Thạc Sĩ Tiến trình quan hệ kinh tế Hoa Kỳ - Việt Nam giai đoạn 2000 - 2012

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Vào những năm cuối thế kỷ XX, sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội (CNXH)
về mặt nhà nước ở Liên Xô và các nước Đông Âu, sự kết thúc của trật tự thế
giới hai cực Yalta và Chiến tranh lạnh đã làm thay đổi sâu sắc cục diện thế giới,
tác động mạnh mẽ đến đời sống chính trị, kinh tế của nhiều quốc gia dân tộc.
Các nước tư bản chủ nghĩa (TBCN) đã tận dụng thời cơ này để phát huy tầm
ảnh hưởng và chi phối toàn diện đời sống kinh tế, chính trị thế giới, trong đó
nổi bật vai trò của Hoa Kỳ trong việc thúc đẩy tiến trình toàn cầu hóa ngày càng
lan rộng. Đối với những nước Xã hội chủ nghĩa (XHCN) còn lại (trong đó có
Việt Nam), để tiếp tục tồn tại phát triển phải tiếp tục đẩy mạnh quá trình cải
cách, mở cửa, đổi mới và hội nhập, đương nhiên không thể đứng ngoài dòng
chảy của toàn cầu hóa.
Quan hệ quốc tế sau Chiến tranh lạnh đã hình thành một số hình thức
mới, phong phú và đa dạng hơn trước. Các quốc gia với thể chế chính trị, kinh
tế khác nhau đã tìm những phương cách mới và áp dụng chúng một cách linh
hoạt để thúc đẩy quan hệ với nhau. Trong đời sống kinh tế thế giới, xu thế quốc
tế hóa với các cấp độ toàn cầu hóa, khu vực hóa cùng sự gia tăng của các hình
thức hợp tác kinh tế quốc tế đa dạng, đặc biệt trong đó nổi bật vai trò của
thương mại song phương. Quan hệ Hoa Kỳ - Việt Nam nói chung, quan hệ kinh
tế nói riêng là sản phẩm tất yếu của quan hệ quốc tế sau chiến tranh lạnh.
Trong bối cảnh quan hệ quốc tế có nhiều xáo trộn của giai đoạn này, có
thể nói sự phát triển của quan hệ Hoa Kỳ - Việt Nam là một điểm sáng có ý
nghĩa tích cực đối với hòa bình, ổn định và phát triển của khu vực và thế giới.
Với Hiệp định Thương mại song phương (BTA) được ký kết vào năm 2000,
quan hệ kinh tế Hoa Kỳ - Việt Nam đã chính thức được xác lập và vận hành
trên một nền tảng pháp lý vững chắc. Tuy vậy, mối quan hệ này đã có nguồn
gốc từ rất sớm, cùng một quá trình lịch sử phức tạp, thăng trầm. Đây là mối
quan hệ kinh tế giữa hai quốc gia vốn đã từng đối đầu căng thẳng trong quá
2
khứ, do đó dấu ấn của chiến tranh cùng những khác biệt về chính trị, chiến lược
vẫn còn tác động, ảnh hưởng nhất định đến mối quan hệ hiện tại.
Trên bình diện địa - chính trị, địa - kinh tế, hai chủ thể của mối quan hệ
này có nhiều khác biệt: Hoa Kỳ là siêu cường có nhiều lợi ích cốt lõi ở tầm toàn
cầu và Việt Nam là một nước đang phát triển ở Đông Nam Á. Tính chất phức
tạp, thăng trầm trong lịch sử quan hệ, sự khác biệt của nhân tố chính trị cùng
đặc điểm nổi bật về sự chênh lệch quy mô, trình độ của hai nền kinh tế Hoa Kỳ
và Việt Nam luôn đặt ra những rào cản, nhiều vấn đề cần phải giải quyết kịp
thời thì quan hệ kinh tế song phương mới có động lực để phát triển.
