Thạc Sĩ Tính Nhân Văn Qua Hình Tượng Người Phụ Nữ Trong Tiểu Thuyết Tự Lực Văn Đoàn

MỤC LỤC
Trang
PHẦN DẪN LUẬN . 1
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI, MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU : . 1
II. PHẠM VỊ ĐỀ TÀI VÀ TƯ LIỆU NGHIÊN CỨU : . 3
III. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ : 4
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU : . 11
V. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN : 12
VI. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN : . 13
PHẦN NỘI DUNG 14
CHƯƠNG MỘT : TÍNH NHÂN VĂN - LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN SÁNG TÁC . 14
I. KHÁI NIỆM “TÍNH NHÂN VĂN” HAY MỘT KHUYNH HƯỚNG
NHÌN NHẬN TỔNG HỢP MỌI GIÁ TRỊ CỦA VĂN HỌC : . 14
II. VÀI NÉT VỀ TÍNH NHÂN VĂN TRONG VĂN HỌC PHƯƠNG TÂY : . 16
III. SƠ LƯỢC VỀ TÍNH NHÂN VĂN TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM TRƯỚC 1932 - ĐIỂM QUA MỘT SỐ HÌNH TƯỢNG NGƯỜI PHỤ NỮ TIÊU BIỂU : 18
CHƯƠNG HAI :TÍNH NHÂN VĂN QUA HÌNH TƯỢNG NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG TIỂU THUYẾT TỰ LỰC VĂN ĐOÀN 32
I. SỰ RA ĐỜI CỦA TIỂU THUYẾT TỰ LỰC VĂN ĐOÀN : . 32
II. QUÁ TRÌNH DIỄN BIẾN CỦA TIỂU THUYẾT TỰ LỰC VĂN ĐOÀN : 34
III. TÍNH NHÂN VĂN QUA HÌNH TƯỢNG NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG TIỂU THUYẾT TỰ LỰC VĂN ĐOÀN - MỘT ĐÓNG GÓP MỚI CHO NỀN VĂN HỌC VIỆT NAM MANG TÍNH NHÂN VĂN : 53
IV. CÁC NGUỒN ẢNH HƯỞNG : 113
V. NHỮNG ĐÓNG GÓP VÀ HẠN CHẾ : 118
PHẦN KẾT LUẬN 124
Luaän aùn Thaïc só khoa hoïc Ngöõ Vaên Tính nhaân vaên qua hình töôïng ngöôøi phuï nöõ
PHẦN DẪN LUẬN
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI, MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
1. Hơn nửa thế kỷ trôi qua, kể từ khi tiểu thuyết Tự lực văn đoàn xuất hiện, đã có rất nhiều ý kiến khác nhau, thậm chí đối lập nhau, trong việc đánh giá sự đóng góp của tiểu thuyết lãng mạn nói riêng và trào lưu văn học lãng mạn nói chung trong tiến trình của văn học dân tộc. Trên tinh thần đổi mới, việc thẩm định lại giá trị của văn học quá khứ với một tư duy khoa học, một phương pháp nghiên cứu đúng đắn, một thái độ bình tâm tĩnh trí, một tình cảm trân trọng di sản văn học của tiền nhân, thiết nghĩ, đó là một việc làm hết sức khó khăn nhưng đầy sức hấp dẫn và rất cần thiết.
“Thời gian gần đây, lý luận và phê bình văn chương của ta thường nhắc đến hai chữ nhân văn - tính chất nhân văn, giá trị nhân văn, chủ nghĩa nhân văn - xem đó là hằng tính của văn chương nghệ thuật, là tiêu chí cho sự đổi mới trong lĩnh vực này. Đó là điều xác đáng” (Trần Thanh Đạm) (51.21).
Thật vậy, xét đến cùng, qua sự gạn lọc khắc nghiệt của thời gian, các giá trị bền vững nhất của văn học bao giờ cũng được xem xét trong mối quan hệ với con người. “Văn học là một phương tiện quan trọng giúp con người trở thành con người vì nó mở ra những bí mật của con người, giúp con người hiểu thêm về chính mình, trở nên phong phú hơn và một phần từ chỗ hiểu mình, từ sự phong phú của chính mình, con người hiểu thêm về thế giới, sự phong phú của thế giới” (Lê Ngọc Trà) (28.57–58). Giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh đã có nói thêm: “Văn học tiến bộ hay không, lành mạnh hay không, tuỳ thuộc ở giá trị nhân bản của nó chứ không tùy thuộc ở chỗ nó là lãng mạn hay hiện thực. Vả lại không có ranh giới dứt khoát giữa chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa lãng mạn” (76b.31).
Theo dõi quá trình hình thành và phát triển của Tự lực văn đoàn (1932 - 1945), người ta không thể không thấy vấn đề mà các nhà văn
1
Luaän aùn Thaïc só khoa hoïc Ngöõ Vaên Tính nhaân vaên qua hình töôïng ngöôøi phuï nöõ
lãng mạn đặc biệt quan tâm trong các tác phẩm tiểu thuyết của mình là vấn đề giải phóng phụ nữ. Chính từ vấn đề cốt lõi này, việc chọn tiểu thuyết Tự lực văn đoàn, đi sâu vào nghiên cứu hình tượng người phụ nữ để thấy được sự đóng góp của các nhà văn lãng mạn cho trào lưu nhân văn chủ nghĩa của văn học dân tộc là một việc làm rất có ý nghĩa mà đến nay, vì nhiều lý do, vẫn chưa có sự quan tâm đúng mức.
