Thạc Sĩ Vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính ở Việt Nam

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Khiếu nại là quyền cơ bản của công dân, thực hiện quyền khiếu nại là một hình thức dân chủ trực tiếp để nhân dân tham gia hoạt động quản lý nhà nước, quản lý xã hội, giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước, công chức nhà nước. Giải quyết khiếu nại hành chính là trách nhiệm, nghĩa vụ của các cơ quan hành chính nhà nước và là chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan thanh tra nhà nước. Giải quyết tốt khiếu nại hành chính của công dân nhằm phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa; góp phần đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng, tiêu cực trong các cơ quan nhà nước; góp phần ổn định tình hình chính trị, thúc đẩy kinh tế phát triển.
Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời đã đặc biệt quan tâm tới việc khiếu nại của nhân dân và căn dặn, nhắc nhở các cơ quan nhà nước phải nêu cao ý thức trách nhiệm trong việc giải quyết khiếu nại của nhân dân:
Đồng bào có oan ức mới khiếu nại, hoặc vì chưa hiểu rõ chính sách của Đảng và Chính phủ mà khiếu nại. Ta phải giải quyết nhanh, tốt thì đồng bào mới thấy rõ Đảng và Chính phủ quan tâm lo lắng đến quyền lợi của họ. Do đó mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng, Chính phủ ngày càng được củng cố tốt hơn 108. tr. 5].
Tinh thần, tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được thể hiện sâu sắc trong các bản Hiến pháp và được thể chế hóa trong những văn bản pháp luật. Điều 74 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã quy định:
Công dân có quyền khiếu nại, quyền tố cáo với cơ quan nhà nước có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân hoặc bất cứ cá nhân nào.
Việc khiếu nại, tố cáo phải được cơ quan nhà nước xem xét, giải quyết trong thời hạn pháp luật quy định.
Nghiêm cấm việc trả thù người khiếu nại, tố cáo hoặc lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để vu khống, vu cáo, làm hại người khác.
Mọi hành vi xâm hại lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tập thể và công dân phải được kịp thời xử lý nghiêm minh. Người bị thiệt hại có quyền được bồi thường về vật chất và phục hồi về danh dự [15, tr. 2].
Các cơ quan thanh tra nhà nước có vai trò, trách nhiệm đặc biệt trong giải quyết các khiếu nại hành chính. Kể từ khi mới được thành lập, Ban thanh tra đặc biệt được giao nhiệm vụ quan trọng trong công tác giải quyết khiếu nại. Điều 2 Sắc lệnh số 64/SL ngày 23/11/1945 quy định: "Ban thanh tra đặc biệt có toàn quyền nhận các đơn khiếu nại của nhân dân". Tiếp sau đó trong nhiều văn bản pháp luật nhất là Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998 quy định cụ thể vai trò, trách nhiệm của các cơ quan thanh tra trong việc giải quyết khiếu nại hành chính:
- Xác minh, kết luận, kiến nghị thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước cùng cấp giải quyết các khiếu nại hành chính;
- Giải quyết khiếu nại hành chính theo thẩm quyền và giải quyết khiếu nại theo ủy quyền của Thủ trưởng cơ quan hành chính cùng cấp;
- Tiếp dân, nhận các khiếu nại của công dân;
- Quản lý nhà nước về công tác giải quyết khiếu nại.
Thực tế cho thấy, các cơ quan thanh tra ở bất cứ giai đoạn nào cũng hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Mỗi năm, thanh tra các cấp, các ngành đã giải quyết và tham mưu cho Thủ trưởng cơ quan cùng cấp giải quyết hàng chục nghìn vụ việc khiếu nại, tiến hành được hàng trăm cuộc thanh tra, kiểm tra trách nhiệm của các ngành, các cấp trong việc giải quyết khiếu nại. Qua đó phát hiện và xử lý nhiều hành vi vi phạm pháp luật, thu hồi cho ngân sách nhà nước một số lượng lớn tài sản có giá trị, khôi phục lại quyền và lợi ích hợp pháp cho nhiều công dân với, góp phần quan trọng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, phát huy quyền dân chủ nhân dân.
Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay việc nhận thức và thực hiện vai trò, trách nhiệm của các cơ quan thanh tra trong giải quyết khiếu nại hành chính có những hạn chế nhất định. Hơn nữa, một số vấn đề lý luận, định hướng hoàn thiện pháp luật quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan thanh tra nhà nước trong công tác này cũng cần phải tiếp tục được làm rõ.

