Thạc Sĩ Tô hoài với hai thể văn: Chân dung và tự truyện

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI


MỞ ĐẦU


1.1. Mười bảy tuổi Tô Hoài đã có một số sáng tác thơ đăng trên Tiểu thuyết thứ Bảy (Tiếng reo, Đan áo .). Những bài thơ non nớt về nghệ thuật đã giúp ông hiểu mình và ông sớm chuyển hướng. Từ giã vườn thơ ông đến với cánh đồng văn xuôi, từ chân trời lãng mạn ông đến với chủ nghĩa hiện thực tỉnh táo tuy vẫn mang chất trữ tình. Cảnh đời thường đã có sức thu hút, hấp dẫn mãnh liệt đối với ngòi bút của nhà văn Tô Hoài. Với hơn sáu mươi năm viết, ông đã để lại cho nền văn học hiện đại một khối lượng tác phẩm đồ sộ, hiếm ai trong các nhà văn hiện đại so sánh được. Hầu như, ở độ tuổi nào ông cũng có tác phẩm. Vương Trí Nhàn đã từng đánh giá về sức sáng tác của nhà văn Tô Hoài: “Vừa vào nghề sớm lại vừa kéo dài tuổi nghề, một sự kéo dài đàng hoàng chứ không phải lê lết trong tẻ nhạt - đời văn Tô Hoài gợi ra hình ảnh một dòng sông miên man chảy mang trong mình cả cuộc sống bất tận” [32,tr .180] .
1.2. Nói đến thành công trong sáng tác của Tô Hoài là nói đến những sáng tác cho thiếu nhi đặc biệt là Dế mèn phiêu lưu ký, và những sáng tác về đề tài miền núi Nhưng thật là thiếu sót, nếu không nhắc đến hai thể chân dung và tự truyện. Có thể đánh giá đây là mảng viết đặc sắc của Tô Hoài. Cho đến bây giờ, người ta đều nhận ra rằng, cái làm nên giá trị trong văn chương Tô Hoài là hai thể văn này. Với hai thể chân dung và tự truyện đã cho ta thấy một Tô Hoài không lẫn với ai, hóm hỉnh, thông minh, và sống hết mình với nghề văn, nghiệp văn. Và cũng chính với những thể văn này, lần đầu tiên Tô Hoài đã đem lại cho độc giả hình ảnh một số “nhân vật lớn” của văn chương nước nhà ở một cự ly gần, và thấy một sự thật về chân dung của các nhà văn.
Chính vì vậy, việc nghiên cứu, chỉ ra những đặc sắc nổi bật, và khẳng định những đóng góp, những sáng tạo độc đáo của Tô Hoài trong hai thể văn

này, là những vấn đề cần thiết và rất nên làm. Bởi nó là một phần tạo nên sức sáng tạo bền bỉ của nhà văn Tô Hoài.
1.3. Cỏ dại (1944), qua Tự truyện (1977), Những gương mặt (1988), đến Cát bụi chân ai (1992), và Chiều chiều (1999) là những mảng viết đặc sắc của Tô Hoài về chân dung và tự truyện. Những tác phẩm này đã để lại cho độc giả ấn tượng về sức viết của Tô Hoài thật mênh mông, đồ sộ, với một sức trẻ kéo dài. Nghiên cứu hai thể văn chân dung và tự truyện của Tô Hoài là nghiên cứu những phần đặc sắc, những phần tạo nên cái riêng trong phong cách sáng tạo của nhà văn.
Tìm hiểu về nhà văn Tô Hoài ta thấy, lâu nay, các nhà nghiên cứu phê bình văn học đã dành nhiều sức lực, tâm huyết cho những sáng tác có giá trị của Tô Hoài. Nhưng những công trình coi hai thể chân dung và tự truyện là đối tượng nghiên cứu chuyên biệt lại chưa được chú trọng. Cho đến nay, đây vẫn là một khoảng trống. Nhận thấy điều đó, cho nên chúng tôi đã chọn hai thể văn chân dung và tự truyện của Tô Hoài làm đối tượng nghiên cứu cho luận văn. Dẫu không phải là điểm nóng, nhưng luận văn vẫn muốn đóng góp thêm một tiếng nói trong việc nghiên cứu tìm hiểu sự nghiệp sáng tác của nhà văn Tô Hoài nói chung, và hai thể văn chân dung và tự truyện của Tô Hoài nói riêng - những thể loại ghi dấu ấn thành công trong sự nghiệp sáng tác của Tô Hoài, đồng thời dây còn là những thể văn tạo nên cái riêng trong phong cách sáng tạo của ông.
2. ĐỐI TưỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Để thực hiện đề tài này, chúng tôi cần phải đọc, tham khảo các tài liệu có liên quan đến hai thể văn: chân dung và tự truyện của Tô Hoài.
- Toàn bộ sáng tác về mảng đề tài chân dung và tự truyện của nhà văn Tô Hoài.

