ quan có thẩm quyền.
Ngược lại, nếu quốc tịch Pháp là quốc tịch gốc, thì việc xác định quốc tịch gốc dựa trên
hai nguyên tắc:
Nguyên tắc huyết thống (jus sanguinis)
và nguyên tắc nơi sinh (jus soli)
Theo quy định pháp luật Pháp, một người được hưởng quốc tịch Pháp khi có từ hai thế
hệ sinh ra trên lãnh thổ Pháp. Giấy tờ chứng minh trong trường hợp này là giấy khai
sinh.
Ngược lại, nếu một người được hưởng quốc tịch Pháp từ khi sinh ra theo nguyên tắc
huyết thống, nhưng không sinh ra tại Pháp thì việc chứng minh quốc tịch để được cấp
giấy chứng nhận quốc tịch Pháp tương đối khó khăn. Thực vậy, trong trường hợp
đương sự sinh ra trên lãnh thổ trước kia từng là thuộc địa của Pháp, thì có thể nói
nghĩa vụ chứng minh sẽ tăng lên gấp đôi. Bởi vì đương sự một mặt, phải chứng minh
được mình đã được hưởng quốc tịch Pháp như thế nào trước khi đất nước độc lập
(thường do một quy định pháp luật đặc biệt theo đó không được phép áp dụng hai lần
nguyên tắc quyền nơi sinh) và mặt khác, phải chứng minh làm sao giữ được quốc tịch
Pháp sau khi đất nước độc lập.
Xuất phát từ những nhận xét này cũng như nội dung chủ đạo của Hội thảo và bối cảnh
lịch sử giữa hai nước Việt Nam và Pháp, bài trình bày của tôi sẽ đi sâu vào phân tích
tình hình và những khó khăn của các công dân Pháp có quan hệ với Việt Nam.
Phần một giới thiệu về bối cảnh Đông Dương trong thời kỳ thuộc địa của Pháp. Phần
hai tập trung trình bày về Hiệp định Pháp-Việt ngày 16 tháng 8 năm 1955. Hiệp định
này giải quyết vấn đề quốc tịch nảy sinh sau khi Việt Nam giành được độc lập và đặc
biệt là kể từ năm 1949. Phần ba trình bày về tình hình hiện nay.