Tiến Sĩ Tình trạng dinh dưỡng và hiệu quả của một số biện pháp can thiệp giảm suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NĂM 2015
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
Chương I. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4
1.1. THỰC TRẠNG DINH DƯỠNG Ở TRẺ EM DƯỚI 5 TUỔI VÀ YẾU TỐ
LIÊN QUAN ĐẾN SUY DINH DƯỠNG THẤP CÒI .4
1.1.1. Thực trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em dưới 5 tuổi 4
1.1.2. Thực trạng thừa cân béo phì ở trẻ em 21
1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 5
tuổi . 24
1.2. CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG SUY DINH DƯỠNG THẤP CÒI Ở TRẺ
EM DƯỚI 5 TUỔI . 35
1.2.1. Chiến lược chung 35
1.2.2. Các giải pháp cụ thể 36
1.3. MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CHÍNH VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU . 47
Chương II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 49
2. 1. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU : . 49
2.2. ĐỐI TƯỢNG 49
2.3. ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN NGHIÊN CỨU 51
2.3.1. Địa điểm . 51
2.3.2. Thời gian nghiên cứu 52
2.4. CỠ MẪU VÀ PHƯƠNG PHÁP CHỌN MẪU . 53
2.4.1. Cỡ mẫu . 53
2.4.2. Quy trình chọn mẫu .55
2.5. VẬT LIỆU VÀ KỸ THUẬT SỬ DỤNG 56
2.5.1. Vật liệu sử dụng đo nhân trắc và xác định yếu tố liên quan . 56
2.5.2. Kỹ thuật xét nghiệm 58
2.6. CHỈ SỐ VÀ BIẾN SỐ NGHIÊN CỨU . 59
2.7. TỔ CHỨC NGHIÊN CỨU . 61
2.8. XỬ LÝ VÀ PHÂN TÍCH SỐ LIỆU . 64
2.9. CÁC BIỆN PHÁP KHỐNG CHẾ SAI SỐ . 65
2.10. ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU 66
2.11. SƠ ĐỒ NGHIÊN CỨU 67
2.11.1. Sơ đồ nghiên cứu mục tiêu 1 67
2.11.2. Sơ đồ nghiên cứu mục tiêu 2 68
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 69
3.1. TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG VÀ XÁC ĐỊNH MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN
QUAN ĐẾN SUY DINH DƯỠNG THẤP CÒI Ở TRẺ DƯỚI 5 TUỔI TẠI VÙNG
ĐÔNG BẰNG VEN BIỂN NGHỆ AN NĂM 2011 . 69
3.1.1. Tình trạng dinh dưỡng ở trẻ em dưới 5 tuổi tại vùng đồng bằng ven biển Nghệ
An năm 2011 69
3.1.2. Một số yếu tố liên quan đến suy dinh dưỡng thấp còi của trẻ em dưới 5 tuổi 76
3.2. HIỆU QUẢ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CAN THIỆP NHẰM GIẢM SUY DINH
DƯỠNG THẤP CÒI 84
3.2.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu can thiệp 84
3.2.2. Hiệu quả can thiệp thay đổi chiều cao và SDD thấp còi . 89
3.2.3. Hiệu quả can thiệp đến nhiễm giun và thiếu máu . 96
3.2.4. Hiệu quả can thiệp đến kiến thức thực hành nuôi con của bà mẹ và tình trạng
nhiễm khuẩn của trẻ 99
Chương 4: BÀN LUẬN 104
4.1. TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG VÀ XÁC ĐỊNH MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN
QUAN ĐẾN SUY DINH DƯỠNG THẤP CÒI Ở TRẺ DƯỚI 5 TUỔI TẠI VÙNG
ĐÔNG BẰNG VEN BIỂN NGHỆ AN NĂM 2011 .104
4.1.1. Đánh giá tình trạng dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi 104
