Thạc Sĩ Ứng dụng mô hình Hwa Erh-Cheng để phân tích vai trò của nông nghiệp Việt Nam, giai đoạn 1986-2004

PHẦN MỞ ĐẦU

0.1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu.
Nông nghiệp, bao gồm nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi), lâm nghiệp và thủy
sản, là một trong những ngành sản xuất vật chất quan trọng trong quá trình phát triển
kinh tế - xã hội đối với tất cả các quốc gia trên thế giới. Đặc biệt là trong giai đoạn đầu
quá trình công nghiệp hoá của các quốc gia đang phát triển, tốc độ tăng trưởng của
ngành nông nghiệp ảnh hưởng nhất định đến tốc độ tăng trưởng chung của nền kinh tế.
Ngày nay, trong bối cảnh hội nhập kinh tế thế giới và vì những mục tiêu phát triển thiên
niên kỷ (MGDs), các tổ chức quốc tế, các nhà kinh tế học vẫn tiếp tục quan tâm nghiên
cứu, tranh luận, minh chứng, thiết lập những mô hình có ý nghĩa về phương diện lý
thuyết lẫn thực tiễn về mối quan hệ và vai trò của nông nghiệp trong tăng trưởng kinh
tế, phát triển nông thôn, bảo đảm an toàn lương thực thực phẩm, xóa đói giảm nghèo,
nâng cao đời sống của người dân, và bảo vệ tài nguyên - môi trường
Trong trường hợp Việt Nam, kể từ khi thống nhất đất nước, Chính phủ Việt Nam
đã có những chiến lược và kế hoạch 5 năm phát triển kinh tế-xã hội đầy tham vọng,
nhưng không thành công vì nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân là đã quá chú
trọng vào phát triển công nghiệp mà xem nhẹ nông nghiệp. Do vậy, đến năm 1986
Chính phủ Việt Nam đã chính thức áp dụng chính sách Đổi mới toàn diện, từng bước cải
cách về kinh tế để hỗ trợ cho chiến lược phát triển quốc gia theo định hướng. Mục tiêu
xuyên suốt của quá trình phát triển là công nghiệp hóa-hiện đại hóa đất nước, xây dựng
nền kinh tế độc lập-tự chủ, thích ứng với hội nhập kinh tế thế giới, với một cơ cấu hiện
đại hợp lý công nghiệp-nông nghiệp-dịch vụ. Một trong những mục tiêu chủ yếu của sự
phát triển là xóa đói giảm nghèo, bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, giảm bớt
khoảng cách chênh lệch về thu nhập của các hộ gia đình giữa các vùng lãnh thổ và giữa
nông thôn với thành thị đang có xu hướng ngày càng gia tăng. Chính phủ cũng quan tâm
việc duy trì và phát triển một nền kinh tế bền vững, nhằm tránh xu hướng phát triển
không cân đối có thể dẫn đến tình trạng hình thành những đô thị lớn cùng với những
khó khăn về xã hội và môi trường trong các đô thị lớn mà các nước đang phát triển khác
đã từng vấp phải Theo tiến trình đó, phát triển nông nghiệp-nông thôn được nhìn nhận
là điểm căn bản trong chiến lược phát triển toàn diện của Việt Nam.

Có những bằng chứng phản ánh trong 20 năm đổi mới đất nước từ cuối năm
1986 cho đến nay, Việt Nam đã đạt được những tiến bộ quan trọng về phát triển kinh tế.
Trong suốt giai đoạn 1986-2004 GDP toàn bộ nền kinh tế trung bình hàng năm tăng
mạnh trên 7% và đạt đỉnh cao trong các năm 1990-1997 với hơn 8%. Riêng GDP của
ngành công nghiệp đạt mức tăng trưởng hàng năm là 9.2%, tăng nhanh hơn các ngành
khác trong nền kinh tế. Sự chuyển đổi kinh tế đầy ấn tượng này diễn ra trong phạm vi
kinh tế vĩ mô. Việt Nam đã kiểm soát được lạm phát, đưa mức siêu lạm phát từ ba con
số của năm 1986-1989 đến năm 1997 chỉ còn 3,6%, ngoại trừ các năm 2000-2001 có
dấu hiệu giảm phát, và hiện nay giữ ở mức một con số. Về lao động-việc làm, ở giai
đoạn này, tăng trưởng về lao động-việc làm đạt mức trung bình hàng năm là 2.6%, trong
đó theo các ngành công nghiệp-nông nghiệp-dịch vụ tương ứng là 3.3%, 1.2% , và
6.6%. Thu nhập bình quân đầu người cũng không ngừng được nâng cao với tăng trưởng
hàng năm 5.2%1, hỗ trợ cho giảm hơn một nửa tỷ lệ nghèo từ trước năm 1990 xuống
còn 29% vào năm 2002 theo chuẩn quốc tế Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trước
năm 1988 hầu như là con số không, đến năm cuối năm 2004 tổng vốn FDI tích luỹ đã là
26.7 tỷ USD (với 5.130 dự án còn hiệu lực). Điều này chứng tỏ những nhà đầu tư nước
ngoài đã tin tưởng hơn vào cải cách kinh tế của Việt Nam. Bên cạnh đó, Việt Nam tiếp
tục cam kết duy trì những chính sách bảo đảm sự hòa nhập chặt chẽ hơn với nền kinh tế
toàn cầu bằng cách tích cực tham gia vào những tổ chức quốc tế như ASEAN (1996),
APEC (1997), ký Hiệp định Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ năm 2000, và hiện đang
đàm phán gia nhập WTO

