Tiến Sĩ Tự do hóa tài chính ở Việt Nam Thực trạng và giải pháp

Luận án tiến sĩ năm 2013
Đề tài: Tự do hóa tài chính ở Việt Nam Thực trạng và giải pháp


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU . 1
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TỰ DO HOÁ TÀI CHÍNH . 7
1.1. NỘI DUNG VÀ NGUYÊN TẮC TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH 7
1.1.1. Khái niệm tự do hóa tài chính . 7
1.1.2. Nội dung của tự do hóa tài chính 8
1.1.3. Đo lường mức độ tự do hóa tài chính . 26
1.1.4. Nguyên tắc và trình tự tự do hóa tài chính 32
1.1.5. Tác động của tự do hóa tài chính đến nền kinh tế 42
1.2. NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG VÀ ĐIỀU KIỆN CẦN THIẾT CỦA QUÁ
TRÌNH TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH 58
1.2.1. Nhân tố tác động tới quá trình tự do hóa tài chính . 58
1.2.2. Điều kiện cần thiết để thực hiện tự do hóa tài chính 60
1.3. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH 66
1.3.1. Tổng quan về quá trình tự do hóa tài chính toàn cầu 66
1.3.2. Kinh nghiệm tự do hóa tài chính của một số quốc gia 68
1.3.3. Bài học cho Việt Nam từ việc nghiên cứu kinh nghiệm tự do hóa tài chính
của các quốc gia . 85
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TỰ DO HOÁ TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM
2.1. TỔNG QUAN VỀ TIẾN TRÌNH MỞ CỬA VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ
Ở VIỆT NAM 94
2.2. THỰC TRẠNG TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM . 95
2.2.1. Tự do hóa lãi suất 96
2.2.2. Tự do hóa tỷ giá hối đoái 101
2.2.3. Tự do hoá hoạt động của các tổ chức tín dụng và các định chế tài chính
khác trên thị trường tài chính 104
2.2.4. Tự do hóa các giao dịch vốn . 118
2.2.5. Đo lường mức độ tự do hóa tài chính của Việt Nam 133
2.3. ĐÁNH GIÁ VỀ QUÁ TRÌNH TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM 138
2.3.1. Thành tựu đã đạt được . 138
2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân . 146
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY TỰ DO HOÁ TÀI CHÍNH
Ở VIỆT NAM 160
3.1. QUAN ĐIỂM VÀ ĐỊNH HƯỚNG TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH Ở . 160
VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020 . 160
3.1.1.Quan điểm tự do hóa tài chính . 160
3.1.2. Định hướng lộ trình tự do hóa tài chính ở Việt Nam 161
3.2. LỘ TRÌNH TỰ DO HÓA TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM 162
3.3. GIẢI PHÁP ĐIỀU KIỆN THÚC ĐẨY QUÁ TRÌNH TỰ DO HÓA TÀI
CHÍNH Ở VIỆT NAM 175
3.3.1. Tăng cường sự lành mạnh của khuôn khổ chính sách kinh tế vĩ mô tạo
điều kiện cho sự thành công của tự do hóa tài chính 175
3.3.2. Hoàn thiện hệ thống thể chế và luật pháp . 179
3.3.3. Tăng cường khả năng bền vững của nợ nước ngoài . 181
3.3.4. Phát triển và hoàn thiện các thị trường tài chính 181
3.3.5. Thiết lập khuôn khổ quản lý và giám sát phòng ngừa 183
3.3.6. Tái cấu trúc hệ thống tài chính nhằm củng cố, nâng cấp đồng bộ cả hệ
thống ngân hàng và các định chế khác trên thị trường tài chính nội địa 191
3.3.7. Công tác thu thập, phân tích và cung cấp thông tin cần được cải tiến
nhằm nâng cao tính minh bạch thông tin 196
3.3.8. Cải thiện hiệu quả sử dụng vốn của nền kinh tế . 198
KẾT LUẬN . 199
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Qua nhiều thập niên kiềm chế tài chính nặng nề, các quốc gia nhận thức
rõ cái giá phải trả, đồng thời, với những điều kiện mới của môi trường toàn
cầu, các nước cố gắng chọn cho mình những giải pháp tự do hóa tài chính để
làm tăng tính cạnh tranh trong hệ thống tài chính , từ đó cải thiện hiệu quả
phân bổ và sử dụng nguồn lực.
