Thạc Sĩ Ứng dụng mô hình DPSIR xây dựng chỉ thị môi trường khu du lịch suối khoáng Mỹ Lâm, huyện Yên Sơn, tỉ

- 3 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề . 1
2. Mục tiêu nghiên cứu . 3
3. Mục tiêu cụ thể . 3
4. Yêu cầu của đề tài . 3
5. Ý nghĩa của đề tài . 3
5.1. Ý nghĩa khoa học . 3
5.2. Ý nghĩa thực tiễn . 4
CHƯƠNG I: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Cơ sở pháp lý . 5
1.1.1. Cơ sở pháp lý 5
1.1.2. Một số khái niệm 6
1.2. Tổng quan về mô hình DPSIR 7
1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển mô hình DPSIR 7
1.2.2. Mô hình DPSIR 10
1.2.3. Ứng dụng mô hình DPSIR trong xây dựng chỉ thị môi trường 12
1.2.4. Vai trò và ý ngĩa của việc xây dựng chỉ thị môi trường . 13
1.2.5. Tình hình ứng dụng mô hình DPSIR trên thế giới và ở Việt Nam 15
1.2.5.1. Tình hình ứng dụng mô hình DPSIR trên thế giới 15
1.2.5.2. Tình hình ứng dụng mô hình DPSIR ở Việt Nam . 16
1.3. Giới thiệu về khu du lịch suối khoáng Mỹ Lâm, huyện Yên Sơn, tỉnh
Tuyên Quang . 21
1.3. Tình hình môi trường khu vực xã Phú Lâm 25
CHƯƠNG II: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu 26 - 4 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


2.2. Thời gian, địa điểm nghiên cứu . 26
2.3. Nội dung nghiên cứu . 26
2.4. Phương pháp nghiên cứu . 27
2.4.1. Phương pháp điều tra, thu thập thông tin . 27
2.4.2. Phương pháp phân tích, thống kê, xử lý số liệu . 28
2.4.3. Phương pháp kế thừa 29
2.4.4. Phương pháp tổng hợp, đánh giá 30
2.4.5. Phương pháp ứng dụng mô hình DPSIR để xây dựng chỉ thị môi
trường . 30
CHƯƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội xã Phú Lâm, huyện Yên Sơn, tỉnh
Tuyên Quang . 31
3.1.1. Điều kiện tự nhiên 31
3.1.1.1. Vị trí địa lý . 31
3.1.1.2. Địa hình và thổ nhưỡng . 32
3.1.1.3. Khí hậu 33
3.1.1.4. Thủy văn 33
3.1.1.5. Tài nguyên thiên nhiên 33
3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội . 34
3.1.2.1. Điều kiện kinh tế . 34
3.1.2.2. Điều kiện xã hội 36
3.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội 37
3.1.3.1. Thuận lợi 37
3.1.3.2. Khó khăn . 38
3.2. Phân tích mô hình DPSIR cho khu du lịch suối khoáng Mỹ Lâm 38
3.2.1. Các động lực (D – Driving force) chi phối tới môi trường khu vực
nghiên cứu. 38 - 5 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


3.2.1.1. Trình độ dân trí 38
3.2.1.2. Dân số 40
3.2.1.3. Du lịch, dịch vụ, xây dựng cơ sở hạ tầng 42
3.2.1.4. Thành phần kinh tế 43
3.2.2. Những áp lực (P – Pressure) từ các động lực đến môi trường khu vực
nghiên cứu . 45
3.2.2.1. Trình độ dân trí 45
3.2.2.2. Dân số 46
3.2.2.3. Du lịch, dịch vụ và xây dựng cơ sở hạ tầng 49
3.2.2.4. Nông nghiệp 51
3.2.3. Hiện trạng môi trường (S – State) khu du lịch suối khoáng Mỹ Lâm 52
3.2.3.1. Hiện trạng môi trường nước 52
3.2.3.2. Hiện trạng môi trường đất . 57
3.2.3.3. Hiện trạng môi trường không khí 60
3.2.4. Phân tích tác động (I – Impact) ô nhiễm môi trường khu du lịch suối
khoáng Mỹ Lâm 63
3.2.4.1. Tác động của ô nhiễm môi trường đến sức khỏe con người . 63
3.2.4.2. Tác động ô nhiễm môi trường đến các vấn đề kinh tế - xã hội . 64
3.2.4.3. Tác động ô nhiễm môi trường đối với các hệ sinh thái . 65
3.2.5. Phân tích các đáp ứng (R - Response) của xã hội và con người nhằm
giảm thiểu các tác động áp lực gây lên môi trường 66
3.3. Xây dựng bộ chỉ thị môi trường cho khu du lịch suối khoáng Mỹ Lâm . 68
3.3.1. Các chỉ thị về động lực (D) phát triển kinh tế - xã hội, thương mại, dịch
vụ du lịch gây áp lực đối với môi trường 68
3.3.2. Các chỉ thị về áp lực (P) . 69
3.3.3. Các chỉ thị về hiện trạng ( S) môi trường . 71
3.3.4. Các chỉ thị về tác động (I) của ô nhiễm môi trường . 73 - 6 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