- Đọc tham khảo những tác phẩm chân dung và tự truyện của một số nhà văn cùng thời.

- Đọc những bài nghiên cứu, phê bình về những sáng tác của nhà văn Tô

Hoài, đặc biệt là những bài viết về mảng đề tài chân dung và tự truyện.

- Đọc và nghiên cứu một số tác phẩm lý luận làm cơ sở lý luận có liên quan đến đề tài nghiên cứu.
3. lịch sử VẤN ĐỀ

Đương thời, khi xuất hiện, các tác phẩm của Tô Hoài đã được giới nghiên cứu văn học chú ý. Tìm hiểu những công trình nghiên cứu văn chương Tô Hoài, chúng tôi thấy các nhà nghiên cứu đã tập trung và hai hướng tiếp cận chủ yếu: tiếp cận trên góc độ tổng quan và tiếp cận từ các tác phẩm cụ thể. Có nhiều công trình nghiên cứu về Tô Hoài, nhưng nghiên cứu về hai thể văn chân dung và tự truyện của ông thì lại có rất ít, chỉ có một vài ý kiến nằm rải rác trong các công trình nghiên cứu mang tính khái quát, giới thiệu, mà chưa thực sự đi sâu nghiên cứu chuyên biệt. Trong phạm vi luận văn, chúng tôi chỉ điểm duyệt những ý kiến có liên quan trực tiếp đến vấn đề nghiên cứu hai thể chân dung và tự truyện của Tô Hoài.
Người đầu tiên nghiên cứu văn chương Tô Hoài là nhà nghiên cứu phê bình Vũ Ngọc Phan. Trong cuốn Nhà văn hiện đại, quyển IV (1944), khi giới thiệu về Tô Hoài, Vũ Ngọc Phan đã đánh giá về phong cách viết tiểu thuyết của Tô Hoài.
Sau năm 1945, Tô Hoài đã cho ra đời nhiều tác phẩm. Số lượng công trình nghiên cứu văn chương Tô Hoài cũng tăng không ngừng. Những nhà phê bình có tên tuổi yêu thích văn chương Tô Hoài như : Nguyễn Đăng Mạnh, Hà Minh Đức, Phan Cự Đệ, Phong Lê, Vân Thanh, Trần Hữu Tá, Nguyễn Văn Long, Vương Trí Nhàn, Đoàn Trọng Huy,
Giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh đã nhận xét khái quát về thể văn tự truyện của Tô Hoài : "Hồi ký, tự truyện của Tô Hoài là thể văn sở trường nhất của Tô Hoài Ở thể văn này, nhân vật trung tâm chính là cái tôi của người viết.

