Tài liệu Thực trạng và những giải pháp chủ yếu chuyển đổi cơ cấu cây trồng tỉnh Bắc Kạn

ĐỀ TÀI: Thực trạng và những giải pháp chủ yếu chuyển đổi cơ cấu cây trồng tỉnh Bắc Kạn

Lời nói đầu
Quá tŕnh đổi mới đất nước ta qua hơn mười năm, đă đạt được nhiều thành tựu to lớn, có ư nghĩa rất quan trọng, đưa đất nước thoát khỏi t́nh trạng khủng hoảng kinh tế – xă hội và chuẩn bị tiền đề cho phép chuyển sang thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Cùng với quá tŕnh phát triển của nền kinh tế nói chung th́ nền nông nghiệp nói riêng cũng đă đạt được nhiều thành đáng kể. Tuy nhiên, một đất nước với gần 70% dân số sống trong khu vực nông thôn và thu nhập từ nông nghiệp chiếm khoảng 50% tổng về thu nhập của các hộ nông dân, trong khi đó sự chênh lệch về mức sống giữa nông thôn và thành thị ngày càng gia tăng. Điều đó chứng tỏ nông nghiệp nông thôn nước ta c̣n nhiều khó khăn. Để giải quyết vấn đề đó th́ một trong những biện pháp mang tính cấp thiết và thực tiễn nhất đó là chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp nông thôn nói chung và chuyển dịch cơ cấu cây trồng nói riêng.
Bắc Kạn là một tỉnh miền núi vùng cao nằm sâu trong đất liền, thị xă Bắc Kạn cách thủ đô Hà Nội 166km về phía Bắc theo quốc lộ 3. Bắc Kạn nằm giữa các tỉnh có tiềm năng nh­: Cao Bằng, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Tuyên Quang. Tuy nằm sâu trong nội địa nhưng Bắc Kạn có vị trí quan trọng trong việc phát triển kinh tế xă hội theo hướng mở với các vùng kinh tế trong và ngoài nước. Tổng diện tích tự nhiên của tỉnh là 485721 ha, dân số hơn 300.000 người trong đó dân số thành thị chiếm 14,85% c̣n lại là dân số ở nông thôn 85,15%. Lao động nông nghiệp chiếm hơn 85% c̣n lại là lao động làm việc trong các khối dịch vụ, buôn bán, tiểu thủ công nghiệp, công nghiệp Nh­vậy sản xuất nông nghiệp vẫn giữ vị trí quan trọng trong nền kinh tế của Tỉnh. Trong những năm qua cùng với sự phát triển kinh tế của cả nước, Tỉnh Bắc Kạn đă đạt được nhiều kết quả trong các lĩnh vực nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ trong đó đặc biệt là nông nghiệp đă phát triển rất đáng kể với tổng sản lượng lương thực không ngừng tăng lên và đă vượt chỉ tiêu do Nghị quyết của Tỉnh Đảng bộ đề ra.
Tuy nhiên sản xuất nông nghiệp vẫn c̣n những hạn chế chưa phát huy tốt những tiềm năng vốn có của tỉnh do chưa xác định được một hệ thống cơ cấu cây trồng hợp lư, có hiệu quả kinh tế cao. V́ vậy, để phát triển nông nghiệp nông thôn một cách toàn diện và vững chắc vấn đề đặt ra cho sản xuất nông nghiệp của Bắc Kạn cho những năm tới là nghiên cứu chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên nguyên tắc đáp ứng nhu cầu lương thực cho tiêu dùng chú trọng phát triển những loại cây trồng có giá trị hàng hoá cao Nhằm nâng cao thu nhập, góp phần ổn định và cải thiện đời sống nông thôn. Xuất phát từ yêu cầu đó em chọn đề tài nghiên cứu là:
“Thực trạng và những giải pháp chủ yếu chuyển đổi cơ cấu cây trồng tỉnh Bắc Kạn”. Đề tài được nghiên cứu nhằm mục tiêu nghiên cứu cách thức tổ chức, các giải pháp các mô h́nh chuyển đổi nhằm giúp quá tŕnh chuyển đổi đạt hiệu quả cao, đồng thời đề xuất các chính sách kinh tế nhằm khai thác mọi điều kiện tự nhiên, kinh tế xă hội sẵn có của tỉnh.
Kết cấu của đề tài bao gồm:
Chương I: Cơ sở lư luận và thực tiễn chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên địa bàn Tỉnh
Chương II: Thực trạng chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn
Chương III: Phương hướng và những giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh quá tŕnh chuyển đổi cơ cấu cây trồng tỉnh Bắc Kạn
Em xin chân thành cảm ơn Thầy giáo PGS.TS. Phạm Văn Khôi, Sở NN&PTNT Tỉnh Bắc Kạn cùng tập thể các thầy cô giáo khoa NN&PTNT Trường Đại Học Kinh Tế Quốc Dân đă giúp đỡ em hoàn thành chuyên đề này.

