Tiến Sĩ Tính kháng thuốc Oseltamivir của vi rút cúm A lưu hành tại miền Bắc Việt Nam, 2001 – 2012

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, tôi xin trân trọng cảm ơn:
 Khoa Đào tạo và Quản lý khoa học, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung Ương.
 Ban Giám đốc, Ban Chủ nhiệm Khoa Virút, Viện Vệ sinh Dịch tễ
Trung Ương.
Đã tạo điều khiện tốt nhất, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đặc biệt đến GS.TS Đặng Đức Anh, người đã tạo điều kiện
cho tôi đến với chuyên ngành vi rút, cho tôi những lời khuyên hữu ích, sự động viên và
lòng nhiệt tình trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin gửi
lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Lê Thị Quỳnh Mai, người đã tận tình dìu dắt giúp
đỡ tôi từ những ngày đầu tiên bước chân vào lĩnh vực vi rút học, truyền đạt những
kinh nghiệm quý báu và luôn khuyến khích tôi bước về phía trước, tiếp cận với những
kiến thức nâng cao và mở rộng để tôi có thể hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn TS. Nguyễn Lê Khánh Hằng, Ths Nguyễn Cơ
Thạch, Ths Lê Thị Thanh, CN Phạm Thị Hiền cùng các bạn đồng nghiệp công tác
tại Phòng thí nghiệm Cúm - Khoa Vi rút - Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung Ương đã
nhiệt tình giúp đỡ và ủng hộ tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự tài trợ của Trung tâm Cúm thuộc Viện sức
khỏe Hàn Quốc (KNIH )trong suốt quá trình nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn TS Mendi Jamsran, TS Aeron Hurt, chuyên viên
của Tổ chức Y tế Thế giới, cho những hỗ trợ kỹ thuật ban đầu của nghiên cứu.
Tôi xin gửi tặng Gia đình, bạn bè và những người thân trong gia đình đã hết
lòng giúp đỡ, động viên tôi trên con đường sự nghiệp khoa học để tôi đạt được thành
quả ngày hôm nay.
Hà nội, ngày 22 tháng 10 năm 2013
HOÀNG VŨ MAI PHƯƠNGv
MỤC LỤC
Trang phụ bìa i
Lời cam đoan . ii
Lời cảm ơn . iii
Mục lục iv
Chữ viết tắt vii
Danh mục bảng . viii
Danh mục hình, biểu đồ, sơ đồ . ix
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
CHƯƠNG I – TỔNG QUAN 4
1.1. Vi rút cúm A . 4
1.1.1. Cấu tạo chung và hệ gen của vi rút cúm A . 4
1.1.2. Cơ chế nhân lên của vi rút cúm A 11
1.1.3. Thay đổi nhỏ và thay đổi lớn trong hệ gen của vi rút cúm A 13
1.1.4. Sự trao đổi và tích hợp trong hệ gen của vi rút cúm A . 15
1.1.5. Khả năng gây bệnh của vi rút cúm . 16
1.1.6. Tiến hóa của vi rút cúm A . 17
1.2. Phòng và điều trị cúm A 18
1.2.1. Văc xin phòng cúm . 18
1.2.2. Thuốc điều trị vi rút cúm A . 20
1.2.3. Các thuốc kháng vi rút mới . 23
1.3. Tình hình kháng thuốc của vi rút cúm A với thuốc kháng vi rút 25
1.3.1. Tình hình kháng thuốc của vi rút cúm với thuốc amantadine . 25
1.3.2. Tình hình kháng thuốc của vi rút cúm với thuốc oseltamivir 26
1.4. Kỹ thuật áp dụng trong quá trình xác định tính kháng thuốc của vi rút cúm A 27vi
1.4.1. Nguyên nhân của hiện tượng kháng thuốc . 27
1.4.2. Các kỹ thuật được áp dụng trong giám sát sự kháng thuốc thông qua sự
thay đổi vật liệu di truyền của vi rút cúm . 28
1.4.3. Kỹ thuật xác định mức độ kháng oseltamivir dựa trên hoạt động của
neuraminidase . 32
1.4.4. Giám sát sự kháng thuốc vi rút cúm . 34
CHƯƠNG II - ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU
VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 37
2.1. Đối tượng nghiên cứu . 37
2.2. Phương pháp nghiên cứu . 37
2.3. Vật liệu và kỹ thuật xét nghiệm . 38
2.3.1. Vật liệu . 38
2.3.2. Kỹ thuật xét nghiệm 42
2.4. Phân tích số liệu 51
CHƯƠNG III – KẾT QUẢ . 53
3.1. Các vi rút cúm A thu thập trong giai đoạn từ 2001 – 2012 53
3.2. Xác định giá trị IC50 ngưỡng của các phân típ vi rút cúm A 54
3.3. Sự tương tác của oseltamivir với các vi rút cúm A . 60
3.4. Vị trí đột biến trên protein NA của các chủng cúm A liên quan đến kháng
thuốc oseltamivir 65
3.5. Tỉ lệ các chủng vi rút cúm A kháng oseltamivir tại miền Bắc Việt Nam,
2001-2012 69
3.6. Sự tương đồng về gen HA và NA giữa các vi rút cúm A có biểu hiện giảm độ
nhạy oseltamivir với các vi rút cùng phân típ lưu hành trong giai đoạn
nghiên cứu 72vii
CHƯƠNG IV – BÀN LUẬN . 86
4.1. Sự lưu hành của các vi rút cúm A trong khoảng thời gian nghiên cứu 86
4.2. Mức độ và tỉ lệ các vi rút cúm A giảm độ nhạy cảm với oseltamivir thông
qua giá trị ức chế 50% (IC50) . 88
4.3. Sự liên quan của các đột biến trên gen NAvới quá trình kháng thuốc
oseltamivir của các chủng cúm A lưu hành tại miền Bắc Việt Nam . 94
4.4. Sự liên quan về mặt di truyền học của các chủng vi rút A mang gen đột biến
và các vi rút cúm A lưu hành cùng thời gian. 98
KẾT LUẬN . 101
KIẾN NGHỊ 103
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN
QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC