Tiến Sĩ Tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
DANH MỤC CÁC BẢNG
PHẦN MỞ ĐẦU i
1. Lý do chọn đề tài . i
2. Mục đích nghiên cứu luận án iii
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu luận án . iii
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn . iv
5. Phương pháp nghiên cứu iv
6. Tổng quan đề tài nghiên cứu . viii
7. Kết cấu luận án xiv
CHƯƠNG 1: NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TẠI CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP . 1
1. 1. Ý nghĩa, yêu cầu và nhiệm vụ của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập 1
1.1.1. Ý nghĩa của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập . 1
1.1.2. Yêu cầu, nguyên tắc và nhiệm vụ tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập 4
1.2. Cơ sở chi phối đến tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập 10
1.2.1. Đặc điểm, phân loại đơn vị sự nghiệp công lập . 11
1.2.2. Công tác quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập . 17
1.2.3. Công nghệ thông tin và nhận thức về vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý 30
1.3. Nội dung tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập . 31
1.3.1. Tổ chức hệ thống chứng từ kế toán 32
1.3.2. Tổ chức hệ thống tài khoản kế toán 35
1.3.3. Tổ chức vận dụng hệ thống sổ kế toán và hình thức kế toán . 38
1.3.4. Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán . 41
1.3.5. Tổ chức phân tích thông tin kế toán 44
1.3.6. Tổ chức công tác kiểm tra kế toán . 46
1.3.7. Tổ chức bộ máy kế toán 49
1.3.8. Tổ chức ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác kế toán 55
1.4. Tình hình áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế ở một số nước trên thế giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 57
1.4.1. Hệ thống chuẩn mực kế toán công quốc tế . 57
1.4.2. Tình hình áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế ở một số nước trên thế giới 59
1.4.3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam . 62
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 66
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TẠI CÁC CƠ SỞ Y TẾ CÔNG LẬP TỈNH QUẢNG NGÃI 67
2.1. Tổng quan về hệ thống cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi 67
2.1.1. Hệ thống cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi . 67
2.1.2. Chức năng, nhiệm vụ của các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi . 70
2.1.3. Đặc điểm tổ chức quản lý ở các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi 73
2.1.4. Công tác quản lý tài chính tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi 75
2.2. Thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi 87
2.2.1. Tổ chức hệ thống chứng từ kế toán . 88
2.2.2. Tổ chức hệ thống tài khoản kế toán 96
2.2.3. Tổ chức vận dụng hệ thống sổ kế toán và hình thức kế toán 103
2.2.4. Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán . 105
2.2.5. Tổ chức phân tích thông tin kế toán 107
2.2.6. Tổ chức công tác kiểm tra kế toán . 108
2.2.7. Tổ chức bộ máy kế toán 109
2.2.8. Tổ chức ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác kế toán 112
2.3. Đánh giá thực trạng về công tác quản lý tài chính và tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi 113
2.3.1. Đánh giá thực trạng về công tác quản lý tài chính tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi 113
2.3.2. Đánh giá thực trạng tổ chức tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi 117
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 129
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TẠI CÁC CƠ SỞ Y TẾ CÔNG LẬP TỈNH QUẢNG NGÃI . 130
3.1. Định hướng phát triển ngành y tế đến năm 2020 130
3.1.1. Định hướng phát triển ngành y tế Việt Nam đến năm 2020 130
3.1.2. Định hướng phát triển ngành y tế tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2020 133
3.2. Quan điểm hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi 135
3.3. Giải pháp hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi 138
3.3.1. Giải pháp hoàn thiện tổ chức hệ thống chứng từ kế toán . 138
3.3.2. Giải pháp hoàn thiện tổ chức hệ thống tài khoản kế toán . 144
3.3.3. Giải pháp hoàn thiện tổ chức vận dụng hệ thống sổ kế toán và hình thức kế toán 161
3.3.4. Giải pháp hoàn thiện tổ chức hệ thống báo cáo kế toán 163
3.3.5. Giải pháp hoàn thiện tổ chức phân tích thông tin kế toán . 171
3.3.6. Giải pháp hoàn thiện tổ chức công tác kiểm tra kế toán 179
3.3.7. Giải pháp hoàn thiện tổ chức ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác kế toán 183
3.4. Điều kiện thực hiện các giải pháp trên 197
3.4.1. Về phía các cơ quan quản lý Nhà nước 198
3.4.2. Về phía UBND và các cơ quan quản lý của tỉnh Quảng Ngãi . 200
3.4.3. Về phía các cơ sở y tế công lập 203
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 205
KẾT LUẬN . 206
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

[TABLE="width: 661"]
[TR]
[TD]KÝ HIỆU VIẾT TẮT
ATVSTP
[/TD]
[TD]TÊN VIẾT ĐẦY ĐỦ
An toàn vệ sinh thực phẩm
