Tiến Sĩ Thực trạng ứng dụng thống kê trong các luận văn thạc sĩ và bác sĩ nội trú Trường Đại học Y Hà Nội và

i

MỤC LỤC

MỤC LỤC i
DANH MỤC CÁC BẢNG iv
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ . viii
DANH MỤC CÁC HÌNH . ix
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
CHƯƠNG 1.TỔNG QUAN 3
1.1. Cơ sở khoa học của môn học Thống kê y học . 3
1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của thống kê y học 3
1.1.2. Các khái niệm và kỹ thuật thống kê ứng dụng trong nghiên cứu y học
hiện nay . 5
1.2. Các sai sót thống kê thường gặp trong nghiên cứu y học 10
1.2.1. Các sai sót thường gặp trong giai đoạn thiết kế nghiên cứu 11
1.2.2. Các sai sót thường gặp trong giai đoạn xử lý, phân tích số liệu 17
1.2.3. Các sai sót thường gặp trong trình bày và phiên giải kết quả . 21
1.2.4. Các yếu tố liên quan đến các sai sót thường gặp trong các nghiên
cứu y học và các biện pháp khắc phục 29
1.3. Đào tạo thống kê y học cho bác sỹ y khoa . 30
1.3.1. Nhu cầu được đào tạo về thống kê của bác sỹ 30
1.3.2. Giảng dạy thống kê y học cho sinh viên y khoa trên thế giới . 33
1.3.3. Giảng dạy thống kê cho sinh viên, học viên cao học, nội trú tại
trường Đại học Y Hà Nội 36
1.4. Vấn đề đạo đức nghiên cứu đối với các nghiên cứu y sinh học đối tượng
nghiên cứu là con người 38
1.4.1. Các nguyên tắc cơ bản của đạo đức nghiên cứu y sinh học . 38
1.4.2. Các quy định về đạo đức trong nghiên cứu y sinh học trên thế giới 39 ii

1.4.3. Các quy định về đạo đức trong nghiên cứu y sinh học tại Việt Nam 40
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 43
2.1. Đối tượng và địa điểm nghiên cứu . 43
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu . 43
2.2.2. Địa điểm nghiên cứu . 43
2.2. Phương pháp nghiên cứu 43
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu . 43
2.2.2. Cỡ mẫu và chọn mẫu . 43
2.2.3. Các biện pháp can thiệp 45
2.2.4. Các biến số nghiên cứu . 49
2.2.5. Công cụ và kỹ thuật thu thập thông tin . 57
2.2.6. Xử lý và phân tích số liệu 59
2.2.7. Hạn chế sai số . 60
2.2.8. Đạo đức nghiên cứu 60
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 62
3.1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu . 62
3.2. Thực trạng ứng dụng thống kê của học viên cao học và bác sĩ nội trú
trước can thiệp . 66
3.2.1. Thực trạng ứng dụng thống kê trong các luận văn cao học và bác sĩ
nội trú trước can thiệp 66
3.2.2. Thực trạng kinh nghiệm và nhu cầu đào tạo về thống kê của các học
viên cao học và bác sĩ nội trú . 97
3.3. So sánh kết quả trước và sau can thiệp 100
3.3.1. Thực trạng ứng dụng thống kê trong các luận văn cao học và bác sĩ
nội trú sau can thiệp 100
3.3.2. Đánh giá của học viên sau khóa học Phương pháp nghiên cứu khoa
học và nhu cầu đào tạo của học viên 110 iii

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN . 112
4.1. Thực trạng ứng dụng thống kê trong các luận văn cao học và bác sĩ nội
trú Trường Đại học Y Hà Nội . 112
4.1.1. Thực trạng trình bày các nội dung liên quan đến thống kê trong phần
phương pháp nghiên cứu . 113
4.1.2. Thực trạng ứng dụng thống kê mô tả trong trình bày kết quả nghiên
cứu . 119
4.1.3. Thực trạng ứng dụng thống kê suy luận trong trình bày kết quả
nghiên cứu . 125
4.2. Kết quả một số giải pháp can thiệp 130
4.3. Đề xuất mô hình . 132
KẾT LUẬN 138
KHUYẾN NGHỊ 140
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


iv

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Một số ký hiệu toán học và thống kê 6
Bảng 1.2. Bảng lựa chọn test thống kê thường gặp 9
Bảng 1.3. Các sai sót thường gặp trong giai đoạn thiết kế nghiên cứu 16
Bảng 1.4. Một số sai sót thường gặp trong mô tả các phép thống kê
trong phần thiết kế nghiên cứu
17
Bảng 1.5. Một số sai sót thống kê thường gặp trong phân tích xử lý
số liệu
21
Bảng 1.6. Một số sai sót có thể gặp trong trình bày kết quả nghiên
cứu
25
Bảng 1.7. Một số sai sót thường gặp trong quá trình phiên giải kết
quả nghiên cứu
29