Với BTA, quan hệ kinh tế giữa hai nước đã có một động lực mới, mở
đường cho quan hệ thương mại, đầu tư bước vào một giai đoạn phát triển mạnh
mẽ và bền vững hơn. Bên cạnh những thuận lợi khách quan và chủ quan, tiến
trình quan hệ kinh tế song phương Hoa Kỳ - Việt Nam do có nhiều đặc thù
phức tạp nên cũng còn những tồn động cần khắc phục giải quyết.
Từ thực tế trên, việc nghiên cứu quan hệ kinh tế Hoa Kỳ - Việt Nam,
phân tích những nhân tố tác động, đánh giá những thành công và hạn chế, chỉ ra
những thuận lợi và thách thức, từ đó đưa ra những nhận xét và đánh giá về tiến
trình phát triển của mối quan hệ này là một việc làm cần thiết, vừa có ý nghĩa
khoa học và thực tiễn:
Về mặt khoa học, quan hệ kinh tế Hoa Kỳ - Việt Nam trong hơn một thập
niên qua luôn nhận được sự quan tâm, nghiên cứu của các nhà chính trị, các nhà
kinh tế. Tuy nhiên, nhìn nhận vấn đề từ góc độ sử học, đánh giá một cách khoa
học và khách quan về mối quan hệ này, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm
từ những thành công và hạn chế sẽ là một đóng góp khoa học của đề tài.
Về mặt thực tiễn, những nhận xét đánh giá khách quan và khoa học đồng
thời cũng sẽ giúp cho các nhà quản lý kinh tế trong việc hoạch định chính sách
kinh tế - thương mại của Việt Nam và góp phần hỗ trợ các nhà doanh nghiệp
(nhất là phía Việt Nam) có chiến lược sản xuất và kinh doanh đúng đắn nhằm
tiếp cận thị trường rộng lớn của Hoa Kỳ.
3
Từ những nhận thức nói trên, chúng tôi chọn đề tài: “Tiến trình quan hệ
kinh tế Hoa Kỳ - Việt Nam giai đoạn 2000 - 2012” làm đề tài Luận án tiến sĩ,
chuyên ngành Lịch sử thế giới.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Nhóm các công trình nghiên cứu về Hoa Kỳ - chính sách kinh tế
đối ngoại của Hoa Kỳ và nhóm công trình nghiên cứu về chính sách kinh tế
đối ngoại của Việt Nam
2.1.1. Nhóm công trình nghiên cứu về Hoa Kỳ và tình hình kinh tế của
Hoa Kỳ:
Trong nhóm này có các công trình tiêu biểu sau: công trình “Các vấn đề
nghiên cứu về Hoa Kỳ” (2011) của Nguyễn Thái Yên Hương và Tạ Minh Tuấn
(đồng chủ biên), trong đó đã trình bày những nét cơ bản về lịch sử văn hóa, xã
hội; hệ thống chính trị, pháp luật Hoa Kỳ; khái quát về tình hình kinh tế, chính
sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Tuy nhiên công trình chưa đi sâu giải quyết được
một cách có hệ thống và đầy đủ chính sách kinh tế của quốc gia này, phần trình
bày về chính sách kinh tế chưa nhiều. Nhà nghiên cứu Ngô Xuân Bình trong
công trình “Kinh tế Mỹ - Lý thuyết, chính sách đổi mới và thực tiễn” (1993) đã
trình bày khá toàn diện, hệ thống và cụ thể về sự đổi mới của nền kinh tế Mỹ
trong vài thập niên cuối thế kỷ XX như: những vấn đề cơ sở lý luận và thực tiễn
của sự đổi mới đó, tác động của sự đổi mới chính sách kinh tế đối với quá trình
phát triển kinh tế Mỹ, đặc biệt tập trung nhấn mạnh vào các cuộc cải cách tài
chính, thuế khóa, tiền tệ và kinh tế đối ngoại. Tuy công trình chưa trình bày
được các chính sách kinh tế của Mỹ đối với Việt Nam và khu vực, nhưng có thể
xem đây là những luận chứng quan trọng để định vị vai trò, vị thế quan trọng
của chủ thể kinh tế Hoa Kỳ trong quá trình quan hệ kinh tế với Việt Nam. Công
trình “Cấu trúc lại nền kinh tế Mỹ từ thập kỷ 70 của thế kỷ trước đến nay” của
Vũ Đăng Hinh (chủ biên), (2005), có 3 phần chính bao gồm 6 chương, đã tổng
kết những nét chính về cấu trúc lại nền kinh tế Mỹ trước năm 2000 và cấu trúc
lại nền kinh tế Mỹ sau năm 2000 với việc phân tích nhu cầu và giải pháp; phần
cuối trình bày những kết quả ban đầu của hoạt động điều chỉnh và tác động của
4
cấu trúc lại nền kinh tế Mỹ, nhưng chưa trình bày một cách đầy đủ vai trò của
nền kinh tế Hoa Kỳ với thế giới và khu vực, chưa làm rõ chính sách kinh tế đối
ngoại của Hoa Kỳ. Những tài liệu trên đã trang bị cho chúng tôi một nền sự
hiểu biết về thực trạng kinh tế, chính trị, xã hội của chủ thể Hoa Kỳ - động lực
của quan hệ kinh tế song phương nhìn từ phía Hoa Kỳ.