4.1.2.Một số yếu tố liên quan đến suy dinh dưỡng thấp còi của trẻ em dưới 5 tuổi 110
4.2. HIỆU QUẢ CỦA CAN THIỆP . 118
4.2.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu can thiệp 118
4.2.2. Hiệu quả can thiệp đến thay đổi chiều cao và suy dinh dưỡng thấp còi .120
4.2.3. Hiệu quả can thiệp đến ý thức thái độ thực hành của mẹ . 126
4.2.4. Hiệu quả can thiệp đến tình trạng mắc bệnh tiêu chảy và VHH của trẻ 127
4.3. ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CAN THIỆP 129
4.4. NHỮNG ƯU ĐIỂM VÀ TÍNH MỚI CỦA NGHIÊN CỨU 130
4.5. NHỮNG HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU 130
KẾT LUẬN 131
1. Đánh giá tình trạng dinh dưỡng và các yếu tố liên quan đến tình trạng suy dinh
dưỡng thấp còi: 131
2. Hiệu quả một số biện pháp can thiệp giảm suy dinh dưỡng thấp còi: 132
KHUYẾN NGHỊ .133
CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN 134
TÀI LIỆU THAM KHẢO 135
ĐẶT VẤN ĐỀ
Tình trạng dinh dưỡng ở trẻ em luôn là vấn đề được quan tâm hàng đầu
ở tất cả các nước trên thế giới. Đầu tư cho dinh dưỡng chính là đầu tư cho
phát triển nguồn nhân lực có chất lượng. Phòng chống suy dinh dưỡng là một
bộ phận không thể tách rời của chiến lược phát triển kinh tế xã hội của mỗi
quốc gia, góp phần nâng cao tầm vóc, thể lực và trí tuệ của con người. Tính
phổ biến của suy dinh dưỡng khác nhau giữa các vùng miền, thậm chí sự
khác biệt xảy ra giữa các vùng khác nhau trong cùng một địa phương, nhưng
nhìn chung suy dinh dưỡng có sự liên quan và phối hợp giữa các yếu tố như:
tình trạng kinh tế xã hội, phong tục tập quán, môi trường sống, thói quen ăn
uống, tình trạng sức khỏe, bệnh tật, thiếu kiến thức về dinh dưỡng và cả vấn
đề chủng tộc.
Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới và Quỹ nhi đồng liên hợp quốc
cho thấy tình hình suy dinh dưỡng ở trẻ em trên toàn cầu đã có sự thay đổi
theo hướng tích cực trong những năm qua. Suy dinh dưỡng thể nhẹ cân đã
giảm nhanh từ mức 25% năm 1990 đã giảm xuống còn 15% năm 2012. Tuy
nhiên suy dinh dưỡng thể thấp còi vẫn còn cao và rất đáng phải quan tâm,
trong giai đoạn từ năm 2000 đến 2012 tỷ lệ này chỉ giảm được từ 33% xuống
25% [143]. Tình trạng này dẫn tới nguy cơ cản trở việc đạt được mục tiêu
phát triển thiên niên kỷ về “giảm một nửa tỷ lệ suy dinh dưỡng tại các nước
đang phát triển từ 20% vào năm 1990 xuống còn 10% vào năm 2015”.
Tại Việt Nam, trong thập kỷ qua, cùng với sự phát triển kinh tế xã hội và
chủ trương đúng đắn của Đảng, Nhà nước, sự nỗ lực của Ngành Y tế và sự
tham gia tích cực của toàn xã hội, chúng ta đã đạt được kết quả quan trọng
trong việc cải thiện tình trạng dinh dưỡng và sức khỏe của nhân dân [78]. Tỷ lệ suy dinh dưỡng nhẹ cân ở trẻ em dưới 5 tuổi ở nước ta đã giảm tương đối
nhanh và liên tục, hiện ở mức 16,2% năm 2012. Tuy nhiên tỷ lệ suy dinh
dưỡng còn có nhiều khác biệt giữa các vùng miền, giữa thành thị và nông



thôn, đặc biệt suy dinh dưỡng thể thấp còi của trẻ em dưới 5 tuổi vẫn còn ở
mức cao tới 26,7% [81].
