Luận Văn Tư tưởng chính trị cơ bản của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện

Tư tưởng chính trị cơ bản của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với sựnghiệp đổi mới ở Việt Namhiện nay

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Nho giáo khởi nguồn từ Trung Quốc, được du nhập vào Việt Nam từ thời Bắc thuộc, được "Việt Nam hóa" trong suốt một chặng đường lịch sử, góp phần đáng kể vào việc tạo dựng nền văn hiến Việt Nam. Bao đời từng là hệ tư tưởng thống trị trong kiến trúc thượng tầng Việt Nam, Nho giáo đã ảnh hưởng sâu sắc đến con người và xã hội, chính trị và văn hóa, cuộc sống và lẽ sống, hệ tư tưởng và phong tục tập quán Việt Nam. Nho giáo trở thành một bộ phận của truyền thống dân tộc. Dù muốn hay không, Nho giáo vẫn đang chi phối xã hội Việt Nam ngày nay. Con người Việt Nam dù tự giác hay không tự giác, vẫn còn dấu ấn của Nho giáo. Truyền thống văn hóa quá khứ của dân tộc bao gồm sách vở, đền đài, miếu mạo, phong tục tập quán mang sắc thái Nho giáo vẫn còn đó. Một Văn Miếu Quốc Tử Giám với
82 tấm bia tiến sĩ sừng sững uy nghiêm không chỉ được xem là một trong những biểu tượng của văn hóa Thăng Long - Hà Nội, mà còn được xem là kỷ vật thiêng liêng, ngưng tụ lại một nền văn hóa truyền thống được nhiều thế hệ Việt Nam trân trọng tự hào. Nhưng truyền thống là do quá khứ để lại, có nhiều điều không phù hợp với xã hội hiện đại. Mặc dù cơ sở kinh tế - xã hội của Nho giáo đã bị thủ tiêu, nhưng những tàn dư dai dẳng của nó đã và đang trở thành lực cản của sự nghiệp đổi mới ở nước ta.
Trong những năm qua, công cuộc đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo đã đạt nhiều thành tựu quan trọng. Nền kinh tế thị trường đã đẩy nhanh sự tăng trưởng về kinh tế, đem lại bộ mặt mới cho xã hội. Tuy nhiên, mặt trái của cơ chế thị trường cũng đang tạo ra nhiều xáo trộn trong quan hệ xã hội, trong gia đình và phẩm chất cá nhân. Trong cán bộ, nhân dân đã có những biểu hiện tiêu cực, thể hiện ở trong cả nhận thức và hành động: tư tưởng thực dụng, chạy theo đồng tiền làm cho một bộ phận xa rời lý tưởng, suy thoái về phẩm chất đạo đức; nạn tham nhũng, buôn lậu, làm giàu bất chính và các tệ nạn xã hội khác đang có chiều hướng gia tăng. Những chủ trương biện pháp khắc phục tình trạng nói trên không thể không đụng chạm tới nhiều vấn đề liên quan đến Nho giáo, nhất là khi Nho giáo đã từng tồn tại hàng ngàn năm ở nước ta, để lại những căn bệnh trầm trọng như bệnh bảo thủ, quan liêu, giáo điều, chủ nghĩa bình quân. Đến nay những căn bệnh đó vẫn còn tồn tại với nhiều biểu hiện khác nhau.
Đường lối đổi mới ở Việt Nam và triển vọng lớn lao của nó không thể tách rời việc khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực của Nho giáo và sau đó khai thác những nhân tố tích cực để biến thành truyền thống Việt Nam trên nhiều lĩnh vực của đời sống. Nho giáo là vấn đề quá khứ nhưng cũng là vấn đề hiện tại. Nghiên cứu tư tưởng chính trị Nho giáo để nhìn nhận, đánh giá rõ hơn những yếu tố không còn phù hợp, những phản giá trị cần gạt bỏ, đồng thời kế thừa những tinh hoa của nó trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay dưới góc nhìn của chính trị học có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận cũng như thực tiễn. Chính vì vậy, tôi đã chọn đề tài "Tư tưởng chính trị cơ bản của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay" làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
- Nho giáo là đề tài được nhiều nhà khoa học trong nước và ngoài nước nghiên cứu, cho đến nay vẫn còn nhiều vấn đề đặt ra, đòi hỏi phải có sự đi sâu tìm hiểu và khám phá.