Liên quan đến chủ thể kinh tế Hoa Kỳ có thể kể đến những tài liệu khác
như: “Lịch sử Hoa Kỳ” của Franck Schoell do Việt Nam Khảo dịch xã dịch và
xuất bản tại Sài Gòn trước năm 1975; Các bài viết về kinh tế Hoa Kỳ trên tạp
chí châu Mỹ ngày nay như: “Một số vấn đề cơ bản của kinh tế Mỹ” của Nguyễn
Tuấn Minh (2011); “Tác động của nhóm lợi ích đến quá trình ban hành pháp
luật của Quốc hội Mỹ” của Phạm Thị Thu Huyền (2011); “Hoạt động vận động
hành lang trong quá trình xây dựng chính sách và pháp luật ở Mỹ” của Trần
Bạch Hiếu (2009) .
2.1.2. Nhóm công trình phản ánh chính sách kinh tế quốc tế của Hoa Kỳ
và chính sách kinh tế của Hoa Kỳ đối với Việt Nam.
Tiêu biểu trong nhóm này phải kể đến công trình: “Quan hệ kinh tế Việt
Nam - Hoa Kỳ: vấn đề, chính sách và xu hướng” (2011), của Nguyễn Thiết Sơn
(chủ biên) có 9 chương với 3 phần chính: Những tiền đề quan hệ kinh tế Việt
Nam và Hoa Kỳ, Thực trạng quan hệ kinh tế song phương từ năm 2001 đến
năm 2007; Triển vọng quan hệ kinh tế Việt Nam - Hoa Kỳ; trong đó có một số
đề xuất định hướng quan điểm, chính sách, kịch bản phát triển quan hệ kinh tế
của Việt Nam với Hoa Kỳ. Đây là công trình nghiên cứu về quan hệ kinh tế
Việt Nam - Hoa Kỳ chủ yếu đi sâu phân tích các vấn đề và chính sách xu hướng
trên cơ sở khảo sát những kết quả cơ bản về thương mại và đầu tư từ năm 2001
đến năm 2007. Tuy nhiên, công trình về mặt thời gian chỉ dừng lại khảo sát trực
tiếp quan hệ giai đoạn 2001 – 2007, phần chính sách kinh tế của Hoa Kỳ chưa
trình bày một cách có hệ thống từ tác động của bối cảnh lịch sử, hệ thống luật
pháp và các cơ quan hoạch định chính sách, về lĩnh vực thương mại và đầu tư,
tác giả cũng chỉ trình bày một cách khái quát. Có thể đánh giá đây là tài liệu
5
thiết thực cho đề tài nghiên cứu, đặc biệt ở nội dung chính sách và xu hướng
của mối quan hệ.
