Tiến Sĩ Vai trò nhà nước trong mở rộng quyền tự chủ của các trường đại học công lập Việt Nam

Luận án tiến sĩ
Đề tài: Vai trò nhà nước trong mở rộng quyền tự chủ của các trường đại học công lập Việt Nam

MỤC LỤC
Trang
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN 1
MỤC LỤC 11
DANH MỤC CHỮ VIÉT TẮT TRONG LUẬN ÁN V
DANH MỤC Sơ ĐỎ VI
PHÀN MỞ ĐÀU 1
CHƯƠNG 1: Cơ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUÓC TẾ VẺ VAI TRÒ CÙA NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC MỜ RỘNG QUYỂN Tự CHỦ CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC 7
11 QUYẺN Tự CHÙ CÙA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC 7
111 Khái niệm quyển tự chủ đai học 7
1 12 Nguyên tắc phân giao quyển tư chù đại học 10
1 13 Nội dung quyển tư chù của các trưởng đại học 14
114 Sự cằn thietmổ rông quyền tự chuđài học cùa nhã nưỡc 19
115 Phương thức trao quyền tư chù đại học 29
1 16. Điều kiện thực hiên quyền tự chù đại học 37
12 VAI TRÒ NHÀ NƯỚC ĐÓI VỚI MỞ RỘNG QUYẺN Tự CHỦ
CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC 38
12.1 Quản lý nhà nước đổi VỚI các trường đai học 38
12.2 Vai trò của nhà nước trong việc mở rộng quyền tự chù cho các
truòng đại học 43
13 KINH NGHIỆM QUÓC TẾ TRONG VIỆC NHÀ NƯỠC MỞ
RỘNG QUYÈN TƯ CHỦ ĐAI HOC 47
131 Tự chủ đai học ờ Hoa Ký 47
1 32 Tự chủ đai học ờ Nhật Bản 51
1 33 Tự chủ đai học ở các nước Chầu Âu 52
1 34 Tự chủ đai học ở Argentina 57
13.5 Những kinh nghiêm rút ra nhằm mở rộng quyền tự chủ cho các
trường đại học Việt Nam 58
Kết luận chương 1 62
CHƯƠNG 2: THựC TRẠNG VAI TRÒ NHÀ NƯỚC TRONG MỜ RỘNG QUYỂN Tự CHỦ CỦA CÁC TRƯỠNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2000 - 2010 63
21 TỎNG QUAN VỀ HỆ THÓNG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC VIỆT NAM 63
2-11 Phân loại cảc trường đại học ờ nưỡc ta hiên nay 63
2-12 NỘI dung quyển tu chủ của trường đai học 64
21.3 Nhiêm vụ và quyển hạn của trường đại học 65
22 THựC TRẠNG VẺ QUYỂN Tự CHỦ CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI
HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM 67
2 21 về tư chù học thuật 63
2 22 vể tự chù tài chinh 72
2 23 về tự chù tồ chửc, quản lý, nhằn sự 74
2-24 về tự chù tuyền sinh và đào tao 76
2-25 về tự chù hoạt động nghiên cửu khoa học 77
2-26 về tự chù hcrp tác quồc tế 78
2 27 Các thành tim đâ đat được 73
22.3 Các tồn tại vưởng mắc 79
23 NHÀ NƯỚC VIỆT NAM VỚI VIỆC MỞ RỘNG QUYỀN Tự CHỦ
ĐẠI HỌC 82
23.1 Quan điềm, đường lối phattnên? giảo dục vã đào tao 82
23.2 Vai uơ` nhã nưỡc VỚI việc mở rông quyền tự chù đại học 98
2-33 Tồng kết những vấn để nhà nước cằn khẳc phục nhằm nằng cao
quyển tự chủ đại học 106
Két luận chương 2 112
CHƯƠNG 3: MỘT SÓ GIẢI PHÁP QUÀN LÝ NHÀ NƯỚC NHẰM MỞ RỘNG QUYỂN Tự CHỦ CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2011- 2020 113