Một trong những bằng chứng rõ ràng nhất về hiệu quả của công cuộc cải cách
kinh tế ở Việt Nam chính là sự phát triển nông nghiệp theo định hướng thị trường: trong
đó, những vấn đề có ý nghiã quyết định bắt đầu từ việc giao quyền sử dụng đất cho các
hộ nông dân và tự do hóa giá cả vật tư - sản phẩm nông nghiệp. Nhờ vậy, cho đến nay,
ngành nông nghiệp Việt Nam đã duy trì được mức tăng trưởng trung bình hàng năm với
3.7%, hiện đóng góp 22% GDP nền kinh tế, giải quyết hàng triệu việc làm ở nông thôn
với một sự chuyển dịch nhẹ: lao động nông nghiệp năm 2004 còn sấp xỉ 58% so với
năm 1985 là 72%. Trước cải cách, Việt Nam phải nhập khẩu lương thực – có năm trên
một triệu tấn, và tình trạng suy dinh dưỡng diễn ra phổ biến với mức độ nghiêm trọng.
Sau cải cách, bằng việc đẩy mạnh các biện pháp thuỷ lợi, khai hoang, tăng vụ, áp dụng
giống mới và chính sách khuyến khích phù hợp, sản xuất lương thực và các nông sản
phẩm đa dạng khác đã tăng trưởng đáng kể giúp Việt Nam bảo đảm được an ninh lương
thực quốc gia, và hơn thế nữa tiến đến xuất khẩu từ những năm cuối thập niên 80. Ngày
nay Việt Nam đã trở thành một trong những nước xuất khẩu hàng đầu thế giới về gạo,
cà phê, tiêu, điều, cao su và thủy sản góp phần vào tích lũy ngoại tệ cho quốc gia

. Có thể đánh giá tổng quát rằng trong 20 năm qua, nông nghiệp Việt Nam đã phát triển
tương đối toàn diện. Những thành tựu của nông nghiệp đã góp phần quan trọng vào sự
ổn định kinh tế - xã hội Việt Nam trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế theo kinh tế thị
trường, đó là nhịp độ tăng trưởng GDP nhanh trên 7% năm, chuyển dịch cơ cấu kinh tế
theo hướng công nghiệp-nông nghiệp-dịch vụ hiện đại với cơ cấu ngành tương ứng
trong GDP hiện nay là 40% - 22% - 38%, cải thiện đời sống của người dân và xóa đói
giảm nghèo, tạo tiền đề đẩy nhanh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Tuy nhiên, nông nghiệp Việt Nam hiện vẫn đứng trước những thử thách lớn
trong tiến trình chuyển đổi và hội nhập kinh tế khu vực và thế giới. Thứ nhất, nhiều
nguồn tiềm năng to lớn của nông nghiệp-nông thôn chưa được khai thác có hiệu quả,
đặc biệt là đất đai và lao động. Thứ hai, cơ cấu nông nghiệp chuyển dịch chậm, không
cân đối; qui mô sản xuất vừa nhỏ bé vừa chưa theo sát yêu cầu của thị trường, mà ngay
cả thị trường cũng kém phát triển. Thứ ba, cơ sở vật chất kỹ thuật của nông nghiệp
(đường giao thông, điện, thủy lợi tưới tiêu ) còn thấp kém đã làm hạn chế việc tiếp cận
thị trường, cũng như hỗ trợ gia tăng năng suất ruộng đất, năng suất lao động. Thứ tư,
năng suất lao động nông nghiệp thấp, vì giới hạn bởi chuyên môn sản xuất-quản lý, lao
động thủ công còn phổ biến, máy móc cơ giới nông nghiệp thường do những “kỹ sư
chân đất” nghiên cứu ứng dụng. Thứ năm, hội nhập kinh tế thế giới đòi hỏi ngành nông
nghiệp phải cạnh tranh với các nước trong khu vực có trình độ phát triển cao hơn, có lợi
thế so sánh về các mặt hàng nông sản tương tự như Việt Nam3

. Hệ quả là, thu nhập và
đời sống của nông dân còn thấp, trên 90% người nghèo sống ở nông thôn, một bộ phận
khá lớn đồng bào dân tộc vẫn sống trong đói nghèo. Ngoài ra, còn nhiếu điểm đáng quan ngại khác như vấn đề sở hữu ruộng đất, khoa học-kỹ thuật-khuyến nông trong sản
xuất nông nghiệp, gìn giữ môi trường và phát triển nông nghiệp bền vững v.v cần
nghiên cứu, giải quyết mà trong phạm vi giới hạn của đề tài về mô hình và vai trò của
ngành nông nghiệp sẽ không thể bao quát hết được.