2. Nghiên cứu “Tính nhân văn qua hình tượng người phụ nữ trong tiểu thuyết Tự lực văn đoàn”, luận án này nhằm hướng đến các mục đích sau:
- Góp phần khẳng định giá trị của tiểu thuyết Tự lực văn đoàn trong việc kế thừa và phát huy truyền thống nhân văn của văn học quá khứ, một vấn đề mà trước đây còn bỏ qua hoặc chưa chú ý đúng mức, đưa văn xuôi Việt Nam bước vào thời kỳ hiện đại.
- Cố gắng đưa ra những nhận xét, đánh giá tương đối thỏa đáng, công bằng, khách quan, khoa học về trào lưu văn học lãng mạn nói chung, tiểu thuyết Tự lực văn đoàn nói riêng.
- Trong xu thế của sự tác động mạnh mẽ vào những giá trị đạo đức truyền thống đang diễn ra ở bối cảnh xã hội mở cửa hiện nay, vấn đề hôn nhân, tình yêu là một trong những vấn đề thời sự được nhiều người quan tâm, đặc biệt là tầng lớp thanh niên. Qua việc nghiên cứu, luận án cũng muốn góp một tiếng nói định hướng cho những vấn đề trên.
II. PHẠM VI ĐỀ TÀI VÀ TƯ LIỆU NGHIÊN CỨU:
1. Không nói đến chủ nghĩa nhân văn, chủ nghĩa nhân đạo hay tư tưởng nhân văn, tư tưởng nhân đạo mà chỉ đề cập đến “tính nhân văn” là có lý do:
- Đây là một vấn đề lý thú cần tiếp tục nghiên cứu, bởi so với phương Tây, cùng với “sự ra đời của ý thức hệ tư sản trong giai đoạn đấu tranh chống phong kiến đã kéo theo nó một trào lưu có tính chất nhân đạo chủ nghĩa (hay nhân văn chủ nghĩa) không những trong văn học, nghệ thuật, mà trong nhiều ngành văn hóa, khoa học khác” 2
Luaän aùn Thaïc só khoa hoïc Ngöõ Vaên Tính nhaân vaên qua hình töôïng ngöôøi phuï nöõ
(Nguyễn Lộc) (40a.72), thì ở Việt Nam ta “do chính sách độc quyền kinh tế của đế quốc, giai cấp tư sản dân tộc Việt Nam phát triển khó khăn, yếu đuối. Giai cấp này một mặt mâu thuẫn với đế quốc, phong kiến, mặt khác lại phụ thuộc vào chúng. Địa vị kinh tế non yếu, mỏng manh ” (22.12). Chính vì thế, về mặt văn học, Tôn chỉ của Tự lực văn đoàn chủ yếu chỉ là “lúc nào cũng mới, trẻ, yêu đời; trọng tự do cá nhân; làm cho người ta biết rằng đạo Khổng không hợp thời nữa; đem phương pháp khoa học Thái Tây áp dụng vào văn chương An nam”. Tất nhiên, không thể lấy “thước đo” của văn học phương Tây để áp dụng vào văn học Việt Nam, nhưng chúng ta cũng phải thừa nhận rằng việc “không phải chỉ đòi giải phóng cá nhân khỏi sự ngu dốt, đòi hỏi trì trệ của mọi người được phát triển, mà còn trực tiếp đòi hỏi giải phóng cá nhân khỏi sự gò ép về phương diện chính trị và kinh tế” (66.214) thì ở trào lưu văn học lãng mạn Việt Nam nói chung, tiểu thuyết Tự lực văn đoàn nói riêng còn có giới hạn. Đừng quên rằng văn học lãng mạn và văn học hiện thực phê phán là hai trào lưu văn học công khai, hợp pháp trong xã hội thực dân nửa phong kiến giai đoạn 1930 – 1945.
Hơn nữa, việc khẳng định trào lưu nhân văn chủ nghĩa trong văn học giai đoạn 1930 – 1945 như là một sự kế thừa và phát triển truyền thống nhân văn của văn học dân tộc phải được xem xét một cách toàn diện, không chỉ xuất phát từ cơ sở ý thức hệ, từ thực tiễn văn học mà nhiều khi cần phải nghiên cứu cả “cuộc đấu tranh của quần chúng bị áp bức trong điều kiện giai tầng thứ ba của nó là tầng lớp tư sản đã vươn lên thành một giai cấp đối địch với xã hội phong kiến” (40a.73).
- Ở đây, trong phạm vi nghiên cứu đề tài chỉ đề cập đến những biểu hiện của trào lưu nhân văn chủ nghĩa trong văn học giai đoạn 1930 – 1945 qua hình tượng người phụ nữ ở tiểu thuyết Tự lực văn đoàn. Người viết cũng không có tham vọng đề cập hết những tác phẩm tiểu thuyết lãng mạn của văn đoàn mà chỉ đi vào nghiên cứu những tác phẩm tiêu biểu nhất của những cây bút trụ cột nhất (Khái Hưng, Nhất Linh, Thạch Lam) và xem đó là sự thể hiện tập trung, sinh động của vấn đề được nêu ra.
3
Luaän aùn Thaïc só khoa hoïc Ngöõ Vaên Tính nhaân vaên qua hình töôïng ngöôøi phuï nöõ
2. Tư liệu chính để nghiên cứu bao gồm phần lớn tác phẩm, sách in và những bài báo viết về tiểu thuyết Tự lực văn đoàn chủ yếu được xuất bản từ thập niên 40 đến nay, nhất là từ 1986 trở lại đây, khi có sự đổi mới về tư duy, về nhận thức, quan điểm trong việc đánh giá, tiếp nhận di sản văn học của tiền nhân sao cho công bằng, khoa học hơn. Ngoài ra, để có cái nhìn toàn diện trên cơ sở đối chiếu, so sánh, luận án còn khảo sát các tài liệu nghiên cứu, phê bình văn học trước 1975 ở miền Nam và một số ít tài liệu dịch từ tiếng nước ngoài.