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LƯ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CHUYỂN ĐỔI CƠ CẤU CÂY TRỒNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH

I. Những vấn đề cơ bản về cơ cấu cây trồng

1. Khái niệm cơ cấu cây trồng

Cơ cấu cây trồng được hiểu xuất phát từ thuật ngữ “ cơ cấu”. Theo thuyết cấu trúc và học thuyết tổ chức hữu cơ, cơ cấu có thể hiểu như là một cơ thể được h́nh thành trong điều kiện môi trường nhất định, trong đó các bộ phận hay yếu tố của nó được cấu tạo có tính quy luật và hệ thống theo một trật tụ và tỷ lệ thích ứng. Nội dung cốt lơi của nó là biểu hiện vị trí, vai tṛ của từng bộ phận hợp thành và có mối quan hệ tương tác lẫn nhau trong tổng thể. Một cơ cấu có thể được thay đổi để phù hợp với điều kiện khách quan nhất định.
Cơ cấu cây trồng là một phạm trù khoa học biểu hiện tŕnh độ tổ chức và quản lư sản xuất nông nghiệp. Sự phát triển của cơ cấu cây trồng tuỳ thuộc vào tŕnh độ của lực lượng sản xuất và phân công lao động xă hội. Quá tŕnh phát triển của lực lượng sản xuất nói chung và cơ cấu cây trồng nói riêng tự nó đă xác lập tỷ lệ theo mối quan hệ nhất định. Cơ cấu cây trồng được h́nh thành từ nhiều nhóm khác nhau như: cây lương thực, rau màu, cây ăn quả, cây công nghiệp
Cơ cấu cây trồng là tổng thể các mối quan hệ gắn bó hữu cơ với nhau theo những tỷ lệ nhất định của mặt lượng và liên quan chặt chẽ với mặt chất, chúng tác động qua lại với nhau trong những điều kiện không gian và thời gian nhất định.
Khái niệm cơ cấu cây trồng nói một cách cụ thể hơn là thành phần và các loại cây trồng bố trí theo không gian và thời gian một cơ sở hay một vùng sản xuất nông nghiệp. Hay nói cách khác cơ cấu cây trồng là biểu hiện về số lượng các loại cây trồng cá biệt và mối quan hệ tỷ lệ giữa chúng trong một cơ sở sản xuất hay một vùng sản xuất nông nghiệp. Xác định cơ cấu cây trồng là một nội dung trong hệ thống các biện pháp kỹ thuật gọi là chế độ canh tác. Ngoài cơ cấu cây trồng, chế độ canh tác c̣n bao gồm tất cả các chế độ luân canh, làm đất, bón phân, chăm sóc, pḥng trừ sâu bệnh và cỏ dại cơ cấu cây trồng là yếu tố cơ bản nhất của chế độ canh tác v́ nó quyết định nội dung các biện pháp kỹ thuật khác.
Như vậy, cơ cấu cây trồng là một vấn đề quan trọng trong sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là nước ta đang phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá trong quá tŕnh công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước, v́ vậy cần có sự chuyển dịch cơ cấu cây trồng ở nhiều vùng để đáp ứng được yêu cầu của phương hướng sản xuất cũng như nhu cầu cuả thị trường.
2. Đặc trưng của cơ cấu cây trồng