Cho nên sự hấp dẫn của văn phong Tô Hoài xét đến cùng là sự hấp dẫn của cái tôi ấy" [43]. Trong lời nhận định của mình, giáo sư đã chỉ ra cho độc giả thấy một trong những điều làm nên sức hấp dẫn của tự truyện Tô Hoài, đó chính là " nhân vật trung tâm" - "cái tôi" của tác giả - cái tôi ấy được soi rọi, được thể hiện một cách trung thực " một cái tôi khôn ngoan, tinh quái, thóc mách, lọc lõi, rất mực hiểu mình, hiểu người và có đá chút khinh bạc" [43].
Giáo sư Hà Minh Đức trong Lời giới thiệu Tuyển tập Tô Hoài đã chỉ ra những nét đặc sắc trong nghệ thuật viết tự truyện : " Hồi ký và tự truyện của ông kết hợp được dòng kể tự nhiên, xác thực với ý thức phân tích tỉnh táo các hiện tượng và phần tâm sự của tác giả" [10].
Cùng với hướng phát hiện đó, giáo sư Phong Lê đã khẳng định sức lôi cuốn, hấp dẫn của tự truyện Tô Hoài đối với độc giả : "Đọc tự truyện tôi bỗng ngạc nhiên không hiểu sao người ta có thể viết hay đến thế về mình, để qua mình mà hiểu người, hiểu đời, hơn thế hiểu cả một bầu khí quyển chung cho bao thế hệ" [32].
Vân Thanh với bài Tô Hoài qua Tự truyện đã nói đến sự đổi mới về tư tưởng, và phương pháp nghệ thuật tự truyện của Tô Hoài : "Tự truyện được viết trên cả quá trình 30 năm, có bộ phận nói lên được sự đổi mới của tư tưởng, phương pháp nghệ thuật của Tô Hoài. Nếu Cỏ dại là hồi tưởng về thời thơ ấu được viết vào tuổi hai mươi, trước Cách mạng, thì đến , Những người thợ cửi, Đi làm, được viết vào tuổi đời năm mươi của nhà văn trong những năm 70. Điều kỳ lạ là các mảng sống và chi tiết trước đây cũng như bây giờ, vẫn cứ gần như tươi rói trong ký ức nhà văn" [32].
Phạm Việt Chương trong Những gương mặt - chân dung văn học Tô Hoài đã từng nhận xét : "Chúng ta gặp lại Tô Hoài, tác giả của những tác phẩm phiêu lưu kì thú, khi anh viết một loạt tác giả Việt Nam mà bạn đọc hằng yêu mến. Một điều dễ nhận, Tô Hoài sống, lăn lóc cùng các bạn văn thơ của mình

viết về họ bằng bút pháp tả thực. Hiện thực trần trụi đọng lại thành kỷ niệm. Giọng văn hóm hỉnh mà không khinh bạc, anh điểm những câu kết gây cho người đọc nụ cười cố quên đi nỗi buồn nào do anh vừa kể qua "[32,tr .404].
Đây là những ý kiến đánh giá mang tính chất khái quát nhất và tiêu biểu nhất về hai thể văn của Tô Hoài : chân dung và tự truyện. Ngoài ra còn rất nhiều bài viết nghiên cứu, bàn luận xoay quanh những sáng tác chân dung và tự truyện Tô Hoài của các nhà nghiên cứu như : Vương Trí Nhàn, Trần Hữu Tá, Võ Xuân Quế, Trần Đình Nam
Ở Cỏ dại, mặc dù không gây được tiếng vang như tập Tự truyện sau này, song cũng được đánh dấu bằng ý kiến của nhà báo, nhà nghiên cứu Võ Xuân Quế : "Mặc dù còn có một vài hạn chế nhất định về tư tưởng, song nó đã vẽ lên được bức tranh chân thực về một vùng quê ở ngoại thành Hà Nội. Đó là cảnh sống nghèo khó, khốn khổ cùng cực, những phong tục tập quán cổ hủ với những tâm tình u uẩn của người thợ thủ công Nghĩa Đô Tô Hoài đã miêu tả thành công các mối quan hệ gia đình, bạn bè, trai gái, làng xóm ở thôn quê" [45].
Khi nghiên cứu về sáng tác của Tô Hoài, giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh đã đặc biệt chú ý tới mảng hồi kí trong đó có Cỏ dại. Nguyễn Đăng Mạnh đã khẳng định : "Nghiên cứu Tô Hoài, không thể không đọc Cỏ dại như một tài liệu cơ bản, vì tác phẩm cho ta biết một cách cụ thể những gì đã tạo nên tâm hồn ấy, cây bút ấy ." [42,tr .53].
Nhận định trên đã chỉ ra cho độc giả thấy vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của tác phẩm Cỏ dại đối với sự hình thành tư tưởng và phong cách của cây bút tài năng Tô Hoài.
Đến Tự truyện (1973), nhà nghiên cứu Vân Thanh đã đánh giá cao và cho rằng: “Sau Cỏ dại, Trăng thề, Nhà nghèo những năm 70, Tô Hoài tiếp tục bổ sung để có Tự truyện như hôm nay. Theo tôi, nói Tô Hoài trong phần