Các nước đều có những sự khác biệt nhất định như: yếu tố cơ bản của
kinh tế vĩ mô; trình độ phát triển của hệ thống tài chính; mức độ hoàn thiện
của hệ thống pháp lý; năng lực điều hành, quản trị v.v . là những vấn đề cần
quan tâm khi lựa chọn các biện pháp và trình tự tự do hóa tài chính. Mục đích
chính là tối đa hóa những lợi ích của tự do hóa tài chính đồng thời giảm thiểu
được những thiệt hại mà tự do hóa tài chính mang theo. Tự do hóa tài chính
giúp tạo ra một môi trường minh bạch, linh hoạt và hiệu quả cho hệ thống tài
chính, thu hút đầu tư, kích thích sự cạnh tranh lành mạnh, mang lại động lực
phát triển cũng như cơ hội sử dụng các dịch vụ tài chính đa dạng, chất lượng
cao. Những lợi ích tiềm năng của tự do hoá tài chính là rất lớn, nhưng bên
cạnh đó cũng có những mặt trái được cho là nguyên nhân dẫn đến đổ vỡ,
khủng hoảng tài chính.
Đầu thế kỷ 20 quá trình tự do hóa tài chính đã xuất hiện nhưng nó chỉ
thực sự trở thành làn sóng mạnh mẽ từ sau khi chiến tranh thế giới lần thứ 2
kết thúc. Các nền kinh tế phát triển khu vực Bắc Mỹ và Châu Âu tiến hành tự
do hóa tài chính mạnh vào những năm 1960 - 1970, các nền kinh tế khu vực
Mỹ Latinh và Nhật Bản thực hiện mạnh vào những năm 1980 còn các nền
kinh tế đang phát triển ở Châu Á đẩy mạnh tiến trình này vào những năm
1990.
Tuy nhiên, kể từ khi tự do hóa tài chính trở nên phổ biến trên thế giới,
người ta lại thấy có nhiều cuộc khủng hoảng tài chính xảy ra ở nhiều quốc gia
như ở khu vực Mỹ Latinh thập niên 1980 hay cuộc khủng hoảng tài chính
2
Châu Á năm 1997 và hiện tại là cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu xuất
phát từ nước Mỹ năm 2008.
Trong bối cảnh nền kinh tế thế giới đầy biến động như hiện nay, khi
cuộc khủng hoảng tài chính bắt nguồn từ Mỹ năm 2008 lan sang các quốc gia,
nền kinh tế thế giới hiện chưa có dấu hiệu phục hồi cùng với vấn đề nợ công
của khu vực đồng tiền chung châu Âu (EUROZONE), đã khiến cho các
chuyên gia kinh tế, các nhà nghiên cứu nhìn nhận lại vấn đề tự do hóa tài
chính. Khi các quốc gia ngày càng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau thì sự
biến động trong hệ thống tài chính của một quốc gia sẽ tác động mạnh tới các
quốc gia khác. Mức độ tự do hóa tài chính với mỗi quốc gia như thế nào là
phù hợp cho từng giai đoạn cụ thể? Đó là một câu hỏi cần được xem xét.
Có những quan điểm cho rằng chính vì quá trình tự do hóa tài chính mà
các cuộc khủng hoảng tài chính đã có cơ hội xảy ra. Lại có những lập luận
khác cho rằng, tự do hóa tài chính là tốt nhưng cách thức và điều kiện tiến
hành tự do hóa mới là thủ phạm gây ra các cuộc khủng hoảng.
Việt Nam đang trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của mình, việc
tự do hóa nên tài chính là không thể không thực hiện , đặc biệt là sau khi Việt
Nam ra nhập WTO năm 2007. Việc có những hiểu biết sâu sắc về quá trình tự
do hóa tài chính là điều hết sức cần thiết để có thể góp phần tiến hành một
cách thành công quá trình tự do hóa tài chính của Việt Nam nói riêng và sự
hội nhập của cả nền kinh tế vào hệ thống kinh tế toàn cầu nói chung. Việc
nghiên cứu vấn đề này càng trở nên có ý nghĩa trong điều kiện hệ thống tài
chính non trẻ của Việt Nam, với bối cảnh nền kinh tế quốc tế hiện tại, để có
thể tận dụng được những lợi ích to lớn của tự do hoá tài chính đồng thời hạn
chế những tác động tiêu cực của nó đến nền kinh tế. Vấn đề quan trọng là lựa
chọn được một lộ trình tự do hóa tài chính với mức độ phù hợp trong từng
giai đoạn. Xuất phát từ những yêu cầu đó, tác giả chọn đề tài “Tự do hoá tài
chính ở Việt Nam - thực trạng và giải pháp” để nghiên cứu.