Công trình “Buôn bán với Mỹ” (2002) của Nguyễn Ngọc Bích, với 157
trang, chia thành 9 mục: trong đó tác giả đã cung cấp những nhận thức thiết
thực về luật pháp thương mại Mỹ, vai trò của luật pháp trong điều chỉnh các
giao dịch giữa người Mỹ với nhau và giữa họ với người nước ngoài. Tác giả đi
sâu làm rõ hệ thống luật pháp kinh tế thương mại Hoa Kỳ, nhưng chưa phân
tích được hệ thống chính sách kinh tế thương mại của quốc gia này, không đề
cập đến các lĩnh vực quan hệ kinh tế
Bài viết “Chính sách thương mại của Hoa Kỳ đối với Việt nam từ năm
2001 đến nay” của Nguyễn Thị Kim Chi (2009) trình bày những yếu tố tác
động đến chính sách thương mại của Hoa Kỳ đối với Việt Nam từ năm 2001
đến năm 2009, đồng thời phân tích nội dung các chính sách thương mại, nêu lên
những đánh giá chung về chính sách của Hoa Kỳ đối với Việt Nam từ khi có
BTA. Nguyễn Tuấn Minh trong “Những cơ sở hoạch định chính sách kinh tế
của Mỹ và vấn đề đối với Việt Nam” (2009) đã khái quát về hệ thống luật pháp
Mỹ, chính sách và hệ thống hoạch định chính sách kinh tế Mỹ và vấn đề đối với
Việt Nam, và trong “Chính sách kinh tế của Hoa Kỳ đối với Việt Nam” (2009)
Nguyễn Tuấn Minh đã nêu lên cơ sở luật pháp của chính sách kinh tế của Hoa
Kỳ, chính sách và thực tiễn chính sách kinh tế trong quan hệ Việt Nam - Hoa
Kỳ: những vấn đề quan hệ song phương, về thương mại, về chính sách đầu tư,
về chính sách lao động. Bài viết “Cơ sở pháp lý và hệ thống thực thi chính sách
thương mại quốc tế của Mỹ” của Nguyễn Thị Kim Chi (2009) nêu lên mục tiêu
và cơ sở pháp lý của chính sách thương mại Hoa Kỳ, hệ thống ban hành và thực
thi chính sách thương mại Hoa Kỳ: Quốc hội, Chính phủ, Đại diện Thương mại,
Bộ Thương mại, Cục Hải quan Hoa Kỳ, Ủy ban Thương mại quốc tế Hoa Kỳ
(ITC), các ủy ban cố vấn khu vực kinh tế tư nhân. Qua bài viết có thể thấy tính
phức tạp của quá trình hoạch định và thực thi chính sách thương mại của Hoa
Kỳ, một lĩnh vực còn mới lạ với phía chủ thể kinh tế Việt Nam.
6
Những công trình trên chỉ dừng lại trình bày, phân tích vấn đề ở khía cạnh
chính sách, không đề cập đến các lĩnh vực quan hệ kinh tế cụ thể và những tác
động đến quá trình này
Cùng nằm trong nhóm tài liệu này, có thể kể đến các công trình: “Chính
sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong thập niên 1970” do cơ quan thông tin Hoa Kỳ
dịch và xuất bản năm 1972; “Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ: Động cơ của
sự lựa chọn trong thế kỷ XXI” (American Foreign Policy: The Dynamics of
Choice in the 21st
Century) của Bruce W. Jentleson.
Trên tạp chí Châu Mỹ ngày nay, các bài viết đề cập đến chính sách kinh
tế đối ngoại của Hoa Kỳ cũng như chính sách kinh tế của quốc gia này với Việt
Nam cũng rất phong phú, có thể kể đến như: “Chính sách thương mại của Hoa
Kỳ đối với Việt nam từ năm 2001 đến nay” của Nguyễn Thị Kim Chi, (2009);
“Chính sách thương mại của Hoa Kỳ trong bối cảnh toàn cầu hóa kinh tế” của
Lê Thị Vân Nga (2005)
2.1.3. Nhóm công trình đề cập đến chính sách kinh tế của chủ thể Việt
Nam:
Trước hết là công trình: “Phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam trong
điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” (2006), của tác giả Nguyễn Văn Nam (chủ
biên. Cuốn sách dài 375 trang bao gồm 3 phần chính trong đó các tác giả đã hệ
thống hóa các tác động của xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế đối
với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN) ở Việt
Nam, nêu lên thực trạng phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN trong
điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, từ đó đề xuất các quan điểm
và giải pháp đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế nhằm phát triển kinh tế thị
trường định hướng XHCN ở Việt Nam.