đặc sắc của anh là nói về mảng đề tài miền núi như ta đã thấy, nhưng đến hôm nay không thể không nói đến phần ký ức tuổi thơ và tuổi thanh niên của anh Tôi cho là Tô Hoài đã thực sự đóng góp vào văn học ta mảng sống buồn bã vật lộn của một thế hệ tuổi thơ - hoặc được nhìn qua cách nhìn trẻ thơ đề nói một cái gì bản chất của cuộc đời cũ" [32, tr 399, 403].
Cát bụi chân ai (1990) là tác phẩm tiêu biểu cho thể loại chân dung văn học của Tô Hoài. Cát bụi chân ai ra đời, gây xôn xao trong dư luận công chúng, được bàn cãi nhiều, có khen, chê song điều cốt lõi là không ai không thừa nhận giá trị nội dung và tài năng nghệ thuật của tác giả cuốn sách. Nó vừa là tác phẩm có giá trị văn học vừa là cuốn tư liệu có giá trị lịch sử bởi đã dựng lại đời sống tinh thần của một số cây bút lớn cũng như môi trường mà nhà văn phản ánh trong đó. Nhà văn Xuân Sách từng nhận xét: "Tác phẩm mang dấu ấn đậm nhất phong cách Tô Hoài - từ văn phong đến con người. Thâm hậu mà dung dị, thì thầm và không đơn điệu nhàm chán, lan man tí chút nhưng không kề cà vô vị. Một chút "u mặc" với cái giọng khơi khơi mà nói ai muốn nghe thì nghe, không bắt buộc, nghe rồi hiểu đừng cật vấn Và vì thế sức hấp dẫn chủ yếu là sự chân thực"[32,tr.414]. Còn nhà văn Trần Đức Tiến thì cho rằng : "Bằng cuốn sách của mình, lần đầu tiên ông đã cho thế hệ cầm bút chũng tôi nhìn một số "nhân vật lớn" của văn chương nước nhà từ một cự li gần . Bây giờ qua Tô Hoài - chúng tôi được nhìn gần : một khoảng cách khá "tàn nhẫn" nhưng vì thế mà chân thực và sâu sắc"[32, tr .413].
Nhà văn Nguyễn Văn Bổng nhận xét : Hồi ký Cát bụi chân ai "kể chuyện những nhà văn, những người bạn mà tài năng văn học không ai chối bỏ được nhưng đồng thời cũng là những con người bình thường với những tính tốt và tật xấu như mọi người"[4].


Cát bụi chân ai là tác phẩm được bàn cãi nhiều, có người khen kẻ chê, song cốt lõi không ai không thể không thừa nhận giá tri nội dung và tài năng nghệ thuật của Tô Hoài. Nhìn chung khi viết tác phẩm này nhà văn đã phát huy được mặt mạnh sở trường của mình, trước hết đó là nghệ thuật dẫn truyện. Hà Minh Đức đã nhận xét về mặt ngôn ngữ : "ngôn ngữ người kể chuyện trong tác phẩm của Tô Hoài linh hoạt và nhiều màu vẻ. Ông chủ động trong câu chuyện kể kết hợp kể chuyện và miêu tả tạo nên sự diễn biến uyển chuyển và linh hoạt của mạch truyện"[10]
Những bài viết trên đã trở thành những ý kiến tham khảo rất hữu ích cho chúng tôi trong quá trình thực hiện luận văn này.
Với đề tài Tô Hoài với hai thể văn : chân dung và tự truyện, người viết mong muốn có cái nhìn sâu sắc và toàn diện về chân dung và tự truyện - hai thể văn đặc sắc của Tô Hoài, đồng thời có dịp hiểu rõ hơn cuộc đời cũng như phong cách nghệ thuật độc đáo của nhà văn Tô Hoài.
4. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

Luận văn nhằm giải quyết những nhiệm vụ cơ bản sau:

- Chỉ ra những đặc sắc của thể văn chân dung và tự truyện của Tô Hoài.