31 QUAN ĐIẺM VÀ PHƯƠNG HƯỚNG CỦA NHÀ NƯỚC NHẰM
NÂNG CAO QUYỂN Tự CHỦ ĐẠI HỌC 1
32 MỘT SÓ GIẢI PHÁP ĐẺ MỞ RỘNG CÓ HIỆU QUÀ QUYỀN Tự
CHỦ ĐẠI HỌC 1
32.1 Các giải pháp vĩ mô 1
32.2 Các giải pháp về quyền tự chù hoc thuật 1
32.3 Các giải pháp về quyền tự chù tồ chức, nhân sự 1
32.4 Các giải pháp về quyền tự chù tuyền sinh 1
32.5 Giải pháp 11 về quyền tự chủ khoa học vã công nghệ 1
32.6 Giải pháp 12: về quyền tự chủ quan hệ quốc tề 1
33 ĐIỀU KIỆN THựC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP 1
3 31 Sự quyết tằm của nhã nước 1
3 32 Nhã nước cần dành các khoàn chi ngân sách thich hop cho đại học 1 3 33 Nhã nước cần thực hiện tốt việc xã hội hoá đai học, bằng cách mờ
rông các quan hệ họp tảc đa phương tử nước ngoài, tận dụng công
sức, tiền cùa cùa nhân dằn cả nước vã việt kiều nước ngoài 1
33.4. Nhã nước cằn đồi mới phương thức quàn lý nhà nước đối VỚI ngành đại học, cấn phân biệt rỗ ràng vã gằn kểt họp lý giữa phương thức quàn lý vĩ mô nhà nước VỚI phương thửc quản lý vi mô cùa các
trường đại học 1
Kết luận chương 3 1
KÉT LUẬN 1
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH, BÀI BÁO CỦA NCS CÓ LIÊN
QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐẮ CỎNG BÓ 1
TÀI LIỆU THAM KHẢO 1
PHẦN MỜ ĐẲU
1. Tính cấp thiết cùa để tài
Sự nghiệp giảo due nước ta nói chung, hoat động của các trường đại hoc Việt Nam nói riêng trong những năm vừa qua đ§ đạt đươc những thành tựu to lởn, đãc biệt lã về quy mô và số lượng, đã góp phấn không nhỏ vảo viêc đào tao ra nguồn nhân lực chất lượng cao cho đatnuôc'. ĐỘI ngũ cản bộ giàng day vã quàn lỳ các trưởng đại học đã có những bước phảt triển vươt bậc cả vể số lượng và cơ cấu Nhưng trước các đòi hỏi của thời kỹ đồi mởi hội nhập và phát triển có tính toàn cầu và xu thế phát triền theo hướng chất lucmg đòi hỏi ngày một nâng cao, các trường đại hoc còn nhiều công việc phải lãm, đặc biệt phải phát huy hon nữa tính tự chù và sáng tao cùa minh. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lằn thử X của Đảng thảng 4 năm 2006 cũng đã khẳng định: Phải đồi mởi hê thống giáo dục đai học và sau đai học gắn đào tạo VỚI sử đung, true tiểp phục vu chuyền đổi cơ cấu lao động, phát tnền nhanh nguồn nhằn lực chất lượng cao, nhất lã chuyên gia đằu ngành (Vãn kiện trang 96). Cốt lôi của vấn để đồi mới chính là viêc mờ rộng quyển tự chù cho các truòng đai học đúng như Nghi quyết Trung uong 4 Khoá V đã khẳng định. Vì vậy, đề tãi "Vai trò nhà nước trong mờ rộng qiiyển tự chủ của các tmờng đại học công ịẩp ViẹtNẫm" có moty^' nghĩa hết sửc bức thiết cả về lý luận và thực tiễn mã nghiên cửu sinh hy vọng góp một phần nhỏ làm rỗ một số van đề đặt ra của việc nghiên cúu
2. Tồng quan những công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
Việc nghiên cúu về quyền tư chủ đai học đuoc các tác giả nước ngoài quan tâm rắt nhiều những năm gẩn đây.