Bảng 2.1. Phân bổ cỡ mẫu luận văn cao học và nội trú cho nghiên
cứu theo đối tượng và theo tầng
44
Bảng 2.2. Tỷ lệ đồng thuận của các chuyên gia trong đánh giá luận
văn
59
Bảng 3.1. Phân bố luận văn theo đối tượng 62
Bảng 3.2. Phân bố luận văn theo chuyên ngành 62
Bảng 3.3. Phân bố luận văn theo năm tốt nghiệp 63
Bảng 3.4. Đặc điểm các học viên cao học và bác sĩ nội trú tham gia
nghiên cứu
64
Bảng 3.5. Nội dung về biến số trình bày trong phương pháp nghiên
cứu của luận văn
66
Bảng 3.6. Nội dung về biến số trình bày trong phần phương pháp
nghiên cứu của các luận văn theo đối tượng
67 v

Bảng 3.7. Nội dung về biến số trình bày trong phần phương pháp
nghiên cứu của các luận văn theo chuyên ngành
68
Bảng 3.8. Nội dung xử lý phân tích số liệu được trình bày trong
chương Đối tượng và Phương pháp nghiên cứu của các
luận văn
69
Bảng 3.9. Nội dung xử lý phân tích số liệu được trình bày trong
chương Đối tượng và Phương pháp nghiên cứu theo đối
tượng nghiên cứu
70
Bảng 3.10. Nội dung xử lý phân tích số liệu được trình bày trong
chương Đối tượng và Phương pháp nghiên cứu theo
chuyên ngành
71
Bảng 3.11. Nội dung liên quan đến các thuật toán thống kê được được
đề cập trong phương pháp nghiên cứu
73
Bảng 3.12. Tỷ lệ một số sai sót khi trình bày về phương pháp xử lý,
phân tích số liệu trong luận văn
74
Bảng 3.13. Tỷ lệ một số sai sót khi trình bày về phương pháp xử lý,
phân tích số liệu trong luận văn theo chuyên ngành
75
Bảng 3.14. Các tham số thống kê mô tả được áp dụng trong các luận
văn
76
Bảng 3.15. Các nội dung liên quan đến báo cáo giá trị trung bình
trong các luận văn có tính giá trị trung bình
77
Bảng 3.16. Số chữ số thập phân sau dấu phẩy khi các tác giả trình bày
các tham số thống kê
78
Bảng 3.17. Tỷ lệ biểu đồ trình bày chưa phù hợp trong các luận văn
cao học và bác sĩ nội trú
82
Bảng 3.18. Tỷ lệ luận văn biểu diễn số liệu bằng biểu đồ chưa phù
hợp theo đối tượng
83 vi

Bảng 3.19. Tỷ lệ luận văn biểu diễn số liệu bằng biểu đồ chưa phù
hợp theo chuyên khoa
83
Bảng 3.20. Tỷ lệ luận văn có bảng trình bày số liệu chưa phù hợp
trong các luận văn cao học và bác sĩ nội trú
86
Bảng 3.21. Tỷ lệ luận văn trình bày bảng số liệu chưa phù hợp theo
chuyên khoa
86
Bảng 3.22. Tỷ lệ luận văn biểu diễn số liệu bằng biểu đồ chưa phù
hợp theo chuyên khoa
87
Bảng 3.23. Tỷ lệ các nội dung thống kê suy luận được áp dụng trong
các luận văn
91
Bảng 3.24. Một số đặc điểm trong báo cáo kết quả các thuật toán
thống kê suy luận trong các luận văn
92
Bảng 3.25. Đặc điểm các luận văn có phân tích mối liên quan 93
Bảng 3.26. Đặc điểm các luận văn có phân tích mối tương quan 94
Bảng 3.27. Đặc điểm các luận văn có phân tích hồi quy 95
Bảng 3.28. Đặc điểm các luận văn có phân tích sống còn 96
Bảng 3.29. Kinh nghiệm của các học viên về phương pháp nghiên
cứu
97
Bảng 3.30. Kinh nghiệm của các học viên về ứng dụng thống kê 98
Bảng 3.31. Nhu cầu đào tạo và kỳ vọng của học viên đối với khóa học
phương pháp nghiên cứu khoa học
99
Bảng 3.32. Nội dung về biến số trình bày trong phương pháp nghiên
cứu trước và sau can thiệp
100
Bảng 3.33. Nội dung xử lý phân tích số liệu được trình bày trong
phương pháp nghiên cứu trước và sau can thiệp
101
Bảng 3.34. Nội dung trình bày về phương pháp xử lý, phân tích số 102 vii