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]BHTN
[/TD]
[TD]Bảo hiểm thất nghiệp
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]BHXH
[/TD]
[TD]Bảo hiểm xã hội
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]BHYT
[/TD]
[TD]Bảo hiểm y tế
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]BV
[/TD]
[TD]Bệnh viện
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]CNTT
[/TD]
[TD]Công nghệ thông tin
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]CSSK
[/TD]
[TD]Chăm sóc sức khỏe
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]CSSKSS
[/TD]
[TD]Chăm sóc sức khỏe sinh sản
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]CSYT
[/TD]
[TD]Cơ sở y tế
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]GĐYK
[/TD]
[TD]Giám định y khoa
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]HCSN
[/TD]
[TD]Hành chính sự nghiệp
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]HCTH
[/TD]
[TD]Hành chính tổng hợp
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]HSCC
[/TD]
[TD]Hồi sức cấp cứu
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]KBNN
[/TD]
[TD]Kho bạc nhà nước
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]KCB
[/TD]
[TD]Khám chữa bệnh
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]KHTH
[/TD]
[TD]Kế hoạch tổng hợp
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]KSNB
[/TD]
[TD]Kiểm soát nội bộ
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]KTNB
[/TD]
[TD]Kiểm toán nội bộ
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]NSNN
[/TD]
[TD]Ngân sách nhà nước
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]TCKT
[/TD]
[TD]Tài chính kế toán
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]TH – ĐY
[/TD]
[TD]Tổng hợp - Đông y
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]TSCĐ
[/TD]
[TD]Tài sản cố định
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]TT
[/TD]
[TD]Trung tâm
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]YTCC
[/TD]
[TD]Y tế công cộng
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]YTDP
[/TD]
[TD]Y tế dự phòng
[/TD]
[/TR]
[TR]
[TD]UBND
[/TD]
[TD]Ủy ban nhân dân
[/TD]
[/TR]
[/TABLE]



DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

Trang
Sơ đồ 2.1- Mô hình tổ chức hệ thống cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi . 69
Sơ đồ 2.2- Mô hình tổ chức quản lý của các bệnh viện công lập và trung tâm y tế dự phòng tỉnh Quảng Ngãi . 74
Sơ đồ 2.3- Quy trình luân chuyển chứng từ ở các bệnh viện công lập và trung tâm y tế dự phòng của tỉnh Quảng Ngãi 89
Sơ đồ 2.4- Quy trình luân chuyển chứng từ thu viện phí tại một số bệnh viện công lập tỉnh Quảng Ngãi . 93
Sơ đồ 2.5- Quy trình luân chuyển chứng từ về hoạt động dịch vụ tiêm phòng văcxin tại trung tâm y tế dự phòng tỉnh, thành phố Quảng Ngãi . 95
Sơ đồ 3.1- Trình tự tổ chức phân tích tình hình tài chính . 179
Sơ đồ 3.2- Sơ đồ tích hợp các phân hệ ERP tại bệnh viện 186
Sơ đồ 3.3- Mối quan hệ giữa các bộ phận trong phân hệ thu viện phí . 193

















DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang
Bảng 1.1: Tình hình áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế của một số nước trong Tổ chức phát triển hợp tác kinh tế (OECD) 60
Bảng 2.1: Cơ cấu các nguồn thu của các bệnh viện công lập và trung tâm y tế dự phòng của tỉnh Quảng ngãi 77
Bảng 2.2: Định mức phân bổ ngân sách cho sự nghiệp y tế . 78
Bảng 2.3: Số lượng nhân viên kế toán theo trình độ ở một số bệnh viện và trung tâm y tế dự phòng ở tỉnh Quảng Ngãi tính đến năm 2012 111
Bảng 3.1: Bảng phân tích tình hình khai thác nguồn thu . 173
Bảng 3.2: Bảng phân tích tình hình thực hiện các chỉ tiêu dự toán 175
Bảng 3.3: Bảng phân tích kết quả tài chính hoạt động sự nghiệp . 176
Bảng 3.4: Bảng tổng hợp các phân hệ, chức năng chính của phần mềm ERP tại các bệnh viện công lập 185















PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sức khỏe là tài sản và là vốn quý nhất của mỗi người và của toàn xã hội. Bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân là nhu cầu thiết yếu của mỗi người dân và của cả cộng đồng. Đầu tư cho hoạt động này là trực tiếp đảm bảo nguồn nhân lực cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và là một trong những chính sách ưu tiên hàng đầu của Đảng và Nhà nước (Nghị quyết 46/NQ-TW của Bộ Chính trị, chiến lược về công tác chăm sóc, bảo vệ và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới). Tham gia vào hoạt động bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân có sự đóng góp của nhiều tổ chức, lực lượng xã hội và các tầng lớp nhân dân như Nhà nước, các cơ sở khám, chữa bệnh, YTDP, dược, các tổ chức phi lợi nhuận, người dân thụ hưởng Trong đó các CSYT chính là bộ phận trung tâm trực tiếp quyết định mức độ hiệu quả của công tác này. Chính vì vậy ở mọi quốc gia, hoạt động của các CSYT luôn là vấn đề được quan tâm nhằm đem lại những đóng góp to lớn cho sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân.