- Khẳng định những đóng góp của Tô Hoài về mảng chân dung và tự truyện trong quá trình phát triển của nền văn xuôi hiện đại Việt Nam.
5. PHưƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Trong quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi sử dụng tổng hợp các phương pháp sau:
- Phương pháp khảo sát, thống kê.

- Phương pháp so sánh, đối chiếu.

- Phương pháp phân tích, tổng hợp.

- Phương pháp hệ thống, và một số phương pháp khác.


6. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN VĂN

Nghiên cứu một cách có hệ thống về những đóng góp của hai thể văn chân dung và tự truyện của Tô Hoài, qua đó, góp phần tìm hiểu phong cách văn xuôi Tô Hoài và những đóng góp đặc sắc của ông cho nền văn xuôi Việt Nam hiện đại.
7. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN

Toàn bộ luận văn của chúng tôi ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo được trình bày trong 3 chương:
CHưƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ NHÀ VĂN TÔ HOÀI CHưƠNG 2: TÔ HOÀI VỚI CÁC CHÂN DUNG văn học CHưƠNG 3: TÔ HOÀI VỚI TỰ TRUYỆN





MỤC LỤC


MỞ ĐẦU . 1

1. Lý do chọn đề tài . 1

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu . 2

3. lịch sử vấn đề . 3

4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4

5. Phương pháp nghiên cứu 4

6. Đóng góp mới của luận văn 8

7. Cấu trúc của luận văn . 8

NỘI DUNG 9

Chương 1: TỔNG QUAN VỀ NHÀ VĂN TÔ HOÀI 9

1.1. Nhà văn Tô Hoài . 9

1.1.1 Tiểu sử và quá trình sáng tác . 9

1.1.2. Quan niệm về nghề văn và người viết văn . 13

1.2. Về hai thể văn chân dung và tự truyện của Tô Hoài 15

1.2.1. Chân dung văn học của Tô Hoài 15

1.2.2. Tự truyện của Tô Hoài . 20

Chương 2: TÔ HOÀI VỚI CÁC CHÂN DUNG văn học . 23

2.1. Chung quanh khái niệm về chân dung văn học và chân dung văn học

của Tô Hoài . 23

2.1.1. Khái niệm . 23

2.1.2. Các đặc trưng cơ bản của thể chân dung văn học 24

2.1.3. Chân dung văn học của Tô Hoài 28

2.2. Đặc sắc trong chân dung văn học của Tô Hoài . 35

22.1. Khắc hoạ chân dung trong không khí văn học thời đại 35

2.2.2. Dựng chân dung theo dòng hồi tưởng 49

2.2.4. Dựng chân dung nhà văn trên cái nền phong tục lạ . 54


2.3. Chân dung một số nhà văn và bức chân dung tự hoạ . 58

Chương 3: TÔ HOÀI VỚI TỰ TRUYỆN . 68

3.1. Chung quanh khái niệm về tự truyện 68

3.1.1. Khái niệm . 68

3.1.2. Các đặc trưng cơ bản của tự truyện . 72

3.1.3. Tự truyện trong hành trình văn xuôi Tô Hoài 76

3.2. Đặc sắc trong nội dung của tự truyện của Tô Hoài . 76

3.2.1. Nhãn quan sinh hoạt, thế sự . 85

3.2.2. Tự truyện pha dấu ấn tiểu thuyết . 93

3.3. Đặc sắc trong nghệ thuật viết tự truyện của Tô Hoài

3.3.1. ngôn ngữ 93

3.3.2. Nghệ thuật trần thuật luôn mang một sắc thái riêng 106

KẾT LUẬN 119

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO . 122

[charge=450]http://up.4share.vn/f/2819111c1a101819/LV_07_SP_VH_DTTH.pdf.file[/charge]