Tiến Sĩ Vấn đề phái tính và âm hưởng nữ quyền trong văn xuôi Việt Nam đương đại (qua sáng tác của một số nhà

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN
NĂM 2013

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 5
1. Lý do chọn đề tài 5
2. Đối tượng, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu .6
3. Phương pháp nghiên cứu .7
4. Đóng góp của luận án .8
5. Cấu trúc luận án 8

NỘI DUNG
Chương 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU PHÁI TÍNH VÀ NỮ QUYỀN TRONG VĂN HỌC 10
1.1. Giới thuyết về phái tính và nữ quyền 10
1.1.1. Quan niệm truyền thống về phái tính 10
1.1.2. Ý thức phái tính và sự xuất hiện của Chủ nghĩa nữ quyền 12
1.2. Tình hình nghiên cứu về phái tính và nữ quyền trên thế giới và Việt Nam . .15
1.2.1. Vấn đề phái tính và nữ quyền ở nước ngoài .15
1.2.2. Vấn đề phái tính và nữ quyền ở Việt Nam .20

Chương 2: VẤN ĐỀ PHÁI TÍNH VÀ NỮ QUYỀN TRONG VĂN HỌC TRUYỀN THỐNG 31
2.1. Sự xác lập ý thức phái tính và nữ quyền trong văn học Việt Nam truyền thống 32
2.1.1. Văn hoá Mẫu hệ - nền tảng của ý thức phái tính trong văn học truyền thống .32
2.1.2. Nho giáo và nữ quyền trong văn học 35
2.2. Cảm quan phái tính và thân phận người phụ nữ trong ca dao 37
2.3. Cảm quan phái tính và nữ quyền trong văn học Việt Nam trung đại .41
2.3.1. “Chuyện người con gái Nam Xương và người phụ nữ với nỗi buồn nhân thế 42
2.3.2. Cảm quan tính dục trong thơ Hồ Xuân Hương 43
2.3.3. Cảm quan về tính dục và thân phận người phụ nữ trong văn học Việt Nam từ thế
kỷ XVIII đến cuối thế kỷ XIX .48
2.4. Ý thức phái tính và âm hưởng nữ quyền trong văn học Việt Nam trước năm 1975 .50
2.4.1. Từ đầu thế kỷ XX – 1945 .50
2.4.1.1. Phan Khôi và Manh Manh nữ sĩ: Khúc dạo đầu của phê bình nữ quyền trong
văn học đầu thế kỷ XX 51
2.4.1.2. Văn học Nam Bộ đầu thế kỷ XX: Từ người phụ nữ mù chữ đến người phụ nữ
viết văn .55
2.4.1.3. “Gái mới” trong tiểu thuyết Tự lực văn đoàn - hình ảnh mới của ý thức phái
tính và nữ quyền trong văn học Việt Nam .58
2.4.2. Ý thức phái tính và âm hưởng nữ quyền trong văn học Việt Nam từ năm 1945
đến năm 1975 .59
2.4.2.1. Ý thức phái tính và nữ quyền trong văn học cách mạng . 59
2.4.2.2. Vấn đề thân phận người phụ nữ trong văn xuôi đô thị miền Nam từ 1954 đến 1975 60
Chương 3: Ý THỨC PHÁI TÍNH VÀ ÂM HƯỞNG NỮ QUYỀN TRONG VĂN XUÔI NỮ VIỆT NAM TỪ SAU NĂM 1975 DƯỚI GÓC ĐỘ NỘI DUNG 70
3.1. Bối cảnh lịch sử xã hội và tình hình văn học Việt Nam từ sau năm 1975 .70
3.2. Xác lập một lối viết nữ 72
3.3. Hành trình tìm lại bản ngã .75
3.3.1. Nhân vật nữ trong sáng tác của các nhà văn nữ 75
3.3.1.1. Người phụ nữ và những cuộc chiến vẫn còn nhức nhối .78
3.3.1.2. Người phụ nữ và những khát khao hạnh phúc đời thường 86
3.3.1.3. Tính dục như một phương thức thể hiện bản ngã 93
3.3.2. “Xét lại” thế giới đàn ông bằng con mắt đàn bà . 106

Chương 4: Ý THỨC PHÁI TÍNH VÀ ÂM HƯỞNG NỮ QUYỀN TRONG VĂN XUÔI NỮ VIỆT NAM TỪ SAU NĂM 1975 DƯỚI GÓC ĐỘ NGHỆ THUẬT 117
4.1. Không/thời gian nghệ thuật – bức tranh thế giới qua con mắt người phụ nữ 117
4.2. Ngôn ngữ, giọng điệu – bước đột phá về diễn ngôn phái tính . .125
4.3. Khuynh hướng tự truyện như một nét đặc thù của lối viết nữ 133