2.1. Cơ cấu cây trồng trước hết phản ánh rơ nét đặc điểm của sản xuất nông nghiệp

Sản xuất nông nghiệp luôn gắn liền với điều kiện tự nhiên, kinh tế xă hội, bởi v́ cây trồng là đối tượng của sản xuất nông nghiệp. Bản thân các cây trồng là những cơ thể sống, chúng tồn tại, sinh trưởng, phát triển theo quy luật sinh học và chịu tác động của các yếu tố tự nhiên như đất, nước, khí hậu thời tiết V́ vậy cơ cấu cây trồng được h́nh thành trước hết không thể bỏ qua điều có tính quy luật đó. Mặt khác tính quần thể của thực vật c̣n biểu hiện mối quan hệ sinh học trong việc bố trí sản xuất trồng trọt. Việc xác định cơ cấu cây trồng c̣n phải xuất phát từ những yếu tố điạ lư và tập quán canh tác cũng nh­ tŕnh độ phát triển dân trí. Do đó phải dựa vào cơ sở của các phương án phân vùng quy hoạch nông nghiệp nhất định là việc h́nh thành các vùng chuyên canh cây trồng, có khối lượng nông sản hàng hoá lớn. Cần phải nhận thức rằng không thể dựa vào sản xuất nhỏ, phân tán, manh mún để bố trí cây trồng một cách dàn trải, bất hợp lư mà phải dựa vào việc khai thác lợi thế của từng vùng, từng địa phương để bố trí cây trồng hợp lư, lấy hiệu quả kinh tế xă hội làn thước đo. Sản phẩm nông nghiệp nói chung và sản phẩm trồng trọt nói riêng phần lớn là sản phẩm thô, tồn tại dưới dạng nguyên liệu, v́ vậy trong tổ chức sản xuất trồng trọt phải gắn liền với các thành tựu khoa học kỹ thuật trong bảo quản và chế biến để nâng cao giá trị và giá trị sử dụng của sản phẩm, mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất cho sản xuất.
2.2. Bản chất và sự biến đổi của cơ cấu cây trồng tuỳ thuộc vào tŕnh độ của lực lượng sản xuất

Nông nghiệp nước ta nằm trong vùng có khí hậu đặc trưng nhiệt đới gió mùa, điều kiện khí hậu, thời tiết thuận lợi cho việc gieo trồng quanh năm. Nhưng trong những năm qua, mặc dù đă có nhiều cố gắng trong việc bố trí hợp lư cơ cấu cây trồng, song trong suốt thời gian thực hiện cơ chế quản lư kế hoạch hoá tập trung, việc xác định cơ cấu cây trồng luôn bị lệ thuộc bởi các yếu tố chủ quan, định trước do đó sản xuất nông nghiệp nghiệp c̣n mang đặc trưng nền nông nghiệp kém phát triển, nhiều vùng nông thôn vẫn trong t́nh trạng nghèo đói. Những năm gần đây, do thực hiện đổi mới cơ chế quản lư kinh tế, nhà nước ta đă bước đầu khởi sách và phát triển. Nhưng cơ bản vẫn c̣n mang dấu Ên của một nền nông nghiệp lạc hậu, độc cây lương thực. V́ vậy việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng vẫn được xem xét từng bước cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất trong nông nghiệp, nhằm kết hợp chặt chẽ với điêu kiện tự nhiên và lợi thế so sách của từng vùng, từng địa phương. Mặt khác tŕnh độ khoa học kỹ thuật cao cũng có tác động rơ rệt đến việc ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất trồng trọt, làm thay đổi cơ cấu cây trồng theo hướng chú trọng chất lượng và hiệu quả.
2.3. Cơ cấu cây trồng về cơ bản phản ánh yêu cầu của sản xuất hàng hoá và thị trường, tuân theo sự phân công lao động xă hội, tích chất chuyên môn hoá sản xuất.

