Tài liệu Tư pháp quốc tế

Tư pháp quốc tế


BÀI LÀM





Nguyên tắc cơ bản của một ngành luật có vai trò rất quan trọng trong việc chỉ


đạo, định hướng và áp dụng vào toàn bộ các quá trình của cơ chế điều chỉnh pháp


luật: xác lập và phát huy hiệu lực của các văn bản QPPL, xuất hiện các quyền và


nghĩa vụ trong khuôn khổ mà các QPPL đã dự liệu và định rõ; thực hiện các quyền


và nghĩa vụ của chủ thể pháp luật cũng như trong quá trình áp dụng pháp


luật Đồng thời, nguyên tắc của một ngành luật còn có ý nghĩa như là tiêu chuẩn


quan trọng nhất để xác định tính hợp pháp và hợp lí trong xử sự của các chủ thể,


tác động mạnh mẽ tới ý thức pháp luật, văn hóa pháp lí và trật tự pháp luật.


Tương tự như trên, các nguyên tắc cơ bản của TPQT có vai trò rất quan trọng


trong việc chỉ đạo, định hướng và áp dụng vào toàn bộ các quá trình của cơ chế


điều chỉnh của TPQT. Trong TPQT nói chung, TPQT Việt Nam nói riêng có rất


nhiều nguyên tắc như: nguyên tắc bình đẳng về mặt pháp lí giữa các chế độ sở hữu


khác nhau, nguyên tắc công nhận quyền miễn trừ của quốc gia nhưng có một


nguyên tắc cơ bản là nguyên tắc không phân biệt đối xử. Nguyên tắc này có vai trò


rất quan trọng trong TPQT, góp phần xóa bỏ các rào cản, loại bỏ sự phân biệt giữa


các loại chủ thể khác nhau trong TPQT, thúc đẩy và mở rộng hợp tác giao lưu dân


sự, từ đó đẩy mạnh quan hệ hợp tác giữa các nước. Do đó, nguyên tắc không phân


biệt đối xử được coi là nguyên tắc cơ bản và phổ biến trong TPQT Việt Nam.


1. Nguyên tắc không phân biệt đối xử (NT, MFN) là nguyên tắc cơ bản


trong TPQT Việt Nam.


Nguyên tắc cơ bản của một ngành luật là những nguyên lí, những tư tưởng chỉ


đạo cơ bản có tính chất xuất phát điểm, thể hiện tính toàn diện, linh hoạt và có tính


bao quát, quyết định nội dung và hiệu lực của pháp luật. Nguyên tắc không phân


biệt đối xử được thể hiện thông qua 2 nguyên tắc là nguyên tắc Đãi ngộ quốc gia


(National treatment -NT) và nguyên tắc Tối huệ quốc (The most favoured nation


treatment- MFN).
Hai thuật ngữ National treatment và The most favoured nation treatment xuất hiện


khá sớm trong lịch sử NT ( thế kỉ XI); MFN (thế kỉ XVII) và hiện nay được áp


dụng phổ biến trong TPQT của nhiều nước .


Cơ sở pháp lí của 2 nguyên tắc này được quy định trong các ĐƯQT mà Việt


Nam kí kết hoặc tham gia ( Ví dụ như trong Hiệp định GATT 1994, trong các Hiệp


định tương trợ tư pháp ) hoặc trong pháp luật quốc gia (như trong Hiến


pháp1992, Bộ luật Dân sự 2005, Luật Hôn nhân gia đình 2000 ).


Nội dung cơ bản của nguyên tắc NT là việc một nước (nước sở tại) dành cho


thể nhân, pháp nhân nước ngoài được hưởng các quyền dân sự và lao động cũng


như thực hiện các nghĩa vụ ngang hoặc tương đương với những quyền và nghĩa vụ


mà công dân nước sở tại đang và sẽ được hưởng trong tương lai. Không hoàn toàn


giống với nguyên tắc NT, nội dung cơ bản của nguyên tắc MFN là thể nhân, pháp


nhân nước ngoài được hưởng một chế độ mà nước sở tại dành cho thể nhân và


pháp nhân nước ngoài của bất kì nước thứ 3 nào đang và sẽ được hưởng trong


tương lai.