liệu trước và sau can thiệp
Bảng 3.35. Các nội dung liên quan đến báo cáo giá trị trung bình
trong các luận văn trước và sau can thiệp
103
Bảng 3.36. Tỷ lệ biểu đồ trình bày chưa phù hợp trước và sau can
thiệp theo từng nội dung
105
Bảng 3.37. Tỷ lệ bảng trình bày chưa phù hợp trước và sau can thiệp
theo từng nội dung
106
Bảng 3.38. Một số đặc điểm trong báo cáo kết quả các thuật toán
thống kê suy luận trong các luận văn trước và sau can
thiệp
108
Bảng 3.39. So sánh kỳ vọng và đánh giá của học viên trước và sau
khóa học phương pháp nghiên cứu khoa học
110
Bảng 3.40. Các mong muốn khác của học viên liên quan đến giảng
dạy và tư vấn về thống kê
111

viii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ học viên đã được đào tạo về phương pháp
nghiên cứu và thống kê
65
Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ phần trăm các phần mềm xử lý phân tích số liệu
được sử dụng trong các luận văn
72
Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ ứng dụng thống kê mô tả và thống kê suy luận
trong các luận văn
79
Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ luận văn có ứng dụng thống kê suy luận trong
các luận văn theo đối tượng
79
Biểu đồ 3.5. Tỷ lệ ứng dụng thống kê mô tả và thống kê suy luận
trong các luận văn theo chuyên ngành
80
Biểu đồ 3.6. Tỷ lệ luận văn sử dụng biểu đồ và bảng trình bày kết
quả nghiên cứu của luận văn cao học và nội trú
81
Biểu đồ 3.7. Phân bố số lượng biểu đồ được sử dụng biểu diễn số
liệu trong các luận văn
84
Biểu đồ 3.8. Tỷ lệ các loại biểu đồ được sử dụng trong các luận văn 85
Biểu đồ 3.9. Tỷ lệ các luận văn theo từng chuyên ngành sử dụng
các loại biểu đồ
85
Biểu đồ 3.10. Đánh giá nhận xét biểu đồ trong các luận văn cao học
và bác sĩ nội trú
88
Biểu đồ 3.11. Tỷ lệ ứng dụng thống kê mô tả và thống kê suy luận
trong các luận văn
89
Biểu đồ 3.12. Tỷ lệ luận văn có ứng dụng thống kê suy luận trong
các luận văn theo đối tượng
89
Biểu đồ 3.13. Tỷ lệ ứng dụng thống kê mô tả và thống kê suy luận
trong các luận văn theo chuyên ngành
90
Biểu đồ 3.14. Tỷ lệ luận văn có biểu đồ biểu diễn số liệu và bảng
trình bày số liệu chưa phù hợp trước và sau can thiệp
104
Biểu đồ 3.15. Tỷ lệ luận văn có có nhận xét đúng trước và sau can
thiệp
107
Biểu đồ 3.16. Tỷ lệ luận văn có ít nhất một sai sót về thống kê trước
can thiệp so với sau can thiệp
109 ix

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Hai biểu đồ biểu diễn cùng một bộ số liệu với giá trị
gốc trục y khác nhau
26
Hình 1.2. Ba biểu đồ biểu diễn cùng một bộ số liệu với thang
chia trục x, y khác nhau
27
Hình 1.3. Sử dụng biểu đồ gian 3 chiều để biểu diễn số liệu 27
Sơ đồ 2.1. Sự tham gia của giảng viên giảng NCKH trong quá
trình làm luận văn của học viên cao học và bác sĩ nội
trú Trường Đại học Y Hà Nội
46
Sơ đồ 2.2. Mô hình can thiệp dự kiến nhằm tăng cường ứng dụng
thống kê trong các luận văn của học viên sau đại học
của Trường Đại học Y Hà Nội
47
Sơ đồ 2.3. Các bước tiến hành nghiên cứu 61