Đã có nhiều công trình nghiên cứu của các cá nhân, hay các tổ chức trong và
ngoài nước về vị trí - vai trò của nông nghiệp, nông thôn Việt Nam trong những giai
đoạn khác nhau, cũng như về nhiệm vụ - những vấn đề cần giải quyết của nông nghiệp,
nông thôn Việt Nam cho các năm 2001-2010 hay cho nông nghiệp bền vững với tầm
nhìn 2020. Ở đây, chúng tôi mong muốn góp vào tiếng nói chung đó với luận văn tốt
nghiệp: "Ứng dụng mô hình Hwa Erh-Cheng để phân tích vai trò của nông
nghiệp Việt Nam, giai đoạn 1986-2004". Trong phạm vi nghiên cứu, chúng tôi ứng
dụng mô hình kinh tế lượng của Hwa Erh-Cheng để kiểm chứng vai trò nông nghiệp
Việt Nam trong nền kinh tế quốc gia suốt chặng đường chuyển đổi 1986-2004, và xem
xét những chính sách cần thiết để hỗ trợ phát triển nông nghiệp Việt Nam trong một
tương lai gần - giai đoạn 2006-2010.

0.2. Mục đích nghiên cứu.
Trước hết, thiết nghĩ đơn giản nhất và trực tiếp nhất, luận văn nghiên cứu này
liệu có đáp ứng được yêu cầu đào tạo theo chương trình Cao học niên khóa 2002-2005,
ngành kinh tế phát triển của nhà trường hay không?
Thứ đến, nghiên cứu về vai trò của nông nghiệp Việt Nam trong giai đoạn 1986-
2004 thông qua mô hình Hwa Erh-Cheng lượng hóa mối quan hệ giữa tăng trưởng nông
nghiệp với tăng trưởng công nghiệp và nền kinh tế cho kết quả thế nào? để từ đó kiểm
chứng mức độ phù hợp giữa lý thuyết và thực tiễn về vai trò nông nghiệp đối với nền
kinh tế trong trường hợp Việt Nam.
Và cuối cùng, trong tiến trình chuyển đổi kinh tế-xã hội của đất nước theo hướng
công nghiệp hóa-hiện đại hóa và bối cảnh hội nhập kinh tế thế giới, có thể đề đạt những
chính sách áp dụng nào để phát triển nông nghiệp, góp phần đẩy nhanh tăng trưởng kinh
tế Việt Nam từ nay đến năm 2010.


0.3. Phương pháp luận.
Luận văn của chúng tôi được thực hiện bằng cách tiếp cận các khung lý thuyết
và mô hình về vai trò của nông nghiệp đối với tăng trưởng công nghiệp và tăng trưởng
kinh tế tại các nước đang phát triển; trong đó tập trung nghiên cứu vấn đề trên cơ sở mô
hình Hwa Erh-Cheng để lượng hoá vai trò của ngành nông nghiệp Việt Nam đối với
ngành công nghiệp và toàn bộ nền kinh tế trong giai đoạn 1986-2004.
Luận văn này kết hợp các phương pháp thống kê, đồ thị, so sánh và phân tích,
kinh tế lượng ứng dụng với với sự hỗ trợ của phần mềm EViews 3.0 và Excel 2003.
Nguồn dữ liệu chủ yếu được thu thập và khai thác số liệu thứ cấp liên quan trong
Niên giám Thống kê Việt Nam (1990, 1995, 2000, và 2004), Asian Development Bank
Key Indicators (2004, 2005), ADB Key Indicators of Developing Asian and Pacific
Countries (1999); từ website của các cơ quan thuộc Chính phủ Việt Nam và một số tổ
chức quốc tế; ngoài ra còn kế thừa những kết quả nghiên cứu về kinh tế nông nghiệp
(vai trò và sự đóng góp của nông nghiệp; năng suất ruộng đất và năng suất lao động
nông nghiệp Việt Nam giai đoạn 1976-1999) của TS. Đinh Phi Hổ, Khoa Kinh tế phát
triển, Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh.

0.4. Kết cấu đề tài nghiên cứu.
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn gồm ba chương chính: thứ nhất,
Vai trò nông nghiệp đối với phát triển kinh tế tại các nước đang phát triển: lý thuyết, mô
hình và bài học kinh nghiệm; thứ hai, Ứng dụng mô hình Hwa Erh-Cheng để phân tích
ảnh hưởng của tăng trưởng nông nghiệp đối với công nghiệp và kinh tế của Việt Nam
giai đoạn 1986-2004; và thứ ba, Gợi ý chính sách phát triển nông nghiệp, tạo tiền đề đẩy
nhanh tăng trưởng kinh tế Việt Nam từ nay đến năm 2010.