Tiến Sĩ Ứng dụng phương pháp hồi quy phân vị phân tích chênh lệch tiền lương ở Việt Nam.

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NĂM 2015
PHẦN MỞ ĐẦU . 1
1. Lý do chọn đề tài 1
2. Mục tiêu nghiên cứu 2
3. Đối tượng – phạm vi nghiên cứu . 3
4. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn . 3
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HÀM TIỀN LƯƠNG VÀ VẤN ĐỀ PHÂN TÍCH
CHÊNH LỆCH TIỀN LƯƠNG BẰNG HỒI QUY PHÂN VỊ . 5
1.1. Hàm tiền lương mincer (1974) và các nghiên cứu mở rộng 5
1.2. Phương pháp hồi quy phân vị 8
a. Giới thiệu phương pháp hồi quy phân vị . 9
b. Tính chất của phương pháp hồi quy phân vị . 15
c. Kiểm định giả thuyết thống kê với hồi quy phân vị 23
d. Ưu điểm và nhược điểm của hồi quy phân vị 24
1.2.1. Tính chệch của ước lượng do chọn mẫu khi xây dựng hàm tiền lương và phương
pháp hiệu chỉnh tính chệch do chọn mẫu 26
a. Tính chệch do chọn mẫu (Sample selection bias) . 27
b. Hiệu chỉnh tính chệch do chọn mẫu - Thủ tục Heckman hai bước . 29
1.2.2. Vấn đề nội sinh và phương pháp hồi quy phân vị hai bước (double - stage
quantile regression) 32
1.3. Phương pháp phân rã chênh lệch bằng hồi quy phân vị 34
1.4. Sự phù hợp của hồi quy phân vị với các nghiên cứu về chênh lệch tiền lương 37
CHƯƠNG 2
TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ CHÊNH LỆCH TIỀN LƯƠNG 39
2.1. Tổng quan các nghiên cứu về chênh lệch tiền lương trên thế giới . 39
2.1.1. Những nghiên cứu về chênh lệch tiền lương trước khi hồi quy phân vị được áp
dụng vào phân tích tiền lương . 39
2.1.2. Những nghiên cứu về chênh lệch tiền lương áp dụng hồi quy phân vị được áp
dụng vào hồi quy hàm tiền lương 44
2.2. Tổng quan các nghiên cứu ở Việt Nam 58
2.2.1. Các nghiên cứu định lượng về chênh lệch tiền lương không áp dụng hồi quy
phân vị . 58
2.2.2. Các nghiên cứu áp dụng hồi quy phân vị trong phân tích chênh lệch tiền lương.
61
2.3. Những hạn chế trong các nghiên cứu định lượng về đề tài chênh lệch tiền lương
ở việt nam 64
CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 67
3.1. Số liệu sử dụng trong đề tài 67
3.1.1. Nguồn số liệu sử dụng . 67
3.1.2. Thống kê mô tả mẫu số liệu . 69
3.1.3. Mô tả hàm mật độ kernel của biến log – tiền lương trên mẫu số liệu . 72
3.2. Phương pháp nghiên cứu của đề tài 78
3.2.1. Dạng hàm tiền lương . 78
3.2.2. Phương pháp ước lượng hàm tiền lương và phân rã chênh lệch tiền lương 80
3.2.2.1. Ước lượng hàm tiền lương bằng phương pháp hồi quy phân vị 80
3.2.2.2. Hiệu chỉnh tính chệch do chọn mẫu 81
3.2.2.3. Phương pháp phân rã sự chênh lệch tiền lương . 82
CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU . 85
4.1. Áp dụng phương pháp hồi quy phân vị để ước lượng hàm tiền lương ở việt nam . 85
4.1.1. Hồi quy và so sánh hàm hồi quy phân vị hàm tiền lương của nhóm lao động nam
và nhóm lao động nữ . 86
4.1.1.1. Hồi quy và so sánh hệ số hồi quy theo bằng cấp ở nhóm lao động nam
và nhóm lao động nữ trong năm 2002 . 86
4.1.1.2. Hồi quy và so sánh hệ số hồi quy theo bằng cấp ở nhóm lao động nam
và nhóm lao động nữ trong năm 2012 . 91
4.1.1.3. So sánh hệ số hồi quy theo bằng cấp ở nhóm lao động nam giữa năm
2002 và năm 2012 95
4.1.1.4. So sánh hệ số hồi quy theo bằng cấp ở nhóm lao động nữ giữa năm
2002 và năm 2012 98
4.1.2. Hồi quy phân vị tiền lương theo khu vực thành thị - nông thôn. 100
4.1.2.1. Hồi quy và so sánh hệ số hồi quy theo bằng cấp ở nhóm lao động thành
thị và nhóm lao động nông thôn trong năm 2002 101
4.1.2.2. Hồi quy và so sánh hệ số hồi quy theo bằng cấp ở nhóm lao động thành
thị và nhóm lao động nông thôn trong năm 2012 104
4.1.2.3. So sánh hệ số hồi quy theo bằng cấp ở nhóm lao động thành thị giữa
năm 2002 và năm 2012 108
4.1.2.4. So sánh hệ số hồi quy theo bằng cấp ở nhóm lao động nông thôn giữa
năm 2002 và năm 2012 110
4.2. Kết quả phân rã chênh lệch tiền lương . 113
4.2.1. Phân rã chênh lệch tiền lương theo giới tính . 114
4.2.1.1. Phân rã chênh lệch tiền lương theo giới tính năm 2002 114
4.2.1.2. Phân rã chênh lệch tiền lương theo giới tính năm 2012 117
4.2.1.3. So sánh kết quả chênh lệch tiền lương theo giới tính ở khu vực thành thị
và nông thôn . 119
4.2.1.4. So sánh kết quả phân rã chênh lệch tiền lương theo giới tính giữa năm
2002 và 2012 120
4.2.2. Phân rã chênh lệch tiền lương giữa thành thị và nông thôn 122
4.2.2.1. Phân rã chênh lệch tiền lương giữa thành thị và nông thôn năm 2002 122
4.2.2.2. Phân rã chênh lệch tiền lương giữa thành thị và nông thôn năm 2012 126
4.2.2.3. So sánh chênh lệch tiền lương giữa thành thị và nông thôn theo từng
nhóm giới tính 128
4.2.2.4. So sánh chênh lệch tiền lương giữa thành thị và nông thôn năm 2002 và
2012 . 129
4.2.3. Phân rã chênh lệch tiền lương giữa năm 2002 và 2012 . 132
4.3. Kết luận về kết quả nghiên cứu 136
4.3.1. Về sự thay đổi hàm hồi quy tiền lương . 136
4.3.1.1. Sự thay đổi hàm hồi quy tiền lương theo giới tính 136
4.3.1.2. Sự thay đổi hàm hồi quy tiền lương theo khu vực . 136
4.3.1.3. Sự thay đổi hàm hồi quy tiền lương theo thời gian . 137
4.3.1.4.So sánh kết quả hồi quy hàm tiền lương ở Việt Nam với các nghiên cứu
trước đó 139
4.3.2. Về kết quả phân rã chênh lệch tiền lương . 141

4.3.2.1. Kết quả phân rã chênh lệch tiền lương theo giới tính 141
4.3.2.2. Kết quả phân rã chênh lệch tiền lương theo khu vực 143
4.3.2.3. Kết quả phân rã chênh lệch tiền lương theo thời gian . 144
4.3.3. So sánh kết quả phân rã chênh lệch tiền lương của luận án với các nghiên cứu
trước . 145
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP . 149
5.1. Kết luận 149
5.2. Đề xuất gợi ý một số chính sách về lao động tiền lương 153
5.2.1. Nhóm giải pháp tăng tiền lương của người lao động 154
5.2.2. Nhóm giải pháp giảm bất bình đẳng tiền lương giữa các nhóm lao động . 155
5.2.2.1. Đối với vấn đề chênh lệch tiền lương theo giới tính . 156
5.2.2.2. Đối với vấn đề chênh lệch tiền lương theo thành thị - nông thôn . 158
5.3. Các kết quả chính của luận án . 159
5.3.1. Về mặt lý thuyết . 159
5.3.2. Về mặt thực tiễn . 160
5.4. Những hạn chế của luận án 161
PHỤ LỤC A: THỐNG KÊ MÔ TẢ 180
PHỤ LỤC B : KẾT QUẢ HỒI QUY PHÂN VỊ . 188
PHỤ LỤC C: KẾT QUẢ PHÂN RÃ CHÊNH LỆCH TIỀN LƯƠNG .205
PHỤ LỤC D: DANH MỤC HÌNH VẼ CHƯƠNG 3 209
PHỤ LỤC E: DANH MỤC HÌNH VẼ CHƯƠNG 4 218
PHẦN MỞ ĐẦU
GIỚI THIỆU
VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1. Lý do chọn đề tài
Tiền lương là một trong những yếu tố tạo động lực quan trọng nhất trong lao
động. Có rất nhiều các yếu tố tác động đến tiền lương của người lao động như thị



trường lao động, môi trường làm việc, tính chất công việc và đặc điểm của người lao
động. Mỗi sự khác nhau ở các yếu tố này có thể sẽ dẫn đến kết quả trả lương khác
nhau. Điều này tạo sự chênh lệch về tiền lương. Bên cạnh đó, chênh lệch tiền lương
còn là hệ quả của việc phân công lao động. Tiền lương sẽ khác nhau khi mà mỗi
người lao động được phân công đảm trách những công đoạn, công việc khác nhau
trong cùng một quy trình sản xuất.