Trong thời gian qua, cùng với tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Ngãi, ngành y tế đã đạt được những thành tựu trong việc chăm sóc, bảo vệ, nâng cao sức khỏe cho nhân dân. Hệ thống y tế từ tỉnh đến cơ sở được kiện toàn một bước, mạng lưới khám chữa bệnh đã được đầu tư nâng cấp và thực sự có những tiến bộ mới. Hệ thống cung cấp các dịch vụ y tế được mở rộng, tỷ lệ người ốm được chăm sóc y tế đã tăng lên. Công tác quản lý đã chấn chỉnh một bước, nâng cao trách nhiệm, y đức của người thầy thuốc đối với bệnh nhân, nâng cao hiệu quả khám chữa bệnh.
Tuy nhiên, công tác dự phòng và khám chữa bệnh cũng như công tác quản lý tài chính trong lĩnh vực y tế ở tỉnh Quảng Ngãi trong những năm qua gặp không ít khó khăn, bất cập. Chất lượng các dịch vụ y tế chưa đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của nhân dân, nguồn nhân lực còn thiếu về số lượng và yếu về chất lượng; cơ sở vật chất, trang thiết bị cho các CSYT công lập mặc dù đã và đang được đầu tư xây dựng và mua sắm trang bị, nhưng chưa hoàn chỉnh và đồng bộ, còn lạc hậu, chưa đủ khả năng giải quyết hết các bệnh thông thường và một số bệnh chuyên khoa đặc thù trên địa bàn. Công tác quản lý, huy động và sử dụng các nguồn tài chính ở các CSYT công lập chưa đạt hiệu quả và chưa đúng mục đích. Rõ ràng, hệ thống y tế Quảng Ngãi chưa thích ứng kịp thời với sự phát triển nhanh của nền kinh tế - xã hội và sự phát sinh, biến đổi bất thường của bệnh tật trên địa bàn. Đây chính là mối quan tâm, băn khoăn của người dân và các cấp chính quyền tỉnh Quảng Ngãi.
Để đáp ứng nhu cầu bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khoẻ nhân dân với chất lượng ngày càng cao, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội, đòi hỏi các CSYT công lập cần tập trung củng cố và hoàn thiện cơ sở vật chất về phòng bệnh, khám bệnh; sản xuất - cung ứng thuốc chữa bệnh và trang thiết bị y tế. Tăng cường đào tạo và nâng cao chất lượng chuyên môn, y đức của đội ngũ cán bộ y tế. Tăng cường huy động các nguồn thu, sử dụng tiết kiệm và có hiệu quả các nguồn lực tài chính theo hướng tự chủ, công khai, minh bạch.
Đầu tư tài chính và quản lý hoạt động tài chính là một trong những yếu tố quyết định sự thành công hay thất bại của quản lý các CSYT công lập. Để tăng cường quản lý và sử dụng các nguồn tài chính đúng mục đích, đạt hiệu quả cao, các đơn vị có thể sử dụng nhiều công cụ khác nhau nhưng một trong những công cụ hữu hiệu nhất là kế toán. Kế toán có vai trò rất quan trọng trong quản lý tài chính của các đơn vị HCSN nói chung và các CSYT công lập nói riêng, là công cụ quan trọng thực hiện quản lý, điều hành, kiểm tra, giám sát các hoạt động kinh tế trong các đơn vị. Để phát huy vai trò quan trọng đó, vấn đề có tính chất quyết định là các đơn vị phải biết tổ chức một cách khoa học và hợp lý công tác kế toán của đơn vị.
Chính vì thế, tổ chức công tác kế toán được hoàn thiện sẽ giúp cho việc quản lý các nguồn thu và các nội dung chi của các đơn vị hiệu quả hơn. Cho đến nay, cả trên phương diện lý thuyết và thực tiễn ở nước ta và tỉnh Quảng Ngãi, có rất ít công trình nghiên cứu khoa học (nhất là ứng dụng) đề cập một cách toàn diện và cụ thể về tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi để góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính ngành y tế tỉnh những năm tới.
Bởi vậy việc nghiên cứu thực trạng và đề ra giải pháp hoàn thiện tổ chức công tác kế toán trong các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính của ngành y tế tỉnh là yêu cầu bức xúc, cả trong lý luận lẫn thực tiễn hoạt động hiện tại và tương lai của các CSYT công lập. Nhằm đóng góp thêm cơ sở khoa học và thực tiễn hoàn thiện công tác quản lý tài chính, tổ chức công tác kế toán trong các CSYT công lập, tác giả chọn đề tài “Tổ chức công tác kế toán tại các cơ sở y tế công lập tỉnh Quảng Ngãi”.
2. Mục đích nghiên cứu của luận án
Tổ chức công tác kế toán được coi như là một hệ thống các yếu tố cấu thành, bao gồm tổ chức vận dụng các phương pháp kế toán để thu nhận, xử lý và cung cấp các thông tin; tổ chức vận dụng chính sách, chế độ, thể lệ kinh tế tài chính, kế toán vào đơn vị; tổ chức các nhân sự để thực hiện công việc kế toán nhằm đảm bảo cho công tác kế toán phát huy hết vai trò, nhiệm vụ của mình, giúp công tác quản lý và điều hành hoạt động của đơn vị có hiệu quả.