2. Tình hình nghiên cứu
Tổng quan tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
3
Tự do hóa tài chính đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu của rất nhiều
các nhà khoa học và các tổ chức trên thế giới như Ngân hàng Thế giới và Quỹ
Tiền tệ Quốc tế . Nội dung nghiên cứu về tự do hóa tài chính rất rộng, nhưng
có thể tạm chia các công trình nghiên cứu thành những nhóm vấn đề sau:
- Những khía cạnh lý thuyết và thực nghiệm về tự do hóa tài chính: bản
chất, lợi ích và chi phí, những điều kiện tiền đề, mức độ tự do hóa tài chính
được đề cập tới trong một số nghiên cứu của J. Stiglitz (2000), Gerard Caprio,
Patrick Honohan and Joseph E. Stiglitz (2004), Abdul Abiad, Enrica
Detragiache, và Thierry Tressel (2008). Cụ thể như: Gerard Caprio, Patrick
Honohan and Joseph E. Stiglitz (2004), Financial Liberalization: How Far?
How Fast?, Joumal of Comparatlve Economics, 2004, vol. 32; chỉ ra bản chất
của tự do hóa tài chính và mức độ tiến hành tự do hóa tài chính. Ronald
McKinnon (1993), The Order of Economic Liberalization: Financial Control
in the Transition to a Market Economy, Baltimore, Johns Hopkins University
Press, 1993 thì nói rõ về trình tự tự do hóa tài chính
- Nghiên cứu kinh nghiệm của các quốc gia về tự do hóa tài chính: các
lựa chọn biện pháp và lộ trình; phân tích nguyên nhân của thành công và thất bại.
Các tác giả tiêu biểu là Akira Ariyoshi, Karrl Habermeier, Bernarrd Laurens, Inci
Otker-Robe (trong các chương trình nghiên cứu của IMF, WB tiến hành sau
khủng hoảng tài chính Châu Á 1997), John Williamson và Molly Mahar (1998),
Barry Eichengreen and Michael Mussa (1998), Bernhard Fischer và Reisen
Helmut (1992), Ronald Mckinnon (1993). Trong nghiên cứu của Barbara
Stallings (2004) thì chỉ rõ bài học về thành công và thất bại từ Châu Mỹ latinh
và Đông Á khi tiến hành tự do hóa tài chính
- Nghiên cứu về mối quan hệ giữa tự do hóa tài chính và khủng hoảng
có một số các nhà nghiên cứu nổi tiếng: Krugman, Obstfeld Krugman
(1979) là học giả đầu tiên lý giải cho sự nổ ra của khủng hoảng tài chính xuất
phát từ chính sách tự do hóa tài khoản vốn. Ông cho rằng các quốc gia cơ chế
tỷ giá được quản lý không hợp lý có thể dẫn tới khủng hoảng khi các nhà đầu
tư nước ngoài rút vốn ồ ạt gây ra sự cạn kiệt củ a dự trữ ngoại hối. Obstfeld
4
(1996) đưa ra lập luận trên cơ sở mô hình của Krugman và chỉ ra rằng, mặc
dù có cơ chế điều hành tỷ giá hợp lý, tuy nhiên khủng hoảng tài chính vẫn có
thể nổ ra nếu như kỳ vọng của thị trường đột ngột thay đổi kết hợp với các
cuộc tấn công của giới đầu cơ.
Tổng quan tình hình nghiên cứu ở trong nước.
Những nghiên cứu trong nước về chủ đề này có thể kể ra một số tác giả
và công trình như: Đề tài khoa học cấp bộ của Trịnh Quang Long (2006), Tự
do hóa tài chính và rủi ro phát sinh: Kinh nghiệm quốc tế và kiến nghị một lộ
trình cho Việt nam đi sâu nghiên cứu về tự do hóa tài chính gắn với các rủi ro
có liên quan;
Đề tài nghiên cứu đặc biệt mã số QG.04.25. Đại học Quốc gia Hà Nội của
Trần Thị Thái Hà (2006). Tự do hóa tài chính:Lý luận, kinh nghiệm quốc tế
và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam lại chủ yếu nghiên cứu về vấn đề kiềm
chế tài chính tiến tới tự do hóa tài chính và kinh nghiệm của một số quốc gia.
