Tiểu Luận Tìm hiểu về chế định Amicus Curiae (Bạn của tòa án) trong khuôn khổ giải quyết tranh chấp của WTO

Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 12/2012

Trong thời kỳ đầu của Tổ chức Thương mại thế giới –WTO, Hiệp định chung về thuế quan và mậu dịch GATT 1947 đã có một vai trò hết sức to lớn trong việc phát triển của hệ thống thương mại quốc tế và được đánh giá là “hạt nhân cơ bản cho sự hình thành của hệ thống thương mại đa phương”[1]. Tuy nhiên, nguyên tắc chung của hiệp định GATT 1947, cũng như tổ chức WTO ngày nay, chỉ tác động và điều chỉnh đến các chủ thể là thành viên của tổ chức này. Do đó, trong giai đoạn đầu của WTO, doanh nghiệp, các tổ chức phi chính phủ (NGOs) đều có tiếng nói rất hạn chế đặc biệt trong quá trình giải quyết tranh chấp tại tổ chức này. Đến những năm gần đây, nhằm tạo cơ sở khuyến khích sự tham gia tích cực hơn của NGOs, các vị giáo sư đại học trong quá trình xét xử các tranh chấp giữa các thành viên, Ban phúc thẩm của WTO đang từng bước đưa những chế định của pháp luật quốc gia phù hợp tình hình mới vào cơ chế giải quyết tranh chấp (DSU) bằng một chế định mang tên – amicus curiae.
Thuật ngữ amicus curiae có nguồn gốc từ thời La Mã cổ đại, có nghĩa là “bạn của tòa án”. Đến thế kỷ thứ 9, thuật ngữ này được đưa vào từ ngữ pháp lý của Anh Quốc và dần dần trở nên phổ biến trong hệ thống pháp luật Anh – Mỹ. Amicus Curiae là thuật ngữ chỉ những người ngoài cuộc không có lợi ích trực tiếp trong vụ tranh chấp tự nguyên tham gia vào quá trình tố tụng để giúp cơ quan tài phán tìm hiểu tốt hơn những vấn đề chứng cứ và pháp lý có liên quan[2]. Việc áp dụng chế định amicus curiae rất phổ biến trong luật tốt tụng của các quốc gia theo hệ thống pháp luật Anh Mỹ. Tuy nhiên, việc công nhận chế định trên trong cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO vẫn đang là một vấn đề gây ra nhiều luồng quan điểm khác nhau. Theo quan điểm của tác giả Petros C. Mavroidis, việc áp dụng chế định này của Cơ quan phúc thẩm tại WTO là sự “thử nghiệm” và rõ ràng những vấn đề liên quan đến chế định này là một sự minh họa hoàn hảo về giới hạn của tổ chức WTO, trái với những niềm tin phổ biến, WTO vẫn là một tổ chức vận hành theo cơ chế “members-driven”[3] (nghĩa là chỉ có các tài liệu của bên tranh chấp hay bên thứ ba có liên quan trong vụ tranh chấp cụ thể là các thành viên của WTO mới được Ban hội thẩm và Cơ quan phúc thẩm xem xét). Tuy nhiên, từ khi WTO được thành lập đến nay, nhiều chính sách quy định trong lĩnh vực thương mại quốc tế cũng như cơ chế giải quyết tranh chấp đã có nhiều bước ngoặc quan trọng. Lần đầu tiên, báo cáo Amicus curiae được đệ trình lên lên Ban Hội thẩm trong vụ kiện U.S-
[HR][/HR][1] Luật Thương Mại Quốc tế, PGS.TS Mai Hồng Quỳ, NXB Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh năm 2006, trang 55.

[2] Sdt, trang 327

[3] Jean Monnet Working Paper 2/01 Amicus Curiae Briefs Before The WTO:Much Ado About Nothing, Petros C. Mavroidis, trang 2