Tài liệu Tiểu luận phát triển đô thị và công tác bảo tồn các công trình kiến trúc cổ trên địa bàn thành phố h

Phát triển đô thị là các hoạt động xây dựng mới, cải tạo, mở rộng và nâng cấp đô thị. Đô thị hóa cũng là một biểu hiện của hoạt động phát triển, song sự phát triển còn là các hoạt động khác về chất, diễn ra một các liên tục cả sau khi chuyển đổi thành đô thị.

Cả hai nhóm phát triển đô thị (1) phát triển mới, mở rộng và (2) cải tạo phát triển. Quá trình phát triển đô thị mở rộng còn gọi là phát triển đô thị lan tỏa. Các vùng lãnh thổ thuận lợi phát triển sẽ có mạng lưới đô thị phát triển dày đặc thành những vùng đô thị với lõi trung tâm và các đô thị bên ngoài kết thành dạng chùm vệ tinh, hay mạng lưới.

Các đô thị đã hình thành luôn diễn ra hoạt động tái phát triển. Quá trình này phức tạp hơn phát triển mới do phải nghiên cứu để bảo tồn và giữ gìn các công trình cũ có giá trị. Các đô thị có nhiều công trình “cũ” sẽ đẩy các khu vực mới ra bên ngoài hình thành các trung tâm mới, cũ có tính tương phản.
Phát triển đô thị tại thành phố Hồ Chí Minh trong thực tiễn đang diễn ra trên hai bình diện, đó là sự chỉnh trang, cải tạo nâng cấp đô thị hiện có và đô thị hóa vùng ngoại thành - cả hai bình diện trong quá trình thực hiện, đều có những vấn đề mâu thuẫn nảy sinh liên quan đến việc bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa tại thành phố và các vấn đề xã hội.

Trong những năm qua, tốc độ đô thị hóa ở TP.HCM diễn ra rất nhanh, kèm theo đó là sự gia tăng không ngừng của các công trình xây dựng ở các khu vực và đặc biệt là ở khu trung tâm. Quá trình đó đã góp phần rất lớn trong việc thay đổi diện mạo của TP đáp ứng xu hướng phát triển của xã hội. Tuy vậy, việc hỉnh thành các cao ốc đang tạo áp lực cho thành phố trong việc hài hòa giữa phát triển và giữ gìn bản sắc riêng của thành phố trong tương lai.

Nghị quyết 20/BCT năm 2008 chỉ rõ TP.HCM phải từng bước trở thành thành phố văn minh, hiện đại, thành trung tâm công nghiệp, dịch vụ của khu vực Đông nam Á. Một thành phố hiện đại rất cần xây dựng thương hiệu Tp văn minh.

Trên thực tế, khu Trung tâm ngày nay đang hình thành một không gian các công trình và cao ốc hiện đại theo chủ nghĩa công năng tôn vinh đường thẳng và vuông góc và hậu hiện đại có cấu trúc phổ cập là các đường cong và góc vát, tạo hình tượng kiến trúc khả năng biểu cảm. Kiến trúc hiện đại và hậu hiện đại đang cùng song song tồn tại ở trung tâm TP. Tuy nhiên, TP cần bảo tồn các không gian ký ức về thiên nhiên như cảnh quan sông rạch, về lịch sử như các công trình cũ của Sài gòn và Chợ lớn xưa để TP có bản săc riêng, TP hấp dẫn (TS. Nguyễn Đăng Sơn – bài góp ý cho Văn kiện ĐH Đảng bộ TP.HCM lần thứ IX).

1. Thực trạng các công trình kiến trúc cổ

Theo các trung tâm văn hóa, đợt điều tra công trình kiến trúc cổ trên địa bàn TP Hồ Chí Minh đã xúc tiến từ giữa năm 2003 và hiện đang tiếp tục. Đối tượng điều tra lần này bao gồm các nhà hát, nhà thờ, bưu điện, trường học, khách sạn, cầu, chợ; mang giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hóa, khoa học và có niên đại tạo lập xấp xỉ 100 năm trở lên .

Theo thống kê tháng 3/2004, giai đoạn điều tra bước đầu các kiến trúc cổ ở TP Hồ Chí Minh đã thống kê lập danh sách hơn 50 công trình. Trong đó phần lớn nằm trên địa bàn hai quận trung tâm (quận 1, 3) và Chợ Lớn (quận 5). 50 công trình kiến trúc này thuộc nhiều dạng: từ cột cờ Thủ Ngữ, rạp hát Công Nhân, tu viện Saint Paul, các chợ Bến Thành, Bình Phước, Thủ Đức, đến các nhà thờ Huyện Sỹ, Tân Định, Chợ Quán, Ngã Sáu (Jeanne dArc), Cha Tam, Thị Nghè, Thánh Mẫu và các bệnh viện Chợ Rẫy, Nguyễn Trãi, Nguyễn Tri Phương, các trụ sở, nhà văn hóa, nhà truyền thống, có nơi tuổi đời ít hơn con số 100 năm, nhưng xét giá trị tiêu biểu vẫn được mạnh dạn đề xuất xem xét.

Về công trình văn hóa giáo dục, trường nữ sinh Áo Tím (Gia Long) nay mang tên Nguyễn Thị Minh Khai xây cách đây 91 năm. Trường Marie Curie: 86 năm, Trường Pétrus Ký (Lê Hồng Phong): 77 năm, Trưng Vương: 47 năm . Lâu hơn có Trường đạo Taberd (Sư phạm mẫu giáo) 124 năm và xưa nhất trong các nơi còn hoạt động học đường nổi tiếng tới nay là Trường Lê Quý Đôn (tức Chasseloup Laubat thời Pháp) xây từ 130 năm trước (1874).

Trong cụm 5 công trình kiến trúc được khảo sát gồm Tòa án thành phố, Bưu điện thành phố, Bảo tàng Mỹ thuật thành phố, Nhà hát thành phố, UBND quận Bình Thạnh thì Bưu điện thành phố được xem là công trình còn được gìn giữ toàn vẹn. Tường và một vài mái vòm phù điêu Nhà hát thành phố đã bắt đầu xuất hiện những vết nứt. Trong đợt sửa chữa gần đây, mái của nhà hát cũng được lợp lại bằng loại tôn lạnh hiện đại không hợp mấy với kiến trúc cổ của tòa nhà.

Mái của cụm kiến trúc cổ địa chỉ số 6 - Phan Đăng Lưu (UBND và HĐND quận Bình Thạnh) cũng được thay bằng ngói mới. Những công trình mới như tường rào, phòng tiếp nhận và giao trả hồ sơ được xây án ngữ trước một phần của tòa nhà cổ cũng chia cắt, phá vỡ một khoảng không gian kiến trúc nơi đây. Tại Bảo tàng Mỹ thuật thành phố, khoảng sân giữa tòa nhà bị biến thành sân tennis. Nếu muốn đứng giữa sân để chiêm ngưỡng không gian kiến trúc bên trên của tòa nhà hẳn cũng bị mất hứng vì ba sợi dây cáp sắt giăng ngang ở phía trên. Một trong hai cổng phía đường Nguyễn Thị Hồng Gấm của bảo tàng cũng bị biến thành chỗ buôn bán cây cảnh lấn cả vào phần sân trong của bảo tàng.