Do đó, việc nghiên cứu để khẳng định vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong việc giải quyết các khiếu nại hành chính là cần thiết. Vì vậy, với những lý do trên dưới giác độ lý luận về nhà nước và pháp luật tôi chọn đề tài "Vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính ở Việt Nam" làm luận văn thạc sĩ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài
2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
Từ trước tới nay đã có một số công trình khoa học nghiên cứu ở mức độ nhất định về vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo; nghiên cứu những quy định pháp luật về khiếu nại, tố cáo như nghiên cứu việc giải quyết khiếu nại của công dân trong hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước (trong đó có các cơ quan thanh tra nhà nước) khi thiết lập Tòa án hành chính ở Việt Nam; nghiên cứu về cải cách thủ tục hành chính trong tổ chức tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo của các cơ quan thanh tra nhà nước; nghiên cứu các quy định pháp luật và phương hướng hoàn thiện các quy định pháp luật về quyền khiếu nại, tố cáo của công dân trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam.
Tuy nhiên, việc nghiên cứu đầy đủ và toàn diện về vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết các khiếu nại hành chính chưa được đề cập tới.
2.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
Khi nghiên cứu để xây dựng Đề án thành lập Tòa án hành chính ở Việt Nam và xây dựng Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998, Thanh tra nhà nước và các cơ quan hữu quan có nghiên cứu một số vấn đề lý luận và quy định pháp luật về quyền khiếu nại, tố cáo của công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo của một số nước trên thế giới; về tài phán hành chính ở Cộng hòa Pháp, Cộng hòa Liên bang Đức, Thụy Điển, Trung Quốc, Thái Lan Đồng thời đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo quốc tế về vấn đề này. Đây là những thông tin, tài liệu tốt phục vụ việc nghiên cứu về giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam và việc nghiên cứu đề tài này.

3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
3.1. Mục đích của luận văn
Luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn để xác định vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong việc giải quyết khiếu nại hành chính.
Đề xuất nhưng giải pháp pháp lý nhằm nâng cao hơn nữa vai trò các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính ở nước ta hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ của luận văn
Làm rõ cơ sở lý luận và cơ sở pháp luật xác định vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính.
Đánh giá thực trạng việc thực hiện vai trò của các cơ quan thanh tra trong giải quyết khiếu nại hành chính.
Đề xuất các giải pháp nâng cao hơn nữa vai trò của các cơ quan thanh tra trong giải quyết khiếu nại hành chính, hoàn thiện các văn bản pháp luật về khiếu nại.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính, là nghiên cứu vai trò của Thanh tra nhà nước, thanh tra cấp tỉnh, cấp huyện, cấp Bộ, cấp Sở trong giải quyết các khiếu nại đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, công chức trong cơ quan hành chính nhà nước.
Nghiên cứu những vấn đề lý luận về vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính thể hiện trong các văn kiện của Đảng, văn bản pháp luật của Nhà nước, qua thực tiễn công tác giải quyết khiếu nại hành chính của các cơ quan thanh tra trên phạm vi cả nước, trong thời gian từ năm 1998 đến nay(kể từ khi có Luật khiếu nại, tố cáo đến nay).
Giới hạn nghiên cứu vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính nằm trong giai đoạn giải quyết ở các cơ quan hành chính nhà nước. Việc giải quyết khiếu kiện hành chính trong giai đoạn xét xử tại Tòa án hành chính không đề cập trực tiếp trong luận văn này.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Việc nghiên cứu đề tài dựa trên phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời đứng trên quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về nhà nước và pháp luật và yêu cầu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, của dân, do dân và vì dân.
Vận dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, điều tra xã hội học, tổng kết thực tiễn, phương pháp lịch sử cụ thể.

6. Đóng góp về lý luận và thực tiễn của luận văn
Thông qua việc nghiên cứu đề tài này luận văn góp phần làm sáng tỏ và khẳng định rõ hơn những vấn đề lý luận về vai trò của các cơ quan thanh tra trong giải quyết khiếu nại hành chính. Tổng kết thực tiễn về việc thực hiện vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính ở nước ta, và tìm ra những bất cập, nguyên nhân, điều kiện của những bất cập đó. Đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa vai trò của các cơ quan này trong giải quyết khiếu nại hành chính ở nước ta trong thời gian tới.
Luận văn có thể là tài liệu tham khảo để nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số văn bản pháp luật có liên quan, phục vụ cho cán bộ, thanh tra viên vận dụng trong hoạt động thực tiễn, đáp ứng yêu cầu nghiên cứu lý luận về thanh tra, giải quyết khiếu nại hành chính.

7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương, 10 tiết