Ngoài những tài liệu trên, nhóm công trình phản ánh quan điểm chính
sách kinh tế đối ngoại của Việt Nam còn có thể kể đến như: “Đánh giá tiến
trình APEC và tác động đối với Việt Nam” (2007) của Hoàng Anh Tuấn (CB)
7
2.2. Nhóm các công trình nghiên cứu chung về quan hệ Hoa Kỳ - Việt
Nam, Việt nam - Hoa Kỳ trong đó có nội dung đề cập đến quan hệ kinh tế
giữa hai quốc gia
Đây là nhóm tài liệu phản ánh quan hệ giữa Hoa Kỳ và Việt Nam qua
nhiều giai đoạn lịch sử và trên nhiều lĩnh vực. Trong những tài liệu này chúng
tôi có thể kế thừa, làm phong phú hơn cho đề tài ở các khía cạnh như bối cảnh
lịch sử, các chính sách kinh tế, các số liệu kinh tế: Tiêu biểu như các tài liệu
sau: “US – Vietnam Normalization – Past, Present, Future của Frederick.
Brown”, xuất bản năm 1997. Đây là công trình nghiên cứu vấn đề ở nước
ngoài, qua công trình này, tác giả trình bày và phân tích quá trình bình thường
hóa quan hệ Hoa Kỳ - Việt Nam theo tiến trình lịch sử, trong đó tác giả đề cập
đến tiềm năng hợp tác kinh tế giữa hai nước, từ đó đưa ra những đánh giá, dự
báo mang tính khoa học về triển vọng quan hệ kinh tế trong giai đoạn tiếp theo.
Tài liệu này là nguồn tham khảo bổ ích cho đề tài trong việc nghiên cứu về quá
trình xác lập quan hệ kinh tế Hoa Kỳ - Việt Nam: quá trình bình thường hóa
quan hệ ngoại giao như là một cơ sở chính trị vững chắc cho việc xác lập quan
hệ kinh tế, đồng thời thúc đẩy thương mại và đầu tư hai chiều chuyển biến
mạnh mẽ. Công trình “Quan hệ Việt nam – Hoa Kỳ (1994 – 2010)” của Bùi Thị
Phương Lan (2011) được trình bày 3 phần chính: trong đó tác giả đã tập trung
phân tích bối cảnh trước bình thường hóa quan hệ ngoại giao đến khi quan hệ
song phương toàn diện được thiết lập; Việt Nam trong chính sách an ninh mới
của Mỹ và tương quan quan hệ Mỹ với Châu Á, định vị Việt Nam trong chính
sách đối ngoại Mỹ sau khủng hoảng kinh tế. Đây là một nguồn tại liệu thiết
thực của đề tài quá trình xác lập quan hệ kinh tế Hoa Kỳ - Việt Nam và những
quan điểm về chính sách của Hoa Kỳ dành cho phía Việt Nam trong tiến trình
quan hệ.
Qua thu thập tài liệu, chúng tôi chú ý công trình luận án tiến sĩ lịch sử
nghiên cứu về “Quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ từ năm 1995 đến năm 2005” của
Trần Nam Tiến; Luận án tiến sĩ của Vũ Thị Thu Giang: “Quan hệ Hoa Kỳ -
Việt Nam từ năm 1991 đến năm 2006.
