Tiến Sĩ Tổ chức kế toán trách nhiệm trong các Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ
NĂM 2014

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình vẽ.
PHẦN 1: PHẦN MỞ ĐẦU 1
PHẦN 2: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 19
CHƯƠNG 1: LÝ THUYẾT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM VÀ VIỆC ỨNG DỤNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM Ở CÁC DOANH NGHIỆP 19
1.1. LƯỢC SỬ PHÁT TRIỂN CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM 19
1.2. NỘI DUNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN VIỆC ÁP DỤNG ĐƯỢC VÀ CÓ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG THỰC TIỄN Ở CÁC DOANH NGHIỆP 22
1.2.1. Định nghĩa và mục tiêu của Kế toán trách nhiệm 22
1.2.2. Nội dung kế toán trách nhiệm 23
1.2.3. Cơ sở tổ chức Kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp 27
1.2.3.1. Quy mô và cơ cấu tổ chức của doanh nghiệp 27
1.2.3.2. Phân cấp quản lý là cơ sở của Kế toán trách nhiệm 27
1.2.4. Xác định các trung tâm trách nhiệm trong doanh nghiệp 30
1.2.4.1. Khái niệm về trung tâm trách nhiệm 30
1.2.4.2. Bản chất của trung tâm trách nhiệm 30
1.2.4.3. Phân loại các trung tâm trách nhiệm 31
1.2.5. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá các trung tâm trách nhiệm 35
1.2.5.1. Đánh giá thành quả quản lý ở trung tâm chi phí 36
1.2.5.2. Đánh giá thành quả quản lý ở trung tâm doanh thu 36
1.2.5.3. Đánh giá thành quả quản lý ở trung tâm lợi nhuận 36
1.2.5.4. Đánh giá thành quả quản lý ở trung tâm đầu tư 37
1.2.5.5. Lý thuyết về mô hình Knowledge Management Star (KM Star) trong việc đánh giá thành quả các trung tâm trách nhiệm 39
1.2.6. Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm 46
1.2.6.1. Mục tiêu của báo cáo kế toán trách nhiệm 46
1.2.6.2. Đặc điểm báo cáo kế toán trách nhiệm 46
1.2.6.3. Phân loại báo cáo kế toán trách nhiệm 47
1.2.6.4. Nội dung của hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm 48
1.2.7. Mối quan hệ giữa phân cấp quản lý với việc hình thành kế toán trách nhiệm ở doanh nghiệp 50
1.2.7.1. Ảnh hưởng của phân cấp quản lý đến hệ thống kế toán trách nhiệm 50
1.2.7.2. Ảnh hưởng của kế toán trách nhiệm đến sự phân cấp quản lý 51
1.3. TỔ CHỨC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM Ở MỘT SỐ QUỐC GIA VÀ NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM 52
1.3.1. Tổ chức kế toán trách nhiệm ở Mỹ 52
1.3.2. Tổ chức kế toán trách nhiệm ở các nước Châu Âu 55
1.3.3. Tổ chức kế toán trách nhiệm ở Ấn Độ 57
1.3.4. Kinh nghiệm cho Việt Nam 59
1.4. ĐẶC ĐIỂM MÔ HÌNH TỔ CHỨC TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG VÀ NHỮNG ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ ĐẾN VIỆC TỔ CHỨC THỰC HIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM 61
1.4.1. Hoạt động xây dựng và các loại hình công ty xây dựng ở Việt Nam 61
1.4.1.1 Một số khái niệm 61
1.4.1.2 Các loại hình công ty xây dựng ở Việt Nam 62
1.4.2. Đặc điểm hoạt động của tổng công ty xây dựng và những ảnh hưởng của nó đến việc tổ chức thực hiện hệ thống kế toán trách nhiệm 63
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 67
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG CÁC TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG THUỘC BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI 68
2.1. ĐẶC ĐIỂM HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG CHI PHỐI ĐẾN TỔ CHỨC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM 68