Một cách tổng quát, luận án làm rõ một số vấn đề về cơ sở khoa học của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập cũng như phân tích các nhân tố chi phối đến tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập; luận án phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi thời gian qua và trên cơ sở đó, luận án đề xuất, gợi ý một số giải pháp nhằm hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian tới.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của Luận án
- Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi, trong đó luận án tập trung nghiên cứu các bệnh viện công lập và trung tâm YTDP tại tỉnh Quảng Ngãi. Với đối tượng này, luận án đi sâu nghiên cứu các vấn đề lý luận cơ bản và tiến hành khảo sát thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các bệnh viện công lập và trung tâm YTDP, cùng với việc đề xuất các giải pháp hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các bệnh viện công lập và trung tâm YTDP của tỉnh Quảng Ngãi hiện nay.
- Phạm vi nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu giải pháp hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi. Cụ thể:
+ Về mặt nội dung: Luận án nghiên cứu những vấn đề liên quan đến tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi (lý luận cơ bản về tổ chức công tác kế toán, thực trạng tổ chức công tác kế toán và đề xuất các giải pháp hoàn thiện tổ chức công tác kế toán).
+ Về mặt không gian: Luận án giới hạn nghiên cứu thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi, trong đó tập trung vào các bệnh viện công lập và trung tâm YTDP tại tỉnh Quảng Ngãi.
+ Về mặt thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi trong giai đoạn từ năm 2007 đến hết năm 2012.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
Luận án trình bày hệ thống hóa, toàn diện những vấn đề lý luận về tổ chức công tác kế toán trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Trong đó, Luận án đưa ra vấn đề tổ chức công tác kế toán phải phù hợp với cơ chế tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập.
Trên cơ sở khảo sát tình hình thực tế về công tác quản lý trực tiếp ở các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi trong những năm qua, Luận án mô tả và phân tích thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi một cách có hệ thống. Trên cơ sở đó, Luận án phân tích, đánh giá những kết quả và tồn tại theo các nội dung trên. Luận án đưa ra những quan điểm định hướng và đề xuất mô hình tổ chức công tác kế toán áp dụng trong các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi. Mô hình được xây dựng phù hợp với điều kiện luật pháp và những điều kiện ràng buộc khác ở Việt Nam.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Cơ sở phương pháp luận
Cơ sở phương pháp luận của đề tài luận án là phương pháp duy vật biện chứng; trong đó dựa trên nền tảng nhận thức các vấn đề nghiên cứu từ cơ sở lý luận đến hiện thực khách quan về tổ chức công tác kế toán của các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi.
Phương pháp luận duy vật biện chứng vận dụng bước đầu trong nghiên cứu được dựa trên quá trình khảo sát các công trình nghiên cứu đã công bố có liên quan đến tổ chức công tác kế toán nhằm tìm ra những vấn đề cần phải giải quyết về mặt lý thuyết. Trên cơ sở đó, luận án đã phân tích và tổng kết những vấn đề nghiên cứu có liên quan đến tổ chức công tác kế toán và xác định mục tiêu nghiên cứu của mình.
Cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng cũng được vận dụng thông qua quá trình thu thập và xử lý dữ liệu. Quá trình khảo sát số liệu và dẫn chứng thực tế được tiến hành thông qua việc điều tra, chọn mẫu và áp dụng phiếu khảo sát để thu thập số liệu.Trong quá trình thu thập số liệu, các cơ sở dữ liệu được so sánh để tìm ra giải pháp tốt nhất phản ánh được bản chất của vấn đề nghiên cứu. Nhờ đó, cũng đã giảm thiểu được vai trò chủ quan của tác giả nhằm bảo đảm tính khách quan của kết quả nghiên cứu.
- Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình tiến hành hoạt động của các đơn vị HCSN, trong đó có các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi chịu tác động rất nhiều các nhân tố khác nhau xuất phát từ khách quan hay chủ quan xuất phát từ chính nội tại của các đơn vị. Do đó để nghiên cứu về tổ chức công tác kế toán cần thiết phải kết hợp sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau để nhận biết được thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi. Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như sau:
Phương pháp thu thập dữ liệu và nghiên cứu tài liệu: Là một công việc rất cần thiết cho bất kỳ hoạt động nghiên cứu khoa học nào, các nhà nghiên cứu khoa học luôn đọc và tra cứu tài liệu có trước để làm nền tảng cho nghiên cứu khoa học bởi đây là nguồn kiến thức quí giá được tích lũy qua quá trình nghiên cứu mang tính lịch sử lâu dài. Các phương pháp sử dụng để thu thập tài liệu sử dụng trong công trình luận án này là:
+ Phương pháp điều tra, phỏng vấn: Được thực hiện để thu thập thông tin trên các đối tượng cần lấy thông tin phục vụ quá trình nghiên cứu, thông tin tài liệu thu thập được khi sử dụng phương pháp này là các tài liệu sơ cấp (tài liệu gốc) mang tính chính xác cao.
Các bước tiến hành:
Bước 1: Xác định nguồn thông tin thu thập đối tượng điều tra, phỏng vấn;
Nguồn thu thập thông tin: Là các thông tin có liên quan tổ chức công tác kế toán trong các đơn vị tiến hành khảo sát.