Nhu cầu sản xuất hàng hoá và thị trường là điều kiện quyết định sự biến đổi về chất của cơ cấu cây trồng. Suy cho cùng th́ nhu cầu về nông sản và môi sinh của xă hội càng cao th́ càng thúc đẩy cơ cấu cây trồng chuyển biến theo hướng tiến bộ. Từ những đặc trưng đó đ̣i hỏi khi xác định cơ cấu cây trồng cần phải dựa vào cây trồng nhu cầu thị trường nông sản, điều kiện tự nhiên, kinh tế xă hội của mỗi vùng, sự phân vùng quy hoạch nông nghiệp và phương hướng phát triển nông nghiệp trong từng thời kỳ, những tiến bộ kỹ thuật và điều kiện để ứng dụng vào sản xuất. Trong nền kinh tế hàng hoá th́ thị trường là nơi kết thúc quá tŕnh sản xuất. sản xuất cái ǵ, sản xuất cho ai và sản xuất như thế nào đều do thị trường quyết định. Trong quá tŕnh tổ chức sản xuất ngành trồng trọt th́ việc xác định cơ cấu cây trồng vẫn theo quy luật đó. V́ vậy trong lĩnh vực trồng trọt việc xác định cơ cấu cây trồng trước hết phải t́m hiểu nhu cầu thị trường trong cả nước và ngoài nước về số lượng và chất lượng, chủng loại, giá cả. Trên cơ sở đó mà có sự bố trí sắp xếp sản xuất hợp lư đáp ứng nhu cầu thị trường, thúc đẩy nhanh quá tŕnh tái sản xuất mở rộng.
3. Ư nghĩa của việc xác định cơ cấu cây trồng hợp lư

Cơ cấu cây trồng hợp lư là cơ cấu cây trồng mà trước hết phải phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế, xă hội của vùng; hơn nữa, nó phải đáp úng nhu cầu về lương thực, thực phẩm của thị trường; đồng thời nó phù hợp vói quan điểm tiên tiến về phát triển một nền nông nghiệp toàn diện trong bối cảnh phát triển kinh tế chung của cả đất nước.
Trong sản xuất nông nghiệp ở nước ta, ngành trồng trọt là ngành chủ yếu,chiếm từ 70-75% trong tổng giá trị sản lượng. Tổ chức sản xuất của ngành trồng trọt bao gồm các nội dung cơ bản sau:
Một là, xác định cơ cấu đất đai để bố trí cơ cấu cây trồng cho phù hợp, nghĩa là h́nh thành một cơ cấu cây trồng
Hai là, xác định nhu cầu về khối lượng và chủng loại sản phẩm để lựa chọn cây trồng thích hợp. Trong nền kinh tế thị trường th́ đây là một vấn đề đặc biệt quan trọng.
Ba là, xác định khả năng và biện pháp khai thác triệt để các nguồn lực cho sản xuất, tăng năng suất đất đai và sản lượng các loại cây trồng, nâng cao hiệu quả của sản xuất .
Như vậy, xác định cơ cấu cây trồng là một trong ba nội dung cơ bản của tổ chức sản xuất ngành trồng trọt, nó có ư nghĩa quan trọng trong quá tŕnh chuyển đổi nền nông nghiệp từ độc canh lương thực sang nền nông nghiệp đa dạng có nhiều nông sản hàng hoá phục vụ cho tiêu dùng nội địa và xuất khẩu, làm cơ sở vững chắc cho việc thắng lợi công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước. Cơ cấu cây trồng c̣n là căn cứ để xây dựng các kế hoạch đầu tư vốn, sử dụng lao động và các loại tư liệu nông nghiệp cũng nh­ áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật một cách chủ động và có hiệu quả.
Mặt khác điều kiện phát triển kinh tế nhiều thành phần trong nông nghiệp th́ việc xác định một cơ cấu cây trồng hợp lư đạt hiệu quả cao là một đ̣i hỏi tất yếu đối với mỗi thành phần kinh tế sử dụng đất nông nghiệp ở nước ta. Việc nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu cây trồng ở nước ta hiện nay vừa là nội dung trọng tâm của chủ trương chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo hướng kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vừa là biện pháp để phát triển nông nghiệp toàn diện và bảo vệ tốt nguồn tài nguyên đất đai.
Từ việc nghiên cứu cơ cấu cây trồng đặt ra cho các nhà lư luận cũng như các nhà quản lư những nhiệm vụ mới có ư nghĩa chiến lược trong bố trí sản xuất trồng trọt, đó là xác định cơ cấu cây trồng trước mắt và trong tương lai phục vụ cho chiến lược phát triển nông nghiệp của nước ta.
II. Những vấn đề cơ bản về chuyển đổi cơ cấu cây trồng