Van Vught (1994), đã đưa ra hai mô hình quản lý nhà nước đồi VO1+~ các trường đai học Mô hình "kiềm soát nhà nước vã ■giảm sát nhà nước" để
xem xẻt mổi quan hệ nãy. Mô hinh "kiểm soát nhà nước" tliường thấy ờ các nước Châu Ả và Châu Âu vốn có sự can thiệp khé sâu của Nhã nước. Theo mô hình này nhã nước đóng vai trò quan trong ường việc quyểt đinh hệ thổng giáo dục đại học, tức Nhà nước kiềm soát gấn như tất cà các hoạt đông cùa hê tliồng giáo đục đai hoc. Bộ giáo dục quy định các điều kiện cằn tlnềt, chương trình giàng day, băng cấp, hệ tliồng thi cử, tuyền đung, bồ nhiêm nhân sự vv Mục đich quan trọng tử các quy đinh chi tiết của Nhã nước là nhằm tiêu chuẩn hoá bằng cấp quốc gia mã chù yểu lã do Nhã nước cấp thay vì cơ sờ giáo due đại hoc [46] Còn mô hinh "giám sát nhà nươc', sự téc đongcấn thiệp của nhà nước thưởng không cao. Nhã nước không can thiệp sâu vào cơ sờ giảo dục đai học thông qua cảc quy định chi tiết vã kiềm soát chật chẽ như mô hình nhã nước kiềm soát mà tôn ường quyển tự chù cùa các trường vã khuyến khích khả năng tự quản lý vã chịu ũằch nhiệm. Điển hinh như các nước Anh, Mỹ, Australia nơi mã sư can thiệp của nhà nước đối VỚI các trướng đại học là ít nhất [74][95][9O][92][93][94^'].
Vấn đề được các học già, các nước tranh cãi rất nhiều lã về quyển tự chủ đại học cấn có những nội dung nào? Căn cử não để đưa ra các nội dung nảy? Đe thưc hiện các nội dung tư chủ nãy cần phải có những điều kiện não? V V.
Theo Per Nyborg (2003), tự chù đại học liên quan đển vấn đề như mối quan hệ giữa nhà nưỡc vã tồ chức, giữa tự chù về học thuật vã sự tham gia cùa các đai diện trong các ban lãnh đạo bên ngoài, giữa trư ỏng đại học vã các khoa. Tư tTỊ đại học ngây nay khỏ có thề tucmg+ tượng được nếu không có cơ chế tự chủ và tư do học thuật Một nhân tố quan trọng cùa cơ chế tự chủ là sự tham gia cùa sinh viên. Một hình thức quàn lý mới đang được giời thiệu ờ nhiểu nưởc [91].