Đối tượng phỏng vấn đề cập ở trên là các cán bộ kế toán tại các đơn vị tiến hành khảo sát.
Bước 2: Thiết lập các câu hỏi điều tra, phỏng vấn là những câu hỏi liên quan đến vấn đề cần nghiên cứu tìm hiểu.
Bước 3: Tiến hành điều tra, phỏng vấn đối với kế toán trưởng và các cán bộ kế toán tại các đơn vị tiến hành khảo sát. Các câu hỏi điều tra, phỏng vấn được sử dụng trong quá trình thu thập thông tin.
Quá trình tiến hành điều tra trong vòng 6 tháng tại các đơn vị tiến hành khảo sát. Tổng số bảng câu hỏi điều tra phát ra là 25, Kết quả thu được 25 bảng câu hỏi đã trả lời với tỷ lệ phản hồi là 100%. Phiếu điều tra được phát đến từng cán bộ, nhân viên như Kế toán trưởng, kế toán tổng hợp, kế toán thực hiện các phần hành khác và một số nhân viên ngoài phòng kế toán. Bên cạnh việc phát phiếu điều tra nghiên cứu sinh còn gặp gỡ, tiếp xúc, phỏng vấn Ban lãnh đạo các đơn vị tiến hành khảo sát như Kế toán trưởng, Trưởng Phó phòng tài chính kế toán, Trưởng các khoa, phòng ban bộ phận,
Sau khi tiến hành phỏng vấn thu thập và tổng hợp dữ liệu từ các phiếu điều tra [Phụ lục 02] để từ đó nhận định về tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi, từ các thông tin thu thập đó sẽ được sử dụng làm tài liệu để thực hiện luận án này.
+ Phương pháp thu thập tài liệu: Phương pháp này dùng để thu thập các thông tin về từng nội dung liên quan đến tổ chức công tác kế toán như các nhân tố về đặc điểm của các đơn vị sự nghiệp công lập, cơ chế quản lý tài chính, nguồn tài chính đầu tư cho các đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó có các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi và sự ảnh hưởng của công nghệ thông tin đối với tổ chức công tác kế toán trong đơn vị này.
Trong quá trình thu thập tài liệu và tìm hiểu thực tế đã giúp em nhận biết được thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi, qua đó phát hiện được hạn chế, tồn tại của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị này.
Luận án đã tiến hành thu thập các tài liệu, số liệu tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi, trong đó tập trung chủ yếu vào các bệnh viện công lập và trung tâm YTDP. Trên cơ sở các số liệu thu thập được, nghiên cứu sinh đã lựa chọn những số liệu cần thiết, phù hợp để đưa vào sử dụng.
Để thực hiện được phương pháp này cần tổng hợp dữ liệu thứ cấp từ các chứng từ và sổ kế toán, báo cáo kế toán có liên quan đến tổ chức công tác kế toán tại các bệnh viện công lập và trung tâm YTDP. Việc áp dụng phương pháp này sẽ nhằm phát hiện sự tác động của các nhân tố từ môi trường khách quan ảnh hưởng đến hoạt động và tổ chức công tác kế toán của các bệnh viện công lập và trung tâm YTDP tỉnh Quảng Ngãi.
+ Phương pháp quan sát thực tế: Đây là phương pháp rất sinh động và thực tế vì qua phương pháp này tất cả các giác quan của người phỏng vấn đều được sử dụng như mắt nhìn, tai nghe . qua đó các thông tin được ghi lại trong trí nhớ, qua ghi chép, chụp lại một cách cụ thể, thực tế, phong phú và khách quan.
+ Phương pháp tổng hợp, phân tích dữ liệu: Dựa vào những thông tin, tài liệu thu thập được qua các cuộc phỏng vấn, qua việc khảo sát tại các bệnh viện công lập và trung tâm YTDP của tỉnh Quảng Ngãi, qua việc sưu tầm trên sách báo, tạp chí, qua việc tìm kiếm trên các website, các thông tin được lựa chọn, phân loại và sắp xếp một cách có hệ thống, tác giả đã sử dụng phần mềm EXCEL để phân tích, tính toán khoa học tỉ lệ phần trăm áp dụng hay không áp dụng ở từng nội dung, từng phần hành. Kết quả của việc điều tra, phỏng vấn đã tổng hợp lại và phân tích, đánh giá ở chương 2 của luận án.