8
Cùng phản ánh những nội dung trên, chúng tôi còn có thể khai thác các
tài liệu có giá trị khác từ các đề tài nghiên cứu khoa học cấp viện của Viện
nghiên cứu châu Mỹ, tiêu biểu là: “Quan hệ Mỹ - Việt: Cách nhìn và đánh giá
từ phía người Mỹ” của Nguyễn Tuấn Minh (2002); hay đề tài “Quan hệ Mỹ -
Việt” của Phạm Thị Thi (2001); Các công trình và bài viết tiêu biểu khác như:
“Quan hệ Việt – Mỹ: 30 năm sau chiến tranh, 10 năm bình thường hóa quan
hệ” của Lê Khương Thùy (2005); “Quan hệ Việt - Mỹ (1939 – 1954)” của
Phạm Thu Nga (2004) “Góp phần tìm hiểu quan hệ Việt nam - Hoa Kỳ” của
Phạm Xanh (2006)
2.3. Nhóm các công trình nghiên cứu trực tiếp vấn đề quan hệ kinh tế
Hoa Kỳ - Việt Nam, Việt Nam – Hoa Kỳ
Đây là nhóm tài liệu rất quan trọng nhằm giúp tác giả của đề tài hệ thống
hóa, khái quát hóa và tái hiện tiến trình quan hệ kinh tế Hoa Kỳ - Việt Nam,
tiêu biểu như các công trình: “The Vietnam – U.S. Normalization Process”
(Báo cáo của cơ quan nghiên cứu phục vụ Quốc hội Hoa Kỳ) của Mark E.
Manyin (thuộc Ban đối ngoại Quốc phòng và Thương mại) do Trung tâm
Thông tin – Tư liệu, Phòng Thông tin- văn hóa, đại sứ Hợp Chủng Quốc Hoa
Kỳ ấn hành. Đây là tài liệu nghiên cứu quan hệ Hoa Kỳ - Việt Nam ở Hoa Kỳ.
Bản báo cáo được trình bày dưới góc nhìn của người Mỹ bằng tiếng Anh (được
dịch ra tiếng tiếng Việt) dài 45 trang, trình bày khá cụ thể quá trình bình thường
hóa quan hệ Hoa Kỳ - Việt Nam qua các giai đoạn, những sáng kiến dưới thời
Chính quyền Carter, chính quyền Regan và Bush, những diễn biến dưới thời
chính quyền Clinton. Báo cáo về quan hệ kinh tế - Hiệp định Thương mại song
phương (BTA), thực hiện (BTA); Hiệp định Dệt may, tranh chấp cá da trơn,
Quyền sở hữu trí tuệ, viện trợ kinh tế song phương của Mỹ cho Việt Nam, quan
hệ an ninh chính trị, hợp tác chống khủng bố, chống buôn lậu ma túy, nhân
quyền, vấn đề Pow/Mia. Đồng thời dưới nhãn quan của Hoa Kỳ báo cáo đã
đánh giá Việt Nam ở các khía cạnh: những tiến triển kinh tế; người Việt ở nước
ngoài, các xu hướng chính trị, Đại hội Đảng lần thứ 9, bạo loạn ở Tây nguyên,
các biện pháp đối phó với dịch SARS, chính sách đối ngoại và quốc
9
phòng Chúng tôi sử dụng tài liệu này như một cách nhìn theo quan điểm của
Hoa Kỳ để phục vụ vấn đề nghiên cứu; “Việt Nam - Hoa Kỳ quan hệ thương
mại và đầu tư” của Nguyễn Thiết Sơn. Đây là sách chuyên khảo do nhà xuât
bản Khoa học xã hội ấn hành năm 2004, cuốn sách có 3 phần chính: Tiến trình
quan hệ kinh tế thương mại Việt - Mỹ; Quan hệ Việt - Mỹ về thương mại và
đầu tư; Triển vọng quan hệ thương mại và đầu tư Việt - Mỹ, trong đó tác giả đã
tổng hợp phân tích từ những số liệu quan hệ kinh tế giữa hai quốc gia từ sau
bình thường hóa quan hệ đến năm 2001.