Ở Việt Nam, trong mấy thập kỷ nay, không kể các bài in trên tạp chí, chỉ nói riêng các tác phẩm nghiên cứu về Nho giáo, thì đã có một số lượng đáng kể:
+ Tác phẩm "Nho giáo" (2 tập) của Trần Trọng Kim được xuất bản trước năm 1930 và từ đó đến nay đã được tái bản nhiều lần, gần đây nhất là năm 1992. Đây là bộ sách lớn giới thiệu về lịch sử Nho giáo ở Trung Quốc từ Khổng Tử cho đến đời Thanh, trong đó có một số trang phụ lục, tóm tắt về sự du nhập và phát triển đạo Nho ở Việt Nam; là tác phẩm tiếng Việt đầu tiên trình bày về sự phát triển của đạo Nho một cách có hệ thống.
+ Tác phẩm "Khổng học đăng" của Phan Bội Châu, được soạn thảo vào những năm đầu thập kỷ 30 của thế kỷ XX, xuất bản năm 1957 và được tái bản năm 1998, bàn luận và diễn giải về một số tác phẩm tiêu biểu của nhà Nho cũng như sự nghiệp của họ thuộc các thời ở Trung Quốc.
+ "Nho giáo xưa và nay" do giáo sư Vũ Khiêu chủ biên, xuất bản năm 1990 gồm một số bài viết của một số tác giả đề cập tới nhiều vấn đề của Nho giáo từ phương hướng, phương pháp tiếp cận, đến quan hệ của Nho giáo với kinh tế, lịch sử, văn hóa.
+ "Nho giáo xưa và nay" của nhà nghiên cứu Quang Đạm, xuất bản năm 1994, phân tích sâu sắc những nội dung cơ bản của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với Việt Nam.
+ "Đến hiện đại từ truyền thống" của cố giáo sư Trần Đình Hượu, xuất bản năm 1994, gồm những bài viết về Tam giáo, đặc biệt là ảnh hưởng của Nho giáo đến truyền thống văn hóa Việt Nam.
+ "Nho học và Nho học ở Việt Nam - Một số vấn đề về lý luận và thực tiễn" của PGS.TS Nguyễn Tài Thư, xuất bản năm 1997, dưới góc độ triết học đã trình bày nội dung của Nho học và vai trò của nó trong lịch sử tư tưởng Việt Nam.
+ "Nho giáo và phát triển ở Việt Nam" của giáo sư Vũ Khiêu, xuất bản năm 1997, đã nhìn nhận, đánh giá vai trò của Nho giáo trong lịch sử Việt Nam và một số vấn đề của Nho giáo trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay.
Ở nước ngoài, trong tác phẩm "Nho gia với Trung Quốc ngày nay", Vi Chính Thông đã vạch rõ những mặt tích cực và hạn chế của Nho giáo trong xã hội Trung Quốc hiện đại .
Trên đây là một số công trình tiêu biểu nghiên cứu về Nho giáo trên các phương diện: giới thiệu tác giả, tác phẩm; đánh giá vai trò của một số nhà Nho tiêu biểu, phân tích những nguyên lý cơ bản của Nho giáo; ảnh hưởng của Nho giáo đối với Việt Nam. Tuy nhiên, hầu hết các công trình đều nghiên cứu Nho giáo dưới góc độ triết học, lịch sử, hoặc các vấn đề riêng lẻ. Chưa có một công trình nào đề cập một cách có hệ thống tư tưởng chính trị cơ bản của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay.
- Kế thừa những thành tựu nghiên cứu đã đạt, dưới góc độ của chính trị học, luận văn này đi sâu nghiên cứu tư tưởng chính trị cơ bản của Nho giáo, đồng thời làm rõ ảnh hưởng của Nho giáo đối với sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay.
3. Mục đích, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu
Mục đích
Luận văn làm rõ tư tưởng chính trị cơ bản của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với sự nghiệp đổi mới ở nước ta hiện nay, từ đó góp thêm tiếng nói vào việc tìm giải pháp khai thác những giá trị tinh hoa và loại bỏ những hạn chế của nó trong đời sống xã hội nước ta hiện nay.
Nhiệm vụ
- Làm rõ tư tưởng chính trị cơ bản của Nho giáo. Chỉ rõ những giá trị tích cực của Nho giáo cần được kế thừa, phê phán những hạn chế, những tàn dư của Nho giáo còn rơi rớt lại trong đời sống xã hội Việt Nam.