6. Tổng quan đề tài nghiên cứu
Đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học về chủ đề tài chính y tế và tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập nói chung và tại các CSYT công lập nói riêng. Có thể tóm tắt các vấn đề nổi bật đã được đề cập trong một số nghiên cứu tiêu biểu như sau:
6.1. Các công trình đã nghiên cứu ở ngoài nước
Trong các nghiên cứu trước đây về tổ chức công tác kế toán, các tác giả chủ yếu đề cập đến nguyên lý và nguyên tắc chung về tổ chức công tác kế toán; đặc điểm tổ chức công tác kế toán trong một số loại hình doanh nghiệp đặc thù. Riêng lĩnh vực tổ chức công tác kế toán trong các đơn vị sự nghiệp, trên thế giới chỉ có một số ít tác giả nghiên cứu. Ba trong số các tác giả đó là Earl R.Wilson, Leo E.Hay, Susan C.Kattelus đã cùng tham gia một số công trình và viết cuốn sách nổi tiếng với tiêu đề là “Kế toán Nhà nước và các tổ chức phi lợi nhuận” (Accounting for Governmental and Nonpofit Entities). Đây có thể coi là một công trình nghiên cứu khá công phu về các khía cạnh khác nhau hoạt động của các đơn vị HCSN nói chung. Các nội dung nghiên cứu trong cuốn sách bao gồm các nguyên tắc kế toán chung được chấp nhận, hướng dẫn cách thức ghi nhận các sự kiện, cách thức lập báo cáo tài chính cuối kỳ. Nghiên cứu cũng đi sâu vào phân tích đặc thù hoạt động của một số lĩnh vực sự nghiệp đặc thù như tổ chức kế toán trong các trường học, bệnh viện, các đơn vị lực lượng vũ trang,
Riêng trong lĩnh vực y tế, các tác giả Bruce R.Neumann, James D.Suver, William N.Zelman đã tái bản nhiều lần nghiên cứu về “Quản lý tài chính - Khái niệm và áp dụng vào cơ sở y tế” (Financial Management, Concepts and Applications for Health Care Providers). Các nội dung chính của công trình này là môi trường y tế và chức năng của quản lý tài chính; kế toán tài chính - ngôn ngữ của quản lý tài chính; phân tích báo cáo tài chính; quản lý vốn, tài sản, công nợ trong các đơn vị; các nội dung về kế toán quản trị như chi phí hành vi, lập dự toán, phân bổ chi phí, định giá, ra quyết định đầu tư Ngoài ra trong lĩnh vực này còn phải kể đến cuốn sách của tác giả Louis C.Gapenski “Tài chính y tế - Giới thiệu về kế toán và quản lý tài chính” (Healthcare Finance - An introduction of Accounting and Financial Management). Trong tài liệu này, tác giả đã phân tích môi trường tài chính của ngành y tế, hướng dẫn về tổ chức kế toán trên cả hai nội dung kế toán tài chính và kế toán quản trị.
Bên cạnh những công trình nghiên cứu của các tác giả, tìm hiểu về tổ chức công tác kế toán trong các đơn vị sự nghiệp nói chung và các CSYT nói riêng cần phải tìm hiểu các nguyên tắc kế toán chung được chấp nhận (Generally accounting priciples - GAAP) áp dụng cho các bệnh viện và các tổ chức y tế khác do Hiệp hội các Bệnh viện Hoa Kỳ (American Hospital Association - AHA), Hiệp hội Quản lý Tài chính Y tế Hoa Kỳ (Healthcare Fianancial Management Association - HFMA) và Viện Kế toán viên công chứng Hoa Kỳ (American Institute of Certified Public Accountants - AICPA). Tuy nhiên nhìn chung các công trình nghiên cứu và tài liệu này chủ yếu được thực hiện bởi các giáo sư của các trường Đại học Hoa Kỳ, do đó có thể nghiên cứu của các tác giả là khá toàn diện trong điều kiện áp dụng tại các CSYT của Mỹ và các nước phương Tây bởi Mỹ là quốc gia điển hình đại diện cho các nước có hệ thống bệnh viện tư tự hạch toán.
6.2. Các công trình nghiên cứu ở trong nước
Ở Việt Nam, trong những năm qua đã có một số công trình và đề tài nghiên cứu của các tác giả như Luận án Tiến sĩ Kinh tế: “Các giải pháp tài chính thúc đẩy phát triển sự nghiệp y tế ở Việt Nam” của Hoàng Thị Thúy Nguyệt (2006), Học viện Tài chính; Luận án Tiến sĩ Kinh tế: “Giải pháp quản lý sử dụng các nguồn tài chính tại các cơ sở khám chữa bệnh công lập do địa phương quản lý ở Việt Nam” của Đỗ Thị Thu Trang (2010), Học viện Tài chính; các đề tài do Vụ HCSN - Bộ Tài chính thực hiện: “Đổi mới cơ chế quản lý tài chính sự nghiệp y tế trong nền kinh tế thị trường Việt Nam” năm 1996, “Đổi mới và hoàn thiện các giải pháp tài chính nhằm thúc đẩy xã hội hóa trong lĩnh vực giáo dục, y tế” năm 2002; Và các tài liệu hội thảo: “Bệnh viện tự chủ: thực trạng, hướng phát triển và bước đi” của Phan Huy Dũng, Nguyễn Thị Kim Chúc hay “Nguồn tài chính y tế - Thực trạng, hiệu quả sử dụng và những kiến nghị” của Phan Thị Cúc (2004). Các nghiên cứu này chỉ bàn đến khía cạnh tài chính y tế và đứng trên quan điểm của các cơ quan quản lý Nhà nước để đưa ra các giải pháp hoàn thiện hay chỉ tập trung nghiên cứu về thực trạng và giải pháp quản lý tài chính y tế ở các bệnh viện công lập.