KẾT LUẬN 150
THƯ MỤC THAM KHẢO 152


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
“Nữ nhi thường tình”, “Nữ sinh ngoại tộc”, “Nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô”, . là những câu nói người ta vẫn truyền đời lại cho nhau. Thái độ “trọng nam khinh nữ” qua hàng ngàn năm lịch sử đã bám rễ rất sâu vào xã hội bị cai trị bởi tư tưởng nam quyền, thậm chí ngay cả nhiều người phụ nữ cũng ngầm thừa nhận vai trò thống trị của nam giới.
Cuộc đấu tranh để giành lại địa vị đã mất của nữ giới vốn âm ỉ từ lâu trong lịch sử đã dần phát triển mạnh mẽ với tên gọi là Nữ quyền luận - Chủ nghĩa nữ quyền (Feminism). Và cho đến nay, bình đẳng giới tính và nữ quyền vẫn thuộc những vấn đề quan trọng nhất của thời đại. Có một điều chúng tôi muốn nhấn mạnh ở đây là trong đa số các nền văn hóa ở cả phương Đông lẫn phương Tây, giới thường phải chịu nhiều bất công nhất trong xã hội chính là nữ giới. Do đó, tranh đấu về bình đẳng giới tính thường đồng nghĩa với đấu tranh cho nữ quyền. Cuộc đấu tranh vì bình đẳng giới đã đồng loạt diễn ra trên mọi phương diện của đời sống xã hội, trong đó có văn học nghệ thuật.
Có một sự thật hiển nhiên rằng khi nhắc đến văn học nữ quyền/âm hưởng nữ quyền/tinh thần nữ quyền/sắc thái nữ quyền trong văn chương, chúng ta hoàn toàn không nên phân biệt giữa nhà văn nam hay nhà văn nữ. Dõi theo tiến trình phát triển của nền văn học thế giới vì sự bình đẳng giới, chúng ta có thể thấy rõ điều đó. Ở Việt Nam, điều này cũng không ngoại lệ. Bằng nhiều phương thức khác nhau, các nhà văn đã đưa vào tác phẩm của mình hình ảnh người phụ nữ và cuộc sống của chính họ trong muôn nẻo đường đời, tình đời, tình người với tất cả thấu hiểu, thông cảm, sẻ chia và yêu thương.
Thời gian gần đây, người ta thường hay nhắc đến một trào lưu “văn học nữ quyền” hoặc “văn học mang âm hưởng nữ quyền”, trong đó nhấn mạnh “văn chương mang tính nữ” với ngụ ý đề cập đến những tác phẩm cất cao tiếng nói nghệ thuật để đứng về nữ giới, bảo vệ nữ giới và thể hiện những đặc tính riêng, những khát khao hạnh phúc của “phái yếu” và những người cầm bút chính là những người phụ nữ.
Có nhiều nhà phê bình cho rằng chúng ta cần nói về văn học nữ, nhưng không phải trong ngữ cảnh “phân chia” thành văn học nam hay nữ, mà chỉ nên ngầm hiểu đó là “sự mở rộng di sản văn học khi khẳng định tính độc đáo và cá tính sáng tạo của những người phụ nữ viết văn”. [145]. Nhà nghiên cứu O.Gavrilina gắn khái niệm “văn học nữ” với hai ý nghĩa cơ bản: “ trong nghĩa rộng, đó là tất cả những tác phẩm được viết bởi phụ nữ, không phụ thuộc vào việc tác giả khi sáng tác đứng trên quan điểm nữ quyền hay vẫn tuân theo những truyền thống phụ quyền. Trong nghĩa hẹp, đó là nhóm những văn bản trong đó thể hiện cái nhìn riêng của phụ nữ đối với những vấn đề truyền thống của nhân loại (sự sống và cái chết, tình cảm và nghĩa vụ, mối quan hệ qua lại giữa con người với thiên nhiên, gia đình và nhiều vấn đề khác)”.[145].
Ấp ủ khao khát khám phá đặc trưng giới về loại hình và thi pháp của một số nhà văn nữ đương đại tiêu biểu từ những năm cuối thập kỉ 80 thế kỉ XX tới nay như Lê Minh Khuê, Dạ Ngân, Trần Thùy Mai, Y Ban, Nguyễn Thị Thu Huệ, Võ Thị Hảo, Võ Thị Xuân Hà, Lí Lan, Phan Thị Vàng Anh, Đỗ Hoàng Diệu, Phong Điệp, Nguyễn Ngọc Tư, . nhằm tìm hiểu “lối viết nữ” riêng ở họ, tôi quyết định lựa chọn đề tài nghiên cứu “Vấn đề phái tính và âm hưởng nữ quyền trong văn xuôi Việt Nam đương đại” (Qua sáng tác của một số nhà văn nữ tiêu biểu).
2. Đối tượng, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Trong luận án này, chúng tôi tập trung nghiên cứu ý thức phái tính và âm hưởng nữ quyền trong văn xuôi nữ những năm gần đây. Xác định đối tượng nghiên cứu như vậy, phạm vi nghiên cứu chính của luận án là tác phẩm của các tác giả Lê Minh Khuê, Phạm Thị Hoài, Trần Thuỳ Mai, Thuận, Lý Lan, Dạ Ngân, Y Ban, Nguyễn Thị Thu Huệ, Võ Thị Hảo, Võ Thị Xuân Hà, Phan Thị Vàng Anh, Đỗ Hoàng Diệu, Phong Điệp, Nguyễn Ngọc Tư, Trong đó, đối tượng khảo sát chủ yếu là truyện ngắn.