Việc áp dụng 2 nguyên tắc này có vai trò to lớn trong TPQT, tránh sự phân biệt


đối xử, đảm bảo sự công bằng, bình đẳng giữa các thể nhân và pháp nhân nước


ngoài với nhau tại nước sở tại (MFN) hay giữa thể nhân, pháp nhân nước ngoài với


thể nhân và pháp nhân của nước sở tại (NT). Đặc biệt trong lĩnh vực thương mại


quốc tế, nguyên tắc NT, MFN còn làm cho điều kiện cạnh tranh giữa các bạn hàng


ngang bằng nhau, không có bất kì sự kì thị, phân biệt đối xử nào làm thúc đẩy quan


hệ buôn bán giữa các nước.


Phạm vi áp dụng 2 nguyên tắc này thường không đồng nhất. Thông thường


MFN chỉ áp dụng trong lĩnh vực quan hệ kinh tế, thương mại và hàng hải trong khi


đó nguyên tắc NT được áp dụng rộng rãi trong hầu hết các lĩnh vực thuộc đối


tượng điều chỉnh của TPQT (các quan hệ dân sự, lao động, hôn nhân gia đình có


yếu tố nước ngoài). Tuy nhiên, việc áp dụng 2 nguyên tắc này cũng có các trường


hợp ngoại lệ. Ví dụ như nguyên tắc NT, người nước ngoài tại Việt Nam có các


quyền tương tư như công dân Việt Nam nhưng trong một số lĩnh vực thì người nước ngoài bị hạn chế một số quyền như : quyền tham gia bầu cử, quyền ứng cử,


làm việc, học tập trong một số ngành nghề liên quan đến bí mật, an ninh quốc


gia Trong nguyên tắc MFN cũng có một số ngoại lệ (thường trong lĩnh vực


thương mại quốc tế).


Trong quá trình giao lưu dân sự - kinh tế - thương mại quốc tế, có rất nhiều chủ


thể tham gia. Các chủ thể này thường thực hiện hành vi của mình ở nước ngoài


(giao kết hợp đồng, lao động, đăng kí kết hôn ). Khi họ đến nước sở tại, tại đây


họ được đối xử bình đẳng như công dân, pháp nhân của nước sở tại cũng như công


dân, pháp nhân của nước thứ 3 bất kì nào thì sẽ tạo điều kiện cho họ dễ dàng thực


hiện các quyền và nghĩa vụ pháp lí của mình. Như vậy, bên cạnh việc chúng ta quy


định cho họ các quyền mà họ được hưởng , chúng ta lại đối xử với họ bình đẳng


như công dân, pháp nhân của nước ta cũng như công dân, pháp nhân của nước


khác ở Việt Nam sẽ làm tiền đề, làm cơ sở để quy định cho họ các quyền và nghĩa


vụ khác trên cơ sở quy định cá nguyên tắc khác. Chẳng hạn như đối với công dân


thì vấn đề quan tâm đầu tiên là vấn đề về năng lực pháp luật dân sự của họ, từ đó


mới quan tâm đến địa vị pháp lí của họ. Theo đó, tại K2 Đ761 Bộ luật Dân sự 2005


có quy định “Người nước ngoài có năng lực pháp luật dan sự tại Việt Nam như


công dân Việt Nam, trù trường hợp pháp luật Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam


có quy định khác”. Như vậy, chỉ khi chúng ta quy định cho người nước ngoài, pháp


nhân nước ngoài được hưởng chế độ không phân biệt đối xử (NT và MFN) thì khi


đó chúng ta mới có nền tảng, cơ sở để quy định các nguyên tắc khác trong pháp


luật cũng như trong lĩnh vực TPQT. Không những thế, chỉ khi chúng ta tôn trọng


và thực hiện đầy đủ nội dung của nguyên tắc NT, MFN thì chúng ta mới dễ dàng


thực hiện được các nguyên tắc khác trên thực tế.


Tóm lại, nguyên tắc NT, MFN cũng là một trong những nguyên tắc của TPQT


nhưng nguyên tắc NT, MFN làm nền tảng, làm cơ sở và tiền đề để xây dựng và


thực hiện các nguyên tắc khác. Nhận thức được vấn đề đó, bên cạnh các ĐƯQT ,


ngay trong Hiến Pháp, chúng ta cũng đã có quy định : “Người nước ngoài cư trú


tại Việt Nam phải tuân theo Hiến pháp và pháp luật Việt Nam, được bảo hộ tính