Riêng vấn đề tổ chức công tác kế toán trong các đơn vị HCSN, Vụ Chế độ kế toán - Bộ Tài chính đã ban hành chế độ cụ thể hướng dẫn thực hành kế toán ở các đơn vị HCSN nói chung. Tuy nhiên cho đến nay, các quy định này được dùng chung cho mọi đơn vị HCSN, không phân biệt lĩnh vực, không tính đến đặc thù của từng ngành khác nhau. Trên thực tế nhận thức được sự khác biệt trong tổ chức hoạt động của các ngành, lĩnh vực mà đã có tác giả nghiên cứu về tổ chức kế toán ở từng loại hình đơn vị cụ thể. Một trong số đó là tác giả Trần Thị Hoa Thơm (2011), Học viện Tài chính, với công trình Luận án Tiến sĩ Kinh tế “Sử dụng công cụ kế toán và kiểm toán để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính ở các trường đại học công lập Việt Nam”. Trong công trình này tác giả đã tập trung đi sâu nghiên cứu về thực trạng sử dụng công cụ kế toán và kiểm toán vào công tác quản lý tài chính của các trường đại học công lập Việt Nam. Từ đó đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính của các trường đại học công lập Việt Nam thông qua việc sử dụng công cụ kế toán và kiểm toán trong điều kiện khoán chi và chế độ tự chủ về tài chính.
Luận án Tiến sĩ Kinh tế “Tổ chức kế toán ở các trường Đại học trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo” của tác giả Nguyễn Thị Minh Hường (2004), Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Trong công trình này tác giả chỉ trình bày những vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức công tác kế toán nói chung áp dụng cho mọi đơn vị kế toán mà không đi vào tìm hiểu tổ chức công tác kế toán trong các đơn vị sự nghiệp. Các kiến nghị và giải pháp chủ yếu đề cập đến vấn đề quản lý tài chính chứ không đi sâu vào việc hoàn thiện tổ chức công tác kế toán ở các trường đại học.
Luận án Tiến sĩ Kinh tế “Tổ chức hạch toán kế toán trong các cơ sở y tế với việc tăng cường quản lý tài chính ngành y tế Việt Nam” của tác giả Lê Kim Ngọc (2009), Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Trong công trình này tác giả đã tập trung nghiên cứu sâu những vấn đề lý luận cơ bản về công tác quản lý tài chính và tổ chức công tác kế toán ở các đơn vị sự nghiệp nói chung nhưng tác giả không phân tích các nhân tố chi phối đến tổ chức công tác kế toán trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Các kiến nghị và giải pháp chủ yếu đề cập đến vấn đề công tác quản lý tài chính và tổ chức công tác kế toán tại các bệnh viện đa khoa và chuyên khoa thuộc Bộ Y tế và Sở Y tế quản lý.
Luận án Tiến sĩ Kinh tế “Hoàn thiện Tổ chức kế toán trong các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế ở Việt Nam” của tác giả Lê Thị Thanh Hương (2012), Trường Đại học Thương mại. Trong công trình này tác giả đã phân tích đặc điểm tổ chức đơn vị sự nghiệp có thu công lập (so sánh với đơn vị sự nghiệp có thu ngoài công lập, so sánh hoạt động dịch vụ trong đơn vị sự nghiệp có thu công lập và trong doanh nghiệp) chi phối đến cơ chế quản lý tài chính và tổ chức công tác kế toán trong loại hình đơn vị này. Luận án đã có tập trung phân tích, đánh giá thực tiễn và đề xuất các giải pháp để hoàn thiện tổ chức kế toán đối với loại hình đơn vị sự nghiệp có thu nói chung và các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế nói riêng.
Ngoài ra ở tỉnh Quảng Ngãi, trong những năm qua đã có một số công trình nghiên cứu về tài chính y tế và tổ chức công tác kế toán ở các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi của các tác giả như Đoàn Thị Xuân Mỹ (2011), Trường Đại học Đà Nẵng với Luận văn Thạc sỹ “Phát triển dịch vụ y tế ở các huyện miền núi tỉnh Quảng Ngãi”. Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về phát triển dịch vụ y tế và phân tích thực trạng, đánh giá những thành tựu và hạn chế trong việc phát triển dịch vụ y tế tại các huyện miền núi của tỉnh Quảng Ngãi. Từ đó Luận văn đã đưa ra một số giải pháp phát triển dịch vụ y tế ở các huyện miền của tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2020.
Luận văn Thạc sỹ với đề tài “Tổ chức công tác kế toán thu, chi hoạt động trong các đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn Quảng Ngãi” (2007) của tác giả Nguyễn Thị Thanh Vân - Học viện Tài chính. Trọng tâm của đề tài này là nghiên cứu về tổ chức công tác kế toán thu, chi hoạt động trong các đơn vị sự nghiệp nói chung của tỉnh. Đề tài đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức kế toán thu, chi hoạt động trong các đơn vị sự nghiệp công lập và đánh giá tình hình thực tế về cơ chế quản lý tài chính cũng như công tác kế toán thu, chi hoạt động tại các đơn vị sự nghiệp trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Từ đó, đưa ra những giải pháp hoàn thiện khoa học, hợp lý và khả thi nhằm nâng cao công tác kế toán thu, chi hoạt động tại các đơn vị sự nghiệp trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi.