Theo nghiên cứu cùa Anderson vã Richard Johnson (1998), mức độ tự chù cùa trường đại học phụ thuôc vảo các điểu kiện kinh tể - xã hội, chinh tri, văn hoả và truyền thống quàn lý đai học. Céc tác giả chỉ ra ảnh hường cùa Chính phủ có thề dưa vào quyền lập pháp hoãc quyển hành pháp liên quan đến khả năng tải chinh Anh hường cùa Chính phù "điểu khiển tữ xa" băng cách sừ đung quyền lực tài chinh là phổ biến trong céc quồc gia khảo sát Trong nghiên cứu các téc giả xem xét cơ chế tư chủ vã vai uơ` cùa chinh phù đối VỚI céc trường đại học liên quan đền nhiều van đề [74]
ở Việt Nam quyển tư chù đai học đã được quy định trong các vãn bàn mang tính pháp quy cùa nhà nước Nghị định 102002/NĐ-CP/ vể đồi mới cơ chế quản lỷ tãi chinh céc đon vị sư nghiệp có thu, Nghị quyểt 142005/NQ/- CP cùa Chinh phủ vể đồi mới căn bàn vã toàn diện giáo dục đai học VietNâm giai đoan 2006 - 2020, Nghi định số 432006/NĐ-CP/ cùa Chinh phù về quy đinh quyển tự chủ, tự chịu uéch+` nhiệm về thưc hiện nhiệm vu, tẳ chức bộ máy, biên chề vã tải chính VỚI các đon vị sự nghiệp công lập, Thông tư liên tích số 072009/TTLT-BGDDT-BNV/ ngây 154/2009/ cùa Bộ Giảo dục và Đào tạo vã Bộ NỘI vụ hưởng dan thực hiện quyển tư chủ, tự chiu uéch+` nhiệm vể thực hiện nhiệm vụ tồ chửc bô máy, biên chề đồi VÒI đon vị sự nghiêp công lâp giảo dục và đào tao, Điều 60 Luât Giáo dục năm 2010 về quyển tư chủ vã tự chịu uéch+` nhiệm của trường đại học; Quyềt định 582010/QĐ-TTg/ của Thủ tưởng Chính phù về Điểu lệ trư ỏng đại học. Các vãn bản trên mỡi chỉ đưa ra được céc định hưởng lớn mang tinh chỉ đạo, chử chưa đưa ra đươc các cơ chế khoa học và thưc tế để giúp cho các trường đại hoc thực hiên tồt quyền tư chù của minh. Céc tranh cãi, hội thảo bàn luận vể quyển tư chù đại hoc hiện nay chù yểu lã đi vào các kiển nghi thảo gỡ céc vắn đề thực hiện cụ thể. Như tác giả Nguyễn Danh Nguyên gợi ỷ môt sồ giải pháp cho lộ trinh thực hiện tự chù tại các trưởng đai học công lập trong bối cảnh hiên nay [47],
tác già Đào Văn Khanh đề suất hướng đi cho đổi mới quàn trị đại học Việt Nam [40], tảc giả Lê Đữc Ngọc bàn vể quyển tư chủ vã trảch nhiệm xã hội cùa các ca sà giảo dục đại học [46], tảc giả Mai Ngọc Cường đề cập đển tự chủ tài chính ờ các trường đại hoc công lập Việt Nam hiện nay vã đưa ra một sồ giải pháp về tự chủ tài chinh cho những năm tới [20]vv. Vi vây, ở nước ta việc nghiên cửu quyến tự chủ đại học van còn rất nhiều vắn đề phải giải quyết Đó chinh là những vấn đề cấn quan tâm và là cơ sờ cho nhiều nghiên cửu trong giai đoan tới của ngành đại học.
3. Mục tiêu nghiên cứu
- Hệ thống hoá những van đề lý luận về quàn lỳ nhà nước đối VỚI các trường đại học vã việc mờ rộng quyền tự chủ cùa cảc trường đại hoc.
- Tham khảo môt sổ kinh nghiệm nuôc ngoải trong viêc phân cấp quàn lỳ và mở rông quyến tự chủ cho các trư õng đại học.
- Phân tích thực trạng vấn để phân giao quyền tự chủ cho các trường đai hoc nước ta giai đoạn vừa qua (2000 - 2010).
- Đe xuất những kiên nghi vã giải phép nhằm nằng cao hiệu quả việc mở rông quyến tư chủ cho cảc trướng đai hoc nước ta trong giai đoạn tới (2011- 2020)
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Luận an tập trung nghiên cửu cảc vắn đề lỷ luân và thực tiln vể vai uơ` cùa nhã nước ường viêc mờ rỗng quyển tự chủ của các trường đại học Việt Nam nói chung, cùa các truòng đại học công lâp nói riêng
- Đi sâu phân tich thực trang việc xảc đinh cơ sở khoa học hinh thành luận cữ việc mờ rộng quyến tự chủ cho các trướng đại học công lập nước ta giai đoạn (2000 - 2010) vã một số bài học kinh nghiệm có liên quan của một sồ nước ngoài
- Đe xuất một số giải pháp quản lỳ nhã nước nhăm mờ rộng quyển tự chủ của các trường đại học công lập nước ta giai đoan 2011-2020
5. Tu liệu và phương pháp nghiên cứu
* Tư liệu nghiên cửu
- Các tài liệu có liên quan đến để tài ở ngoài nước.