Bùi Ngọc Sơn (2010), Tự do hóa tài chính – Một xu hướng mang tính toàn
cầu, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, đề tài này đã chỉ ra triển vọng của xu
hướng tự do hóa tài chính trên toàn cầu, đây vẫn là vấn đề còn tiếp diễn bất
chấp những biến động mạnh trong môi trường kinh doanh toàn cầu thời gian
qua. Nguyễn Toàn Thắng (2010), Lý luận và thực tiễn về tự do hóa các giao
dịch vốn và sự ổn định khu vực tài chính Việt Nam: Khuôn khổ chính sách
đến năm 2020, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp nhà nước, đề tài này đề cập
đến vấn đề tự do hóa giao dịch vốn trong mối quan hệ với sự ổn định của khu
vực tài chính ở Việt Nam. Đề cập đến mối quan hệ giữa tự do hóa tài chính và
tăng trưởng kinh tế có nghiên cứu của Trần Anh Tuấn (2002), Tác động của
việc tự do hoá tài chính đến tăng trưởng kinh tế- lý luận & thực tiễn ở Việt
nam, Viện nghiên cứu phát triển Thành phố Hồ Chí Minh. Một số nghiên cứu
của Bộ kế hoạch và đầu tư - Chương trình Phát triển Liên hợp quốc; Dự án
VlE/02/009, Nghiên cứu khả năng cạnh tranh và tác động của tự do hóa dịch
vụ tài chính: trường hợp ngành ngân hàng, tháng 12-2005; Nguyễn Đại Lai,
Tự do hoá tài chính – Xu thế và giải pháp chính sách cho ngân hàng Việt nam


TÀI LIỆU THAM KHẢO
A. Tiếng Việt
1. Vũ Đình Ánh (2002) "Tự do hóa tài chính: Lý luận, kinh nghiệm quốc
tế và thực tiễn ở Việt Nam”, Tài liệu giảng dạy
2. Vũ Thành Tự Anh (2006), Bài giảng về tự do hóa tài chính, Bài giảng
Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright.
3. Các cam kết của Việt Nam gia nhập WTO về 1ĩnh vực ngân hàng, Văn
kiện gia nhập WTO của Việt Nam, Nhà xuất bản Lao động - Xã hội,
2006.
4. CIEM và UNDP (2005), Thị trường tài chính Việt Nam, Thực trạng và
giải pháp.
5. CIEM – Trung tâm thông tin và tư liệu Việt Nam (2007), Tự do hoá tài
chính – con đường và bước đi.
6. Dự án VIE/02/009. Nghiên cứu khả năng cạnh tranh và tác động của
tự do hóa dịch vụ tài chính: trường hợp ngành ngân hàng , 12-2005
7. Huỳnh Thế Du (2007), "Cải cách hệ thống Ngân hàng Việt Nam:
Nghiên cứu so sánh với Trung Quốc", Tài liệu chương trình giảng dạy
kinh tế Fulbright.
8. Nguyễn Thị Dũng (2001) "Hoàn thiện chính sách lãi suất và cơ chế lãi
suất trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam”, Luận án tiến sĩ kinh tế
9. Điều lệ Qũy tiền tệ Quốc tế, IMF.
10. F.Mishkin (1991), Kinh tế học về tiền tệ, ngân hàng và thị trường tài
chính, bản dịch của trường Đại học kinh tế quốc dân Hà Nội (1994)
11. Trần Thị Thái Hà (2006), Tự do hóa tài chính: Lý luận, kinh nghiệm
quốc tế và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam, Đề tài nghiên cứu đặc
biệt, mã số QG.04.25, Đại học Quốc gia Hà Nội.
12. Trần Thị Thái Hà (2004) - Mở cửa cho các ngân hàng nước ngoài -những vấn đề đặt ra cho Việt Nam. Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế số
tháng 10-2004
13. Tô Ngọc Hưng (2011), Hệ thống giám sát tài chính Việt Nam, NXB
Tài chính.
14. TS. Nguyễn Đắc Hưng (2003) "Hoàn thiện cơ chế lãi suất và phát triển
thị trường tiền tệ" - Tạp chí ngân hàng số 10/2003.
15. Dương Thu Hương (2001), Hoàn thiện chính sách tiền tệ và giải pháp
điều hành phối hợp với các chính sách kinh tế vĩ mô khác nhằm đảm
bảo sự ổn định và phát triển kinh tế giai đoạn 2000 – 2020, Đề tài
nghiên cứu khoa học trọng điểm cấp ngành, mã số KNHTĐ.02 - 2001
16. Hiệp định thương mại song phương Việt Nam - Hoa Kỳ
http://vietnamese.vietnam.usembassy.gov/bta_overview.html
17. Joseph E. Stiglitz (2008) , "Toàn cầu hóa và những mặt trái ", Nhà
xuất bản trẻ.
18. Nguyễn Đại Lai( 2007), Tự do hoá tài chính – xu thế và giải pháp
chính sáchcho ngân hàng Việt nam thời kỳ hậu WTO tại
www.sbv.gov.vn
19. Nguyễn Đại Lai (2002), Giải pháp giám sát đồng bộ các thị trường bộ
phận của thị trường tài chính Việt Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học
cấp ngành, mã số KNH 2007 -02
20. Nguyễn Đại Lai (2005), Những vấn đề đặt ra và giải pháp hoàn thiện
cơ chế chính sách lãi suất, chính sách tín dụng và phát triển thị trường
tiền tệ Việt Nam trong giai đoạn 2006 – 2010, Đề tài nghiên cứu khoa
học cấp ngành, mã số 05/NCKH – 2005.
21. Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam 2010
22. Luật Các tổ chức tín dụng 2010