Nghệ An là một tỉnh rất rộng thuộc vùng Bắc Trung Bộ của Việt Nam
với diện tích 16.487 km², dân số trên 3 triệu người, có nhiều dân tộc cùng sinh
sống như người Kinh, người Thái, người Mường, người Mông, người Đan
Lai v.v . Nghệ An cũng có địa hình rất đa dạng với đầy đủ các vùng địa lý từ
núi cao, trung du, đồng bằng và ven biển. Theo số liệu điều tra của Viện dinh
dưỡng, Nghệ An luôn là tỉnh có tỷ lệ suy dinh dưỡng cao ở trẻ dưới 5 tuổi.
Năm 2005, tỷ lệ suy dinh dưỡng nhẹ cân ở trẻ dưới 5 tuối là 28,9%, thấp còi
là 34,6% và gầy còm 6,3%, đến năm 2010 tỷ lệ này lần lượt là 21,7%, 32,9%,
8,2%. Nếu so sánh với phân loại mức độ suy dinh dưỡng đối với ý nghĩa sức
khoẻ cộng đồng thì tỷ lệ này vẫn ở mức độ cao. Từ trước đến nay Nghệ An
chỉ được thụ hưởng chương trình phòng chống suy dinh dưỡng chung của
Quốc gia, ngoài ra chưa có chương trình can thiệp cũng như những nghiên
cứu sâu nào về tình trạng dinh dưỡng cho các vùng đặc thù của địa phương.
Khu vực đồng bằng ven biển Nghệ An gắn với kinh tế biển, là một địa
bàn chiến lược của tỉnh, với 4 huyện, thị dân số chiếm khoảng 25% toàn tỉnh
có đặc thù: đất chật, người đông, vệ sinh môi trường chưa tốt, thu nhập người
dân đa phần phụ thuộc vào nghề đi biển xa nhà vì vậy cha mẹ ít có điều kiện
để trực tiếp chăm sóc con cái. Những đặc điểm này có thể ảnh hưởng lớn đến
tình trạng dinh dưỡng của trẻ em nói chung và trẻ em dưới 5 tuổi nói riêng.
Chính vì vậy câu hỏi đặt ra là: tình trạng dinh dưỡng ở trẻ em dưới 5 tuổi ở
khu vực này như thế nào? yếu tố gì liên quan đến suy dinh dưỡng, đặc biệt là suy dinh dưỡng thấp còi và biện pháp nào tốt nhất để làm giảm suy dinh
dưỡng? Câu trả lời cho những vấn đề này sẽ góp phần quan trọng giúp các
nhà quản lý cũng như các nhà chuyên môn trong việc nâng cao sức khỏe cho
cộng đồng dân cư vùng ven biển nói chung và nâng cao thể trạng cho trẻ em
dưới 5 tuổi nói riêng. Đặc biệt trong giai đoạn Nghệ An đang tích cực thực
hiện chỉ thị số 20-CT/TW ngày 22/9/1997 của Bộ Chính trị cũng như chủ
trương của tỉnh Đảng bộ về việc đẩy mạnh phát triển kinh tế biển theo hướng
công nghiệp hoá, hiện đại hóa [1] mà trong đó rất chú trọng đến vấn đề nâng
cao sức khỏe cho người dân. Chính vì những lý do nêu trên chúng tôi tiến
hành đề tài nghiên cứu: “Tình trạng dinh dưỡng và hiệu quả của một số
biện pháp can thiệp giảm suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi
vùng đồng bằng ven biển tỉnh Nghệ An” với các mục tiêu:
1. Mô tả tình trạng dinh dưỡng và xác định một số yếu tố liên quan đến
suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi tại vùng đồng bằng ven biển
Nghệ An năm 2011.
2. Đánh giá hiệu quả một số biện pháp can thiệp nhằm giảm suy dinh
dưỡng thấp còi từ tháng 09/2011- 09/2012.