1. Khái niệm về chuyển đổi cơ cấu cây trồng

Chuyển đổi cơ cấu cây trồng khi xem xét trong một tổng thể nhất định là sự biến đổi về cơ cấu các bộ phận hợp thành trong tổng thể đó là một khoảng thời gian nhất định; quá tŕnh biến đổi về cơ cấu đó bao gồm sự thay đổi những mối quan hệ giữa các bộ phận với nhau trong quá tŕnh phát triển của tổng thể. Nh­ vậy chuyển đổi cơ cấu cây trồng là quá tŕnh biến đổi về thành phần và các loại cây trồng trong một cơ sở hay một vùng nhất định.
Sự phát triển của cơ cấu cây trồng tuỳ thuộc vào tŕnh độ của lực lượng sản xuất và sự phân công lao động xâ hội. Quá tŕnh phát triển của lượng sản xuất nói chung và cơ cấu cây trồng nói riêng tự nó đă xác lập những tỷ lệ theo mối quan hệ nhất định.
Nói cách khác chuyển đổi cơ cấu cây trồng mang tính khách quan thông qua nhận thức chủ quan của con người; đó là sự chuyển dịch phù hợp với sự thay đổi nhu cầu thị trường trên cơ sở khai thác những tiềm năng, thế mạnh của vùng.
2. Sự cần thiết phải chuyển đổi cơ cấu cây trồng

Trong những năm qua cùng với sự phát triển của nền kinh tế nước ta th́ tốc độ tăng trưởng kinh tế cũng như mức sống của bà con nông dân ngày được tăng lên, nhu cầu về nông sản phẩm đ̣i hỏi ngày một nhiều hơn cả về số lượng và chất lượng. Chính v́ vậy sản xuất nông nghiệp đ̣i hỏi phải có sự biến đổi tích cực để phù hợp với yêu cầu khách quan. Để đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao về nông sản phẩm th́ chúng ta phải chuyển dịch cơ cấu cây trồng cho phù hợp với điều kiện kinh tế xă hội làm cho thu nhập và mức sống của bà con nông dân ngày một tăng lên.
2.1. Hiệu qủa kinh tế – xă hội

Hiệu quả kinh tế – xă hội là mục tiêu hàng đầu của các hoạt động kinh tế, trong đó có sản xuất nông nghịêp. Để sản xuất nông nghiệp đật được hiệu quả cần phải giải quyết hàng loạt các vấn đề kinh tế và tổ chức, trong đó có việc xác định cơ cấu cây trồng hợp lư. Trong quá tŕnh thực hiện cơ cấu cây trồng, do các điều kiện gắn với nó thay đổi làm cho tính hợp lư không c̣n, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng là tất yếu. Chuyển đổi cơ cấu cây trồng nh­ là giải pháp để nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp nói chung và trồng trọt nói riêng.
Chuyển đổi cơ cấu cây trồng vừa đảm bảo tăng trưởng kinh tế vừa giải quyết việc làm cho các tầng lớp dân cư trong nông thôn, đời sống dân cư được cải thiện, tham gia xoá đói giảm nghèo, tạo điều kiện thu hẹp dần khoảng cách về mức sống giữa thành thị và nông thôn. Đồng thời chuyển đổi cơ cấu cây trồng thúc đẩy các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển để làm giàu cho bản thân và cho đất nứơc.
2.2. Khả năng đáp ứng đủ nhu cầu về lương thực