Tài liệu Thực trạng kinh tế hợp tác xã trong nông nghiệp

ĐỀ TÀI: Thực trạng kinh tế hợp tác xã trong nông nghiệp

Lời mở đầu
Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đă khẳng định “Phát triển kinh tế hợp tác và hợp tác xă (HTX) là vấn đề hết sức quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế xă hội. Chuyển đổi HTX kiểu cũ theo luật HTX đạt hiệu quả thiết thực, phát triển HTX kinh doanh tổng hợp đa ngành hoặc chuyên ngành để sản xuất hoặc kinh doanh dịch vụ tạo điều kiện mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh phù hợp với quá tŕnh CNH – HĐH”.
Như vậy nghị quyết đại hội Đảng toàn quốc rơ ràng đă làm sáng tỏ một điều rằng: Nền kinh tế Việt Nam trong thời kỳ bao cấp hay đổi mới nói chung và nền nông nghiệp Việt Nam nói riêng th́ HTX vẫn là nền tảng của nền kinh tế bền vững phát triển. Thực tế đă cho ta thấy rất rơ phong trào hợp tác hoá ở nước ta trải qua nhiều bước thăng trầm. Tuy vậy, sau một thời gian hoạt động đặc biệt là giai đoạn xây dựng đất nước thời b́nh mô h́nh HTX kiểu cũ đă ngày càng tỏ ra không phù hợp với yêu cầu lịch sử phát triển kinh tế trong điêù kiện mới. Số HTX làm ăn có hiệu quả chỉ c̣n chiếm tỷ lệ thấp, đa số không thích ứng được với nền kinh tế thị trường sôi động, nhạy bén. Từ thực tế đó, vấn đề đặt ra là: làm thế nào để mô h́nh kinh tế hợp tác, HTX thích ứng được với nền kinh tế thị trường, đem lại hiệu quả cho những người trực tiếp tham gia HTX nói riêng và góp phần thúc đẩy cho nền nông nghiệp Việt Nam phát triển nói chung đang trở thành một đề tài quan trọng, cần thiết phải nghiên cứu, để t́m ra lời giải đáp thực sự sáng tạo và mang tính thuyết phục nhất. Như vậy qua sự phân tích trên cho thấy: việc nghiên cứu mô h́nh kinh tế hợp tác, HTX là nhiệm vụ của tất cả mọi người. Đặc biệt là đối với cán bộ và sinh viên thuộc chuyên ngành nông nghiệp. Để phục vụ cho cho kết quả học tập được tốt hơn, đồng thời để góp phần làm phong phú hơn cho quỹ những ư tưởng đă được các cơ quan Nhà nước xem xét và thực hiện em xin tŕnh bày một số ư kiến của ḿnh về việc phát triển kinh tế hợp tác, HTX trong nông nghiệp ở thời kỳ đổi mới.
V́ đây là lần đầu tiên thực hiện nghiên cứu một đề tài nên không thể tránh được những sai sót, em rất mong các thầy cô phê b́nh và góp ư cho em. Em xin chân thành cám ơn T.S Vũ Thị Minh đă giúp em hoàn thành đề án này.


PHẦN MÉT
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LƯ LUẬN VỀ KINH TẾ HỢP TÁC

I. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ KINH TẾ HỢP TÁC:
1. Định nghĩa
Là phạm trù hẹp hơn, phản ánh một phạm vi hợp tác trong lĩnh vực kinh tế. Mô h́nh kinh tế hợp tác lúc ban đầu xuất hiện một cách sơ khai và tự phát không chỉ ở nông thôn mà ở cả các thành thị, không chỉ ở trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp mà c̣n trong nhiều ngành sản xuất dịch vụ khác. Các thành viên khởi xướng ra các mô h́nh kinh tế hợp tác này, thông thường là những chủ thể điều khiển kinh tế tài chính có hạn nên thường bị thiệt tḥi, chịu nhiều bất lợi trong sản xuất kinh doanh trong cạnh tranh. Để có thÓ khác phục các khó khăn duy tŕ công ăn việc làm cho ḿnh, những người cùng lĩnh vực sản xuất kinh doanh tại một khu vực địa bàn nhất định đă t́m cách liên kết hợp tác với nhau theo từng tổ từng nhóm nhỏ đó là tiền thân của các tổ chức HTX sau này.
Kinh tế hợp tác là một h́nh thức quan hệ kinh tế hợp tác tự nguyện, phối hợp, hỗ trợ giúp đỡ lẫn nhau giữa các chủ thể kinh tế, kết hợp sức mạnh của từng thành viên với ưu thế sức mạnh tập thể giải quyết tốt hơn những vấn đề của sản xuất, kinh doanh và đời sống kinh tế, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và lợi Ưch của mỗi thành viên.
2. Các loại h́nh kinh tế hợp tác.
Trong nền kinh tế nước ta hiện nay đang tồn tại nhiều loại h́nh kinh tế hợp tác. Mỗi loại h́nh phản ánh đặc điểm, tŕnh độ phát triển của lực lượng sản xuất và h́nh thức phân công lao động tương ứng. Do đó, nó có đặc điểm riêng về nguyên tắc hoạt động, cơ cấu tổ chức và phát huy tác dụng trong những điều kiện nhất định. Bởi vậy, việc làm rơ những đặc điểm nói trên của từng loại h́nh kinh tế hợp tác để lựa chọn những loại h́nh phù hợp, tạo điều kiện thuận lợi cho các h́nh thức kinh tế hợp tác phát huy tác dụng đem lại hiệu quả cho quá t́nh phát triển kinh tế xă hội.
2.1. Kinh tế hợp tác giản đơn.
Đó là các tổ hội nghề nghiệp, các tổ nhóm hợp tác và các tổ kinh tế hợp tác. H́nh thành trên cơ sở tự nguyện của các thành viên tham gia nhập hoặc ra khỏi tổ, thành lập hoặc giải thể tổ chức, quản lư dân chủ cùng có lợi. Mục đích hoạt động kinh doanh của các thành viên giống nhau, nhằm cộng tác, trao đổi kinh nghiệm giúp đỡ lẫn nhau trong hoạt động sản xuất kinh doanh, tiêu thụ sản phẩm v́ mục tiêu tối đa hoá lợi nhuận của mỗi thành viên.
Các loại h́nh kinh tế hợp tác giản đơn này hoạt động không có điều lệ, không có tư cách pháp nhân. Quan hệ ràng buộc giữa các thành viên chủ yếu được xây dựng trên cơ sở t́nh cảm, tập quán, truyền thống cộng đồng không mang tính pháp lư.
2.2. Hợp tác xă
2.2.1. Định nghĩa
HTX là loại h́nh kinh tế hợp tác phát triển ở tŕnh độ cao hơn loại h́nh kinh tế hợp tác giản đơn. Ở nhiều nước trên thế giới, HTX đă có lịch sử h́nh thành và phát triển hơn 100 năm. HTX đầu tiên trên thế giới bắt đầu từ thế kỉ XII ở vùng núi phía Đông nam nước Pháp.
Trong luật HTX của nhiều nước cũng như một số tổ chức quốc tế đều có định nghĩa về HTX. Liên minh HTX quốc tế đă định nghĩa HTX như sau: “HTX là một tổ chức tự trị của những người tự nguyện liên hiệp lại để đáp ứng các nhu cầu và nguyện vọng chung của