Sách Từ điển tổng hợp Việt Nam-Ba Lan (Đặng văn Hiến)

Wstęp
„Uniwersalny słownik wietnamsko-polski” jest dwujęzycznym
słownikiem przekładowym, zawierającym po stronie wietnamskiej około
40 000 haseł. Książka ta jest najobszerniejszym i najbardziej aktualnym
słownikiem wietnamsko-polskim, jaki został dotychczas wydany. Znany
„Słownik wietnamsko-polski i polsko-wietnamski”, autorstwa Nguyễn Trần Ba,
Nguyễn Tự Thắng, Jadwigi Nożyńskiej i Lê Nguyên Đàng, opublikowany
został przez wydawnictwo „Wiedza Powszechna” w 1972 r., a więc ponad
czterdzieści lat temu. Wspomniany słownik z oczywistych powodów zawiera
słownictwo, którego znaczna część wyszła już z użycia oraz nie uwzględnia
wielu nowych terminów, pojawiających się w związku z przemianami
społeczno-politycznymi w Polsce i na świecie, a także z rozwojem nauki
i techniki. Inne słowniki, wydane pod koniec tego, ponad czterdziestoletniego
okresu, zawierają jedynie po kilka tysięcy słów – głównie z języka ogólnego.
Ograniczony zasób słów oferują także elektroniczne słowniki i tłumacze
wietnamsko-polskie, dostępne za pośrednictwem Internetu. Przedstawiona
sytuacja uzasadnia stwierdzenie, że mimo dostępu do słowników
elektronicznych, wciąż potrzebny jest uniwersalny słownik w wersji
książkowej, zawierający możliwie obszerne słownictwo z różnych dziedzin
współczesnego języka wietnamskiego.
Uniwersalny słownik przeznaczony jest przede wszystkim dla liczącej,
według oficjalnych danych, kilkadziesiąt tysięcy osób społeczności
Wietnamczyków, przebywających w Polsce. Słownik ten ma na celu
zapoznanie tej społeczności z terminologią polską dla umożliwienia
codziennych kontaktów oraz ułatwienia, coraz wyraźniej obserwowanego
obecnie, jej udziału w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym.
Dlatego uniwersalny słownik zawiera, zarówno wyrazy pochodzące
z ogólnego języka polskiego, jak i wyrazy ze słownictwa specjalistycznego,
występującego w różnych dziedzinach nauki, które mają coraz bardziej ścisły 4
związek z życiem codziennym, jak choćby ekonomia, czy medycyna.
Dobierając hasła do tego słownika kierowano się przede wszystkim ich
użytecznością i częstością występowania w różnych dziedzinach
współczesnego języka wietnamskiego.
Z uniwersalnego słownika mogą korzystać wszystkie grupy
Wietnamczyków, przebywających w Polsce i biorących udział w różnych
dziedzinach życia społecznego, na przykład prowadzących działalność
gospodarczą, studiujących lub uczących się języka polskiego – samodzielnie,
albo na zorganizowanych kursach. Słownik ten będzie przydatny także dla
innych osób, na przykład coraz częściej pojawiających się grup Polaków,
którzy uczestniczą w kursach języka wietnamskiego lub Wietnamczyków,
zamierzających przyjechać do Polski, a także dla wszystkich, którzy mają
potrzebę zapoznania się ze słownictwem wietnamskim.
Żeby zapewnić maksymalnie proste i szybkie korzystanie
z uniwersalnego słownika, odsyłacze i skróty zostały ograniczone do
minimum.
W słowniku używany jest skrót „zob.”, oznaczający polecenie „zobacz”,
na przykład: nguôi ngoai – zob. nguôi.
Kolejne tłumaczenia hasła wietnamskiego na język polski
ponumerowane są liczbami arabskimi i oddzielone od siebie przecinkami, na
przykład:
dàn xếp – 1. godzić, 2. jednać, 3. regulować, 4. usprawniać, 5. poprawiać.
Dodatkowe i niezbędne objaśnienia do tłumaczeń zostały podane
w nawiasach, na przykład:
nặn (đồ gốm) – 1. grzebać się, 2. babrać się.
Dla tłumaczeń złożonych z rzeczownika i przymiotnika, przyjęto
zasadę podawania rzeczowników przed przymiotnikami i przymiotników
przed przysłówkami, przykłady:
đường tránh – droga boczna,
nằm liệt – 1. chory ciężko, 2. chory obłożnie. 5
W praktycznych użyciach kolejność ta może być zmieniana, ponieważ
w języku polskim (w odróżnieniu od języka wietnamskiego) jest dowolność tej
kolejności Z tego powodu można mówić lub pisać: boczna droga, ciężko
chory, obłożnie chory. Wyjątek od tej zasady stanowią ustalone połączenia
rzeczownika i przymiotnika, w których zmiana kolejności prowadziłaby do
zmiany znaczenia.
Rzeczowniki i przymiotniki zostały podane w pierwszym przypadku
liczby pojedynczej, rodzaju męskiego, przykłady:
đài kỷ niệm – 1. pomnik, 2. monument,
đa cực – wielobiegunowy.
Czasowniki podano w bezokoliczniku, w większości tłumaczeń
zarówno w aspekcie dokonanym jak i niedokonanym, na przykład:
ngả vạ – 1. skazać, 2. skazywać.