Tóm lại, dù có khá nhiều nghiên cứu về tài chính y tế và tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập Việt Nam với những đóng góp to lớn và có ý nghĩa tham khảo quan trọng cho luận án trong quá trình thực hiện, tuy nhiên, những công trình nghiên cứu này còn có hạn chế hay khoảng trống chưa được đề cập ở một số khía cạnh sau:
Thứ nhất, lý luận về tổ chức công tác kế toán, mỗi một đề tài có những cách tiếp cận, cách đặt vấn đề riêng, nhưng có điểm chung là chỉ tập trung nghiên cứu lý luận về một số nội dung của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập nói chung. Trong khi đó, những lý luận cơ bản về những nội dung tổ chức công tác kế toán cũng như việc phân tích các nhân tố chi phối đến tổ chức công tác ở các đơn vị sự nghiệp công lập cũng vẫn chưa có một công trình nào trình bày một cách hệ thống và toàn diện.
Thứ hai, các công trình nghiên cứu chỉ tập trung phân tích, đánh giá thực trạng từ đó đưa ra các giải pháp để hoàn thiện về quản lý nguồn tài chính, cơ chế quản lý tài chính và tổ chức công tác kế toán ở các CSYT công lập nói chung và các bệnh viện công lập Việt Nam nói riêng. Đến nay, dường như chưa có một nghiên cứu tổng hợp, phân tích đầy đủ về thực trạng và đưa ra giải pháp cụ thể về tổ chức công tác kế toán tại các bệnh viện và trung tâm YTDP tuyến tỉnh, tuyến huyện ở Việt Nam nói chung và ở tỉnh Quảng Ngãi nói riêng.
Thứ ba, các công trình chưa đưa ra các giải pháp cụ thể hoàn thiện việc tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập như xây dựng hệ thống tài khoản kế toán theo bộ mã tài khoản để phục vụ cho việc cung cấp thông tin quản trị nội đơn vị và cho việc sử dụng phần mềm kế toán trong toàn ngành y tế; xây dựng và hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán; nâng cao chất lượng công tác kiểm tra kế toán tại các CSYT công lập; cũng như việc phân tích thông tin kế toán và ứng dụng công nghệ thông tin để quản lý toàn diện công tác quản lý tài chính và công tác kế toán ở các bệnh viện công lập.
6.3. Những vấn đề luận án sẽ tập trung nghiên cứu, giải quyết
Hoàn thiện tổ chức công tác kế toán trong các CSYT công lập nói chung và các CSYT công lập ở tỉnh Quảng Ngãi nói riêng là yêu cầu cấp thiết trong quá trình chuyển sang cơ chế tự chủ tài chính. Đặc biệt đối với ngành y tế tỉnh Quảng Ngãi, những phương hướng và giải pháp hoàn thiện phải phù hợp với các định hướng phát triển hệ thống CSYT của Việt Nam và yêu cầu đồng thời đạt được hai mục tiêu lớn là đảm bảo công bằng y tế và đảm bảo tính hiệu quả kinh tế. Xuất phát từ quá trình tìm hiểu về đề tài nghiên cứu, Luận án sẽ tập trung nghiên cứu các vấn đề chính như sau:
- Trình bày hệ thống và toàn diện về khái niệm, ý nghĩa và nhiệm vụ của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập cũng như những nội dung của tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập. Ngoài ra, luận án sẽ phân tích các nhân tố chi phối đến tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập như đặc điểm của đơn vị sự nghiệp công lập, công tác quản lý tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập và sự ảnh hưởng của công nghệ thông tin đối với tổ chức công tác kế toán trong đơn vị sự nghiệp công lập;
- Trên cơ sở các tư liệu phong phú, đáng tin cậy có liên quan đến tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi được thu thập từ các cơ quan, đơn vị có trách nhiệm của tỉnh Quảng Ngãi, luận án đã khái quát, mô tả bức tranh hiện thực về tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi. Từ đó, luận án đã rút ra những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân ảnh hưởng đến thực trạng, làm cơ sở thực tiễn quan trọng để xây dựng định hướng và đưa ra các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện tổ chức công tác kế toán ở các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian tới.
- Đề xuất những giải pháp có tính khả thi để hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi như:
Một là, hoàn thiện hệ thống chứng từ kế toán, hệ thống tài khoản kế toán, hệ thống sổ kế toán cũng như hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán và phân tích thông tin kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi;
Hai là, hoàn thiện công tác kiểm tra kế toán, ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi nhằm tăng cường công tác quản lý tài chính kế toán.
7. Kết cấu luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, luận án gồm 207 trang. Luận án kết cấu gồm 3 chương như sau:
- Chương 1: Những lý luận cơ bản về tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập.
- Chương 2: Thực trạng tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi.
- Chương 3: Giải pháp hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các CSYT công lập tỉnh Quảng Ngãi.
Ba chương này có mối quan hệ logic để thực hiện mục tiêu nghiên cứu.