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong những năm gần đây, quy mô đào tạo sau đại học của nước ta có tốc
độ phát triển rất nhanh [1]. Sau hơn 30 năm từ chỗ phải gửi đi đào tạo sau đại
học ở nước ngoài, đến nay cả nước có hơn 130 cơ sở đào tạo trình độ tiến sĩ
và hơn 150 cơ sở đào tạo trình độ thạc sĩ. So với năm 1996 đội ngũ sau đại
học tăng trung bình 11,6%/năm, trong đó tiến sĩ tăng 7%/năm, thạc sĩ tăng
14%/năm. Có thể nói đào tạo sau đại học trong nước đóng vai trò quan trọng
trong việc cung ứng nguồn nhân lực trình độ cao cho đất nước. Nhiều luận
văn, luận án thực sự là những công trình khoa học đóng góp tích cực vào việc
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.Tuy nhiên chất lượng đào tạo sau đại học lại có
chiều hướng suy giảm[1]. Trên thực tế vẫn còn luận văn không đạt chuẩn
khoa học quốc tế cả về nội dung và hình thức trình bày bài báo cáo khoa học
đặc biệt là cách tham khảo tài liệu và ứng dụng thống kê[1].Trong khi đó ứng
dụng thống kê chính là nền tảng cho khoa học nói chung và ngày càng được
ứng dụng rộng rãi với sự phát triển mạnh mẽ và tiến bộ của khoa học kỹ
thuật[2]. Theo Campbel và Machin, ứng dụng thống kê có mặt trong phần lớn
các nghiên cứu y học [3]. Nếu những năm 1978-1979 của thế kỷ XX, tỷ lệ các
bài báo đăng tải trên tạp chi New England Journal of Medicine không sử dụng
thống kê hoặc chỉ sử dụng thống kê mô tả đơn thuần là 27% [4] thì đến nay,
hầu như tất cả các kết quả nghiên cứu đăng tải trên các tạp chí đều sử dụng
thống kê [5]. Tuy nhiên, các nghiên cứu về chất lượng các ứng dụng thống kê
cho thấy các sai sót khi áp dụng các phương pháp thống kê vẫn còn phổ biến
và đáng quan tâm bất chấp những sáng kiến và nỗ lực được thực hiện trong
quá trình phản biện và xét duyệt bản thảo các bài báo [6],[7]. Tác giả John P.
A. Ioannidis còn khẳng định rằng ―phần lớn các phát hiện của các nghiên cứu
được đăng tải là không đúng‖ trong đó có vai trò của ứng dụng thống kê [8].
Cùng với xu hướng phát triển ngày càng phức tạp của thống kê và sự chú 2

trọng vào ―y học dựa vào bằng chứng‖, chất lượng thống kê ứng dụng trong
các nghiên cứu y học ngày càng được quan tâm [9].
Theo báo cáo mới nhất của Bộ khoa học và công nghệ, giai đoạn 2011-
2015, số lượng các bài báo đăng tải quốc tế của Việt Nam tăng gấp 2,2 lần so
với giai đoạn 2006-2010 trong đó lĩnh vực y học đứng đầu[10], tuy nhiên
phần lớn trong số đó là đứng chung tên với tác giả nước ngoài. Chỉ số trích
dẫn quốc tế và chỉ số tác động khoa học còn chưa đạt mức trung bình thế giới.
Bên cạnh nguyên nhân hạn chế về tiếng Anh, việc ứng dụng các kiến thức và
kỹ năng về thống kê trong các nghiên cứu còn hạn chế cũng là lý do khiến các
báo cáo nghiên cứu muốn đăng tải bị từ chối[11]. Trong khi đó, các luận văn,
luận án chính là những công trình nghiên cứu khoa học, cơ sở của các bài báo
mà các nhà nghiên cứu đăng tải. Mặt khác, Trường Đại học Y đang hướng tới
xây dựng trường thành đại học nghiên cứu, trong đó số lượng và chất lượng
nghiên cứu đóng vai trò quan trọng. Do đó, việc tiến hành nghiên cứu tìm
hiểu ứng dụng thống kê trong các nghiên cứu y học thông qua các luận văn tốt
nghiệp cao học và bác sĩ nội trú là rất cần thiết nhằm đưa ra những khuyến
cáo phù hợp cho các học viên sau đại học cũng như các nhà nghiên cứu nói
chung nhằm nâng cao chất lượng ứng dụng thống kê trong các nghiên cứu,
góp phần nâng cao chất lượng luận văn nói riêng và chất lượng đào tạo sau
đại học nói chung của nhà trường. Với các lý do trên chúng tôi tiến hành
nghiên cứu này với các mục tiêu sau:
1. Mô tả thực trạng ứng dụng thống kê trong các luận văn cao học và
bác sĩ nội trú của Trường Đại học Y Hà Nội giai đoạn 2009-2011
2. So sánh kết quả thực trạng ứng dụng thống kê trước và sau một số
giải pháp can thiệp