Wyjątek od tych zasad stanowią hasła wietnamskie, które mogą być
przetłumaczone na język polski tylko za pomocą ściśle określonego
przypadku, liczby, aspektu lub rodzaju, przykłady: nanh sấu – zęby krokodyla,
nàng thơ – zaduma poetycka.
Użytkownik słownika może być czasami zdziwiony tym, że niektóre
hasła wietnamskie przetłumaczone zostały za pomocą słów polskich
o różnych, a nawet przeciwstawnych znaczeniach lub połączeń słów
niespotykanych w języku polskim. Takie sytuacje spowodowane są bardzo
dużymi różnicami w szeroko rozumianej kulturze i stosunkach społecznych
między Wietnamem i Polską oraz tym, że w języku wietnamskim dane słowo
ma często różne lub przeciwstawne znaczenia w zależności od sposobu jego
użycia – pozycja w zdaniu, kontekst, na przykład:
đàn – 1. stado, 2. tłum, 3. gromada, 4. zwykły, 5. trybuna, 6. instrument
muzyczny, 7. grać na instrumentach, 8. stłumić, 9. zdusić. 6
Jeżeli było to konieczne dla zrozumienia, wówczas zamieszczano
dodatkowe objaśnienia lub tłumaczenie opisowe, przykłady:
ngày quốc khánh Ba lan – Narodowe Święto Odzyskania Niepodległości
przez Polskę w 1918 r. (11 listopada),
da rạn – zewnętrzna powierzchnia ceramiki z cieniutkimi rysami.
Mimo dwuletnich, intensywnych prac, doświadczenia zdobytego przez
autorów podczas prowadzenia kursów języka polskiego i fizyki dla
Wietnamczyków, przygotowujących się do podjęcia studiów wyższych
w Polsce oraz licznych dyskusji i korekt w uniwersalnym słowniku mogły
pozostać błędy i braki. Autorzy słownika dziękują, więc wszystkim
Użytkownikom, którzy zechcą przesłać swoje uwagi o zauważonych
usterkach na adres wydawcy. Uwagi te posłużą do przygotowania
następnych, ulepszonych wersji słownika.
W celu umożliwienia swobodnego dostępu do uniwersalnego słownika
wszystkim zainteresowanym, słownik ten oprócz wersji drukowanej dostępny
jest również w wersji elektronicznej (w formacie pdf) na stronie internetowej
Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego (www.lib.uni.lodz.pl) w zakładce
repozytorium oraz na stronie www.wfis.uni.lodz.pl.
Na zakończenie chcielibyśmy dedykować ten słownik naszym
Koleżankom: Barbarze Machejko, Elżbiecie Sajenczuk i Lucynie
Wawrzyńczak, które nauczały przez wiele lat języka polskiego
Wietnamczyków, przygotowujących się do rozpoczęcia studiów wyższych
w Polsce. Pracowały nie tylko w Studium Języka Polskiego dla
Cudzoziemców Uniwersytetu Łódzkiego w Łodzi, ale również w trudnych
warunkach, spowodowanych między innymi przez działania wojenne,
w Wyższej Szkole Języków Obcych w Hanoi. 7
Lời nói đầu
Từ điển tổng hợp Việt nam – Ba lan bao gồm khoảng 40 nghìn từ.
Đây là từ điển Việt nam – Ba lan lớn nhất và hiện đại nhất từ trước tới
nay được xuất bản. Cách đây gần 40 năm, cuốn từ điển Việt nam – Ba
lan và Ba lan – Việt nam của các tác giả Nguyễn Trần Ba, Nguyễn Tự
Thắng, Jadwigi Nożyńskiej và Lê Nguyên Đăng đã được xuất bản bởi
nhà xuất bản “Wiedza Powszechna” vào năm 1972. Cuốn từ điển này
có quá ít số lượng từ, mặt khác nhiều từ không chính xác và đã lỗi thời,
lại không có những từ mới xuất hiện do những thay đổi xã hội, chính trị
ở Ba lan và trên thế giới, cũng như sự phát triển khoa học kỹ thuật.
Những từ điển khác xuất bản cùng thời gian này cũng chỉ có vài nghìn
từ, chủ yếu là những từ thông dụng. Các từ điển điện tử thông dịch Việt
nam – Ba lan trên mạng internet chỉ có một số lượng từ hạn chế và
không chính xác. Trước tình hình đó, phải có một cuốn từ điển tổng
hợp có lượng từ rộng khắp mọi lĩnh vực tiếng Việt nam hiện đại.
Từ điển tổng hợp này dành cho cộng đồng người Việt nam lên
tới hàng chục nghìn người đang sinh sống, làm việc và học tập tại Ba
lan. Từ điển này giúp cộng đồng người Việt nam làm quen với từ ngữ
tiếng Ba lan trong giao tiếp hàng ngày, tạo thuận lợi trong đời sống xã
hội, kinh tế và văn hóa. Vì lído đó, cuốn từ điển này bao gồm đồng thời
các từ thông dụng cũng như các từ chuyên môn xuất hiện trong các
lĩnh vực khoa học khác nhau, có sự gắn kết chặt chẽ với đời sống hàng
ngày, ví dụ như kinh tế hay y học. Khi soạn thảo từ điển này, chúng tôi
lưu ý trước tiên tới hiệu dụng và tần số xuất hiện của các từ trong các
lĩnh vực khác nhau của tiếng Việt nam hiện đại.