Như vậy, sự tồn tại của chênh lệch tiền lương là tất yếu. Tuy nhiên, các nhà kinh
tế học như Becker (1971), Cain (1986) phân biệt hai cách giải thích cho vấn đề
chênh lệch tiền lương: đó là chênh lệch tiền lương do phân biệt đối xử và chênh lệch
tiền lương do chênh lệch về vốn con người và/hoặc năng suất lao động. Sự chênh
lệch tiền lương do chênh lệch về vốn con người và/hoặc do chênh lệch về năng suất
lao động có thể xem là những chênh lệch “tích cực” tạo ra động lực để phát triển. Sự
chênh lệch tiền lương do trình độ học vấn sẽ khiến người ta cố gắng học hỏi để đạt
trình độ cao. Hay sự chênh lệch về tiền công do chênh lệch về năng suất lao động, về
hiệu quả công việc, về khả năng ngoại ngữ, về việc tích luỹ kinh nghiệm, về khả
năng sáng tạo v.v . sẽ tạo ra động lực để người lao động phấn đấu hoàn thiện chính
mình, từ đó kích thích sự phát triển chung của xã hội. Những chênh lệch tiền lương
“tiêu cực” thể hiện ở các bất bình đẳng nảy sinh trong xã hội mà chúng ta cần phải
điều chỉnh. Ví dụ như sự chênh lệch tiền lương do kỳ thị lao động nữ giới, ưu ái lao
động nam giới, chênh lệch tiền lương dẫn đến chênh lệch giàu nghèo, chênh lệch
mức sống giữa thành thị - nông thôn, v.v . Do vậy, có thể phân chia các nguyên
nhân của chênh lệch tiền lương thành hai nhóm. Nhóm thứ nhất có thể kể đến đó là do sự thay đổi của thị trường lao động, sự khác nhau hoặc sự thay đổi của môi
trường lao động tại nơi làm việc, do sự khác nhau về tính chất của công việc hoặc do
sự khác nhau về đặc điểm của bản thân người lao động. Nhóm thứ hai là do sự kỳ thị
hoặc là do sự phân biệt đối xử trong xã hội và/hoặc của người sử dụng lao động đối
với người lao động. Nhóm nguyên nhân này dẫn đến sự bất bình đẳng trong xã hội.
Do vậy, nhằm (1) xác định mức độ chênh lệch tiền lương tại Việt Nam, (2)
xác định các yếu tố thực sự tác động đến tiền lương và (3) phân rã khoảng chênh
lệch tiền lương để làm rõ phần chênh lệch giải thích theo nhóm nguyên nhân thứ
nhất và phần thể hiện bất bình đẳng theo nhóm nguyên nhân thứ hai nói trên, đề tài
“Ứng dụng phương pháp hồi quy phân vị phân tích chênh lệch tiền lương ở Việt
Nam” được chọn làm đề tài cho luận án tiến sĩ của tác giả tại trường Đại học Kinh tế
TPHCM.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Để thực hiện các mục đích trên, đề tài hướng đến việc hoàn thành các mục tiêu sau
đây:
1) Giới thiệu một cách có hệ thống về cơ sở lý thuyết và khả năng ứng dụng
phương pháp hồi quy phân vị, cũng như phương pháp phân rã chênh lệch tiền
lương dựa trên hồi quy phân vị.
2) Thực hiện hồi quy phân vị hàm tiền lương thực tế ở Việt Nam với biến phụ
thuộc là logarit tiền lương thực tế theo giờ của người lao động. Hệ số của hàm
tiền lương thực tế này được ước lượng bằng phương pháp hồi quy phân vị có
hiệu chỉnh tính chệch do chọn mẫu và khắc phục nội sinh.
3) Xác định khoảng chênh lệch tiền lương theo giới tính (nam – nữ, nam - nữ ở
thành thị, nam – nữ ở nông thôn) và phân rã các khoảng chênh lệch tiền lương
này để làm rõ phần chênh lệch được giải thích bởi các biến độc lập và phần
chênh lệch chưa được giải thích gây ra bởi chênh lệch về hệ số hồi quy. Đồng
thời so sánh kết quả phân tích chênh lệch tiền lương theo giới tính năm 2002