- Các tài liệu, số liệu về vấn đề giao quyển tự chù đại học ờ VietNâm.
* PHuơngphằp nghiên cứu
- Luận an sử dung các phương pháp triềt học Mác - Lenin^ kểt hợp VỚI các quan điềm cùa Đàng, các thành tựu cùa khoa học quản lỷ và các phương pháp truyền thống cùa khoa học xã hội đề nghiên cửu, giải quyết vấn đề, bao gồm:
- Sừ dụng phương phép điểu tra chon mau (mẫu bao gồm 182 trường đại học công lâp trong cả nước) nhăm khảo sét mửc độ quyền tự chù cùa céc trưởng đại học công lập
- Sử dụng phương pháp phân tich hệ thống đề phân tích nội dung quyền tu chủ và sự cần tlnểt mở rộng quyển tự chù đại học, điểu kiện thực hiên quyền tự chù đai học Phân tich hệ thống quản lý nhà nước đồi VO1+~ trường đại học vã chỉ ra vai uơ` nhã nưỡc đối VO1+~ việc mờ rộng quyển tự chủ đai học.
- Sừ dung phucmg+ phép thống kê đề đánh giả sự tương quan giữa céc biến số. Phương pháp đánh giả đề rút ra những thành tựu, tồn tại vướng mắc vã tồng kềt những vắn để nhà nước cần khắc phục nhằm nâng cao quyển tự chủ đai học.
6. Câu hỏi nghiên cứu
- Quyển tự chù đại học là gi? nó có vai trò gi trong sự phét uiển+` của các nhà trường? vi sao cần phài mờ rông quyền tự chủ đại học?
- NỘI dung tự chủ đai học là gì?
- Đề thực hiện quyển tự chù phải có những điểu kiên não?
- Nhà nước cần lãm gi trong việc mờ rông quyển tự chủ đại học?
7. Ý nghla khoa học và thực tiễn cùa luận án
- Luận án nghiên cửu hệ thồng các vấn đề lý luận về quản lý nhã nước đối VO1+~ cảc trường đại học vã quyển tư chù đối VỚI céc trường đại học.
- Đi sâu phân tích thực trạng vấn để phân cấp quản lý và mờ rộng quyển tu chủ trong các trường đại hoc ờ nước ta giai đoạn (2000 - 2010).
- Đúc rút kinh nghiệm vể căn cứ khoa học lua chọn các giải pháp quàn lý nhà nước trong việc mờ rộng quyển tự chủ đai học ờ môt số nước ngoài đề rút ra bài học kinh nghiêm cho việt Nam.
- Để xuất các căn cứ khoa hoc và các giài pháp, kiển nghi ường việc phân cấp và mờ rộng quyển tự chủ cho các trướng đai học nước ta giai đoan 2011 - 2020.
8. Kết cấu của luận án
Ngoái phẩn mờ đầu, kềt luân, phu lục vá tái liệu tham khảo, luận án gồm 3 chương
Cliuoiig+ 1: Cơ sỏíy+? hiỊn và kinh nghiêm quôc tê vê vai trò ciia nhà nước trong viecmỡrang^ quyên tu chù nĩa các truàng đại học Cliuoiig+ 2: Thục trung vui trò nhà nước U-Ottg` mờ rông quyên tu chú cùa các irường đại học công lập Viỉt Nam giại đoạn 2000 -2010 Chương 3: Một số giãi pháp quàn lý nhà nước nhằm mà rộng quyền tụ chủ của các trường đại học công lập Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020