3.3.5. Các chỉ thị đáp ứng (R) của nhà nước xã hội và con người nhằm giảm
thiểu các tác động áp lực gây lên môi trường . 75
3.3.6. Tổng hợp chỉ thị môi trường khu du lịch suối khoáng Mỹ Lâm 76
3.4. Đề xuất một số giải pháp về quản lý, bảo vệ môi trường và phát triền bền
vững khu du lịch suối khoáng Mỹ Lâm 77
3.4.1. Giải pháp về quản lý . 77
3.4.2. Giải pháp về kinh tế - xã hội 77
3.4.3. Giải pháp về tuyên truyền, giáo dục và đào tạo . 78
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận 79
2. Kiến nghị 80
TÀI LIỆU THAM KHẢO


- 7 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Hiện trạng sử dụng đất của xã Phú Lâm 30
Bảng 3.2. Bảng tỷ lệ giàu – nghèo của xã Phú Lâm 34
Bảng 3.3. Chất lượng nguồn nước khoáng Mỹ Lâm – Tuyên Quang 39
Bảng 3.4. Số liệu điều tra trình độ học vấn của các hộ gia đình, cá nhân được
phỏng vấn 39
Bảng 3.5. Tổng lượng khách du lịch đến KDL suối khoáng Mỹ Lâm từ
2007 -2013 . 42
Bảng 3.6. Số liệu điều tra về mức độ quan tâm đến các vấn đề về môi trường
của các tổ chức, hộ gia đình kinh doanh và cá nhân, hộ gia đình khu vực điều tra 46
Bảng 3.7. Số liệu điều tra nguồn tiếp nhận nước thải của các hộ gia đình, cá
nhân và tổ chức được điều tra . 47
Bảng 3.8. Số liệu điều tra nguồn tiếp nhận rác thải của các hộ gia đình, cá
nhân và tổ chức được điều tra 48
Bảng 3.9. Số liệu điều tra nguồn nước cấp sinh hoạt, kinh doanh của các hộ
gia đình, cá nhân và tổ chức được điều tra 52
Bảng 3.10. Kết quả phân tích mẫu nước ngầm tại KDL suối khoáng Mỹ Lâm54
Bảng 3.11. Kết quả phân tích mẫu nước thải tại KDL suối khoáng Mỹ Lâm . 55
Bảng 3.12. Kết quả phân tích mẫu đất tại KDL suối khoáng Mỹ Lâm 59
Bảng 3.13. Số liệu điều tra về chất lượng môi trường không khí 61
Bảng 3.14. Kết quả phân tích mẫu không khí tại KDL suối khoáng Mỹ Lâm62
Bảng 3.15. Danh mục các chỉ thị “ Động lực” KDL suối Khoáng Mỹ Lâm . 69
Bảng 3.16. Bảng chỉ thị về các“ Áp lực” KDL suối Khoáng Mỹ Lâm . 70
Bảng 3.17. Bảng chỉ thị về hiện trạng môi trường (S) KDL suối Khoáng Mỹ
Lâm 71
Bảng 3.18. Bảng chỉ thị về tác động môi trường (I) KDL suối khoáng Mỹ
Lâm 73
Bảng 3.19. Bảng chỉ thị về đáp ứng (R) KDL suối khoáng Mỹ Lâm 75 - 8 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Mô hình DPSIR của OECD 9
Hình 1.2. Sơ đồ mô hình DPSIR 10
Hình 1.3. Mô hình DPSIR về ô nhiễm không khí đô thị ở Việt Nam của GS.
TSKH Phạm Ngọc Đăng tháng 1/2005 . 13
Hình 1.4. Mô hình áp lực/hiện trạng/đáp ứng của OECD trong tiếp cận vấn đề
môi trường . 16
Hình 1.5. Sơ đồ quy hoạch Khu du lịch suối khoáng Mỹ Lâm 23
Hình 3.1. Vị trí địa lý xã Phú Lâm, huyện Yên Sơn 31
Hình 3.2. Sơ đồ phân tích chuỗi DPSIR cho động lực chi phối “Trình độ dân trí”40
Hình 3.3. Sơ đồ phân tích chuỗi DPSIR cho động lực chi phối “Dân số” 41
Hình 3.4. Sơ đồ phân tích chuỗi DPSIR cho động lực chi phối “ Du lịch” 43
Hình 3.5. Sơ đồ phân tích chuỗi DPSIR cho động lực chi phối “ Nông nghiệp” . 44
Hình 3.7. Sơ đồ tổng hợp chỉ thị môi trường khu du lịch suối khoáng Mỹ Lâm
theo mô hình DPSIR . 77