2.1.1. Tổng quan về doanh nghiệp xây dựng ở Việt Nam 68
2.1.1.1. Vai trò của doanh nghiệp xây dựng trong nền kinh tế quốc dân 68
2.1.1.2. Đặc điểm mô hình quản lý của các doanh nghiệp xây dựng ở Việt Nam 69
2.1.2. Đặc điểm tổ chức hoạt động xây dựng chi phối đến tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm 70
2.1.2.1. Đặc điểm tổ chức sản xuất 70
2.1.2.2. Đặc điểm của sản phẩm xây dựng 72
2.1.2.3. Đặc điểm và yêu cầu quản lý chi phí xây lắp 73
2.2. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM Ở CÁC TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG THUỘC BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI. 74
2.2.1. Đối tượng và phạm vi khảo sát 74
2.2.2. Nội dung khảo sát 74
2.2.3. Phương pháp khảo sát 75
2.2.4. Kết quả khảo sát 77
2.2.4.1. Đánh giá chung 77
2.2.4.2. Tình hình vận dụng kế toán trách nhiệm tại các tổng công ty xây dựng thuộc Bộ GTVT theo đánh giá của các chuyên gia, nhà khoa học 78
2.2.4.3. Tình hình vận dụng kế toán trách nhiệm tại các tổng công ty xây dựng thuộc Bộ GTVT theo đánh giá của các nhà lãnh đạo 84
2.2.4.4. Một số vấn đề khác có liên quan đến hoạt động xây dựng 103
2.2.4.5. Yêu cầu của xu thế hội nhập, phát triển bền vững 105
2.3. Nhận diện những hạn chế, nguyên nhân ảnh hưởng và sự cần thiết phải tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng 106
2.3.1. Hạn chế 106
2.3.2. Nguyên nhân ảnh hưởng 108
2.3.3. Sự cần thiết phải tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng 109
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 111
CHƯƠNG 3: XÁC LẬP MÔ HÌNH TỔ CHỨC HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM CHO TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG THUỘC BỘ GTVT 112
3.1. QUAN ĐIỂM VÀ ĐỊNH HƯỚNG XÁC LẬP MÔ HÌNH 112
3.1.1. Quan điểm 112
3.1.1.1. Quan điểm chung về vận dụng kế toán quản trị cũng như kế toán trách nhiệm trong các Tổng công ty xây dựng 112
3.1.1.2. Quan điểm về xác lập mô hình tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm cho các Tổng công ty xây dựng 113
3.1.2. Định hướng 115
3.1.3. Thiết kế mô hình 116
3.2. XÁC LẬP ĐIỀU KIỆN VẬN HÀNH CHO MÔ HÌNH ĐƯỢC THIẾT KẾ 121
3.2.1. Xây dựng các định mức chi phí 122
3.2.2. Nhận diện phân loại chi phí ứng xử và kiểm soát chi phí 123
3.2.3. Xây dựng hệ thống tài khoản chi tiết 125
3.3. XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÁC BÁO CÁO 126
3.3.1. Xây dựng hệ thống các báo cáo dự toán 126
3.3.2. Xây dựng hệ thống các báo cáo thực hiện 136
3.3.3. Xây dựng hệ thống các báo cáo phân tích 144
3.4. VẬN DỤNG MÔ HÌNH KNOWLEDGE MANAGEMENT STAR (KM STAR) TRONG VIỆC ĐÁNH GIÁ TRÁCH NHIỆM QUẢN LÝ CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM 155
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 170
PHẦN 3: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 171

PHẦN 1: PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị. Kế toán trách nhiệm xuất phát từ sự phân quyền trách nhiệm của nhà quản trị. Cơ sở của sự phân quyền phụ thuộc vào quyết định của nhà quản trị, thái độ, quy mô, đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh và các yếu tố khác. Từ khi được hình thành đến nay, kế toán trách nhiệm đã được vận dụng và có những đóng góp đáng kể vào sự thành công của nhiều doanh nghiệp, các tập đoàn kinh tế trên khắp thế giới. Càng ngày, kế toán trách nhiệm càng có vai trò và vị trí quan trọng trong quản lý ở các doanh nghiệp trên thế giới.
Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, kế toán quản trị nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng là một lĩnh vực vẫn còn khá mới mẽ. Tổng công ty xây dựng là một đơn vị có nhiều công ty thành viên hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Phạm vi hoạt động của Tổng công ty xây dựng trải rộng, cơ chế quản lý tài chính đối với các công ty thành viên cũng khá đa dạng nên việc đánh giá thành quả quản lý của từng đơn vị, bộ phận, cá nhân ở các công ty và toàn bộ Tổng công ty vẫn còn nhiều bất cập. Bên cạnh đó, chất lượng các công trình xây dựng hiện nay có thể nói rất thấp, không đảm bảo đúng thiết kế và thật đáng báo động. Công trình xây dựng đường mới vừa làm xong chưa bàn giao đã xuống cấp, Công trình Thủy điện Sông Tranh 2 bị rò rỉ nước ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng 40.000 người dân sinh sống trong vùng, Công trình Thủy điện Ia Krêl vỡ đập do thấm nước, lỗi kỹ thuật những thông tin như vậy tràn lan trên các mặt báo thường ngày. Thực trạng thất thoát, lãng phí và tiêu cực trong xây dựng cơ bản đã được đăng tải nhiều trên các phương tiện truyền thông và tại nhiều diễn đàn, gây nhức nhối trong toàn xã hội. Thi công không đảm bảo khối lượng theo thiết kế được phê duyệt hoặc thi công không đúng thiết kế dẫn đến phải phá đi làm lại; sử dụng vật liệu không đảm bảo chất lượng; khai khống khối lượng; ăn bớt vật liệu, chất lượng công trình không đảm bảo . gây lãng phí lớn trong quá trình thi công các công trình xây dựng. Ngoài ra, công tác tổ chức thi công các công trình xây dựng hiện nay đang gây ra một số vấn đề tác động đến môi trường và xã hội. Điển hình là các vụ việc người dân bức xúc vì bụi do các đơn vị thi công gây ra đã chặn đường không cho xe, máy đơn vị thi công làm chậm trễ tiến độ; không chịu hợp tác di dời , thậm chí tiêu cực đến mức đã đập phá trụ sở làm việc của đơn vị thi công. Tuy nhiên, những vấn đề nêu trên không dễ gì tìm thấy được đối tượng hay bộ phận nào chịu trách nhiệm cũng như các công ty phải tiêu tốn thêm nhiều chi phí cho việc khắc phục hậu quả.
Cạnh tranh toàn cầu ngày càng diễn ra gay gắt cộng với những thay đổi không ngừng của khoa học công nghệ, môi trường cạnh tranh dẫn đến các hệ thống kiểm soát cũ không đủ khả năng đáp ứng nếu không chịu cập nhật, điều chỉnh. Nhu cầu cung cấp thông tin cho nhà quản lý trong quá trình ra quyết định hiện nay bên cạnh các chỉ tiêu tài chính còn phải xét đến các chỉ tiêu phi tài chính Trong báo cáo quốc gia về Thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam tại Hội nghị cấp cao của Liên hợp quốc về phát triển bền vững (RIO + 20), mục tiêu tổng quát của Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam là “Đạt được sự đầy đủ về vật chất, sự giàu có về tinh thần và văn hóa, sự bình đẳng của các công dân và sự đồng thuận của xã hội, sự hài hòa giữa con người và tự nhiên; phát triển phải kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hòa được ba mặt là phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ môi trường”. Đây chính là trách nhiệm và thách thức lớn đặt ra cho các doanh nghiệp trong nước nói chung và các công ty xây dựng nói riêng. Vì vậy, trong tiến trình phát triển và hội nhập, vấn đề bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống đòi hỏi các đơn vị thi công xây lắp phải chủ động quan tâm, đánh giá trách nhiệm quản lý của các bộ phận có liên quan đến các vấn đề trên.
Để thực hiện được những vấn đề và các yêu cầu nêu trên, cần thiết phải có một công cụ kiểm soát hữu hiệu giúp cho nhà quản lý thực hiện việc kiểm soát quản lý trong môi trường cạnh tranh toàn cầu hiện nay; phù hợp với xu thế hội nhập, phát triển bền vững. Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng là một trong những công cụ cần thiết có thể đáp ứng được các yêu cầu của thực tiễn, phù hợp với xu thế hiện nay.
Xuất phát từ những yêu cầu cần thiết, khách quan đã nêu trên, tác giả đã quyết định chọn đề tài “Tổ chức kế toán trách nhiệm trong các Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải” làm đề tài nghiên cứu cho luận án của mình.