Cùng phản ánh nội dung trên, qua sưu tầm và xử lý chúng tôi nhận thấy,
nguồn tài liệu này rất phong phú, có thể kể đến như: “An assessment of the
economic impact of the United States – Vietnam bilateral trade agreement” của
Star - Vietnam do Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia dịch và ấn hành; “21 năm
viện trợ Mỹ ở Việt Nam” của Đặng Phong; “hợp tác kinh tế Việt Nam – Hoa Kỳ:
thực trạng và triển vọng” của Bùi Thành Nam (2012) “Triển vọng quan hệ Mỹ -
Việt Nam” của Daoglas peter Peterson – Đại sứ Hoa kỳ tại Việt Nam;
Các bài viết về quan hệ kinh tế Việt – Mỹ trên tạp chí Châu Mỹ ngày về
lĩnh vực quan hệ thương mại có thể kể đến như: “Quan hệ thương mại Việt - Mỹ
sau 5 năm nhìn lại” của Phạm Hồng Tiến (2000); “Những thay đổi trong cơ cấu
hàng Việt Nam sang Mỹ” của Nguyễn Văn Bình (2006); “Xuất khẩu hàng hóa
Việt Nam vào thị trường Mỹ: tình hình và giải pháp” của Bùi Ngọc Sơn
(2007).v.v
Về lĩnh vực quan hệ đầu tư có thể kể đến như: “Đầu tư của các công ty
xuyên quốc gia Hoa Kỳ và vấn đề ra với Việt Nam” của Nguyễn Xuân Trung
(2006)v.v
Một số nhận xét
Trên cơ sở tiếp cận nguồn tài liệu gốc và các công trình nghiên cứu qua 3
nhóm phân loại của đề tài, có thể thấy đã có nhiều công trình nghiên cứu về lịch
sử kinh tế đối ngoại, quan hệ kinh tế quốc tế và quan hệ kinh tế Hoa Kỳ - Việt
Nam. Từ các công trình đó có thể nhận xét như sau:
10
Thứ nhất, nhiều công trình, bài viết chỉ đề cập đến một lĩnh vực, khía
cạnh quan hệ và thường chỉ trong một thời kỳ ngắn, không trùng với khung thời
gian nghiên cứu của luận án (2000- 2012).
Thứ hai, có khá nhiều nội dung khoa học của vấn đề nghiên cứu cần
được bổ sung hoàn thiện, như: quá trình xác lập và sự ra đời của quan hệ kinh tế
Hoa Kỳ - Việt Nam; Nội dung của chính sách kinh tế, thương mại của hai nước
dành cho nhau và vai trò của nó trong thực tiễn quan hệ kinh tế song phương;
Những thành tựu của quan hệ thương mại và đầu tư giai đoạn khi BTA có hiệu
lực đến năm 2012; Những tác động và thách thức đối với mối quan hệ trong
những năm tới
Thứ ba, do góc nhìn khác nhau nên vẫn tồn tại những quan điểm đánh giá
không giống nhau, thậm chí trái ngược nhau giữa các nhà nghiên cứu trong và
ngoài nước, đòi hỏi phải có một cách nhìn nhận vấn đề khoa học và có sức
thuyết phục hơn của tác giả luận án, chẳng hạn: Vai trò tác động của nhân tố
Trung Quốc và sự tương tác Hoa Kỳ - Trung Quốc đối với quan hệ Kinh tế Hoa
Kỳ - Việt Nam; Sự khác biệt chính trị giữa Hoa Kỳ và Việt Nam và sự tác
động, chi phối của nó đến mối quan hệ kinh tế song phương; Đánh giá sự khác
biệt của viện trợ Hoa Kỳ ở Việt Nam trước và sau năm 1975. Mặt khác, đa số
các công trình nghiên cứu ở trong nước chủ yếu nhìn nhận đánh giá vấn đề
quan hệ song phương ở khía cạnh Kinh tế học, với góc nhìn từ phía chủ thể
Việt Nam.v.v
Như vậy, chưa có một công trình nghiên cứu quan hệ kinh tế Hoa Kỳ -
Việt Nam giai đoạn 2000 - 2012 một cách hệ thống, toàn diện dưới gốc độ Sử
học, đi từ cơ sở hình thành; sự xác lập; tiến trình quan hệ đến thành tựu, hạn
chế; tác động, triển vọng của mối quan hệ.
Từ thực tiễn và kết quả nghiên cứu nói trên, chúng tôi nhận thấy tiến trình
quan hệ kinh tế Hoa Kỳ - Việt Nam (2000 – 2012) dưới góc nhìn Sử học là một
vấn đề mới, có giá trị khoa học và thực tiễn sâu sắc, cần được ngh