- 9 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Trình độ học vấn của các hộ gia đình, cá nhân được phỏng vấn . 41
Biểu đồ 3.2. Mức độ quan tâm đến các vấn đề về môi trường của các tổ chức,
hộ gia đình kinh doanh và cá nhân, hộ gia đình điều tra, phỏng vấn 46
Biểu đồ 3.3. Nguồn tiếp nhận nước thải của các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân
điều tra . 48
Biểu đồ 3.4. Nguồn tiếp nhận rác thải của các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân
điều tra . 49
Biểu đồ 3.5. Nguồn nước cấp cho sinh hoạt cho các hộ gia đình, cá nhân và tổ
chức được điều tra . 53
Biểu đồ 3.6. Chất lượng nguồn nước sinh hoạt của cá hộ gia đình, cá nhân và
tổ chức điều tra 53
Biểu đồ 3.7. Biểu đồ về các nguyên nhân sẽ gây suy giảm chất lượng đất của
hộ gia đình, cá nhân được điều tra 60
Biểu đồ 3.8. Biểu đồ về chất lượng môi trường không khí Khu lịch suối
khoáng Mỹ Lâm 61
Biểu đồ 3.9. Biểu đồ đánh giá về cảnh quan KDL suối khoáng Mỹ Lâm của
khách du lịch . 62






- 10 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DPSIR Mô hình thể hiện mối quan hệ tương hỗ giữa Động lực (D) –
Áp lực (P) – Hiện trạng (S) – Tác động (I) – Đáp ứng (R)
D Driving Forces (Động lực chi phối)
P Pressure (Áp lực)
S State (Hiện trạng)
I Impact (Tác động)
R Response (Đáp ứng)
EEA Tổ chức môi trường Châu Âu
OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế
EU Liên minh Châu Âu
HTMT Hiện trạng môi trường
KT - XH Kinh tế - Xã hội
UBND Ủy ban nhân dân
KDL Khu du lịch
BVTV Bảo vệ thực vật
QCVN Quy chuẩn Việt Nam
TNMT Tài nguyên môi trường
MT Môi trường
HTMT Hiện trạng môi trường
HST Hệ sinh thái





- 11 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


LỜI CẢM ƠN

Được sự đồng ý của Ban giám hiệu trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên,
khoa Môi Trường và thầy giáo hướng dẫn PGS.TS. Đặng Văn Minh em đã tiến
hành thực hiên đề tài: Ứng dụng mô hình DPSIR xây dựng chỉ thị môi trường khu
du lịch suối khoáng Mỹ Lâm, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang”.
Để hoàn thành được đề tài nghiên cứu tốt nghiệp, em xin chân thành cảm ơn
quý thầy cô khoa Môi trường, trường Đại học Nông Lâm Thái nguyên đã tận tình
dạy dỗ truyền đạt cho em những kiến thức quý báu trong suốt quãng thời gian em
theo học tại trường. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo PGS.TS Đặng
Văn Minh đã tận tình giúp đỡ em trong quá trình học tập cũng như trong quá trình
em thực hiện đề tài nghiên cứu này.
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới lãnh đạo, các cán bộ UBND xã Phú
Lâm, Ban quản lý KDL suối khoáng Mỹ Lâm đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo những
điều kiện tốt nhất cho em trong quá trình em thực hiện đề tài tại địa phương.
Do kinh nghiệm và kiến thức của bản thân còn hạn chế nên đề tài nghiên cứu
không tránh khỏi những sai sót. Em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của
quý thầy cô cùng để đề tài nghiên cứu của em được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn !

Tuyên Quang, ngày 10 tháng 11 năm 2014
Học viên



Nguyễn Thị Thu Hiền
- 12 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đề.
Môi trường sinh thái đang là vấn đề mà cả toàn nhân loại quan tâm, nó có ảnh
hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp tới sức khỏe, đời sống con người. Đại hội Đảng toàn
quốc lần thứ X đã khẳng định một trong bốn vấn đề quan trọng và cấp thiết nhất đối
với thế giới là môi trường và hệ sinh thái. Nhưng có một hiện trạng đang diễn ra
hiện nay đó là môi trường của chúng ta đang bị ô nhiễm và suy thoái trầm trọng. Sự
phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia trên thế giới trong thời gian qua đã có
những tác động lớn đến môi trường, đã làm cho môi trường sống của con người bị
thay đổi và ngày càng trở nên tồi tệ hơn.
Hiện nay, du lịch đã và đang trở thành một nhu cầu trong đời sống văn hóa xã
hội của con người. Trong những năm gần đây, hòa chung vào xu thế phát triển của
ngành du lịch thế giới, du lịch Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ, dần
tạo lập được vị thế trong khu vực cũng như trong con mắt bạn bè quốc tế, đóng góp
một phần đáng kể trong phát triển kinh tế xã hội đất nước. Tuy nhiên bên cạnh
những mặt tích cực mà du lịch đem lại thì du lịch cũng đang bộc lộ những mặt trái
tác động không nhỏ đến tài nguyên môi trường. Theo báo cáo sơ bộ của Thanh tra
Bộ Văn hóa – Thể thao – Du lịch thực hiện với 23 điểm, khu du lịch tại 5 tỉnh thành
phố là Lào Cai, Hải Dương, Quảng Ninh, Điện Biên, Ninh Bình đã đưa ra nhiều con
số gây sốc. Có tới 22/23 đơn vị hoạt động du lịch không có giấy phép xả thải do Sở
Tài nguyên - Môi trường cấp; 20/23 đơn vị hoạt động kinh doanh du lịch không xây
dựng kế hoạch, chương trình hành động bảo vệ môi trường hàng năm . Trong đó
nhiều khu du lịch sử dụng nguồn nước khoáng để kinh doanh nhưng lại chưa có kế
hoạch bảo vệ và phát triển môi trường bền vững, điều này đã gây ra những áp lực
đối với môi trường.
Hiện trạng môi trường bị ảnh hưởng của nhiều yếu tố, tuy nhiên trong bối cảnh
hiện tại, những nguyên nhân có ảnh hưởng xấu đến môi trường thường là những áp
lực do con người gây ra, đó là các chất thải, nước thải, rác thải và việc sử dụng tài - 13 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


nguyên không bền vững. Những áp lực này tạo ra bởi hoạt động của con người.
Để đánh giá một cách đầy đủ và tổng thể về nguyên nhân, hiện trạng, diễn
biến và tác động đến môi trường trong quá trình sống của con người thì việc sử
dụng mô hình DPSIR sẽ cung cấp một cái nhìn tổng quan các vấn đề môi trường
cũng như minh họa và làm rõ những mối quan hệ nhân – quả, nguyên nhân gây ra
các vấn đề môi trường, hậu quả của chúng và các biện pháp ứng phó cần thiết. Đồng
thời là cơ sở để đánh giá các chính sách, quy định về môi trường để các cấp chính
quyền, các nhà quản lý định hướng phát triển kinh tế - xã hội một cách bền vững và
có các chính sách, cơ chế phù hợp để phát triển bền vững, hài hòa giữa lợi ích phát
triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường. Hiện nay, mô hình DPSIR được vận
dụng trong xây dựng báo cáo hiện trạng môi trường cũng như trong xây dựng các
chỉ thị môi trường để đánh giá hiện trạng môi trường, theo dõi diễn biến chất lượng
môi trường và có những biện pháp tác động hiệu quả đến hoạt động gây ô nhiễm
môi trường. (Lê Thạc Cán, 2005)[6].
Khu Du lịch suối khoáng Mỹ Lâm nằm trên địa phận xã Phú Lâm thuộc huyện
Yên Sơn tỉnh Tuyên Quang, cách thành phố Tuyên Quang 13 km về phía Tây Nam
là một khu du lịch tắm nước khoáng nóng được nhiều người biết đến, hàng ngày
đón tiếp rất nhiều lượt khách du lịch đến nghỉ dưỡng, tắm khoáng, đây là một nguồn
lợi kinh tế lớn cho khu vực. Tuy nhiên, bên cạnh nguồn lợi về kinh tế thì khu du
lịch Suối khoáng Mỹ Lâm cũng hàng ngày thải ra môi trường một lượng lớn nước
thải và rác thải , điều này đòi hỏi phải có các biện pháp bảo vệ và quản lý môi
trường hiệu quả để ngăn ngừa và khắc phục những tác động xấu đến sức khỏe con
người, tài nguyên thiên nhiên.
Để có thể quản lý tốt nguồn nước khoáng nóng và ngày càng thu hút được
nhiều khách du lịch đến thăm, nghỉ dưỡng thì việc xây dựng các chỉ thị môi trường
dựa trên mô hình DPSIR sẽ giúp các nhà quản lý hiểu rõ tình trạng, nguyên nhân tác
động tới môi trường và từ đó có các chính sách, biện pháp để bảo vệ nguồn nước
nóng và phát triển môi trường bền vững.
Xuất phát từ lý do trên, em tiến hành thực hiện đề tài “Ứng dụng mô hình - 14 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


DPSIR xây dựng chỉ thị môi trường khu du lịch suối khoáng Mỹ Lâm, huyện
Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang”.
2. Mục tiêu nghiên cứu:
Sử dụng mô hình DPSIR để xác định các chỉ thị môi trường và xác định các
vấn đề liên quan đến công tác quản lý bảo vệ môi trường tại khu du lịch suối
khoáng Mỹ Lâm, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang.
3. Mục tiêu cụ thể:
- Đánh giá tình hình phát triển kinh tế xã hội của xã Phú Lâm, huyện Yên Sơn,
tỉnh Tuyên Quang liên quan đến các vấn đề môi trường.
- Xác định nguyên nhân gây ảnh hưởng đến môi trường ở khu vực nghiên cứu
dựa trên nghiên cứu các tác động: lực điều khiển (driving forces), áp lực (pressure),
tình trạng (state), tác động (impact), đáp ứng (response).
- Xây dựng bộ chỉ thị môi trường dựa trên cơ sở phân tích mô hình DPSIR.
- Đề xuất các biện pháp quản lý, giảm thiểu, cải tạo môi trường và chất lượng
cuộc sống của người dân tại xã Phú Lâm, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang.
4. Yêu cầu của đề tài.
- Điều tra điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, hiện trạng môi trường, tình hình
sử dụng tài nguyên của xã Phú Lâm, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang.
- Lấy mẫu và phân tích một số chỉ tiêu về môi trường.
- Xây dựng được mô hình DPSIR theo từng tác động, từ đó xác định bộ chỉ thị
môi trường.
5. Ý nghĩa của đề tài.
5.1. Ý nghĩa khoa học.
- Mô hình DPSIR là mô hình mô tả mối quan hệ tương hỗ giữa Động lực - D
(Phát triển kinh tế - xã hội, nguyên nhân sâu xa của các biến đổi môi trường) - Áp
lực - P (Các nguồn thải trực tiếp gây ô nhiễm và suy thoái môi trường) - Hiện
trạng - S (Hiện trạng chất lượng môi trường) - Tác động - I (Tác động của ô nhiễm
môi trường đối với sức khoẻ cộng đồng, hoạt động phát triển kinh tế - xã hội và
môi trường sinh thái) - Đáp ứng - R (Các giải pháp bảo vệ môi trường). Đề tài - 15 -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


nghiên cứu ứng dụng mô hình DPSIR trong việc xây dựng chỉ thị môi trường tại
khu du lịch suối khoáng Mỹ Lâm, huyện Yên Sơn, thành phố Tuyên Quang.
- Nâng cao kiến thức, kỹ năng và rút ra kinh nghiệm thực tế phục vụ cho
công tác quản lý sau này.
- Vận dụng và phát huy kiến thức đã học tập.
- Là tài liệu tham khảo cho nghiên cứu khoa học.
5.2. Ý nghĩa thực tiễn.
- Là cơ sở để lựa chọn và áp dụng các biện pháp quản lý môi trường phù
hợp với điều kiện của địa phương.
- Nâng cao nhận thức của người dân về công tác quản lý và bảo vệ môi
trường tại khu vực sinh sống.
- Đánh giá hiện trạng môi trường, xác định được những tác động, áp lực gây
ô nhiễm môi trường và mức độ ảnh hưởng của chúng tới môi trường khu du lịch
suối khoáng Mỹ Lâm
- Xây dựng được bộ chỉ thị môi trường phục vụ cho công tác đánh giá chất
lượng môi trường, quy hoạch và quản lý môi trường khu du lịch suối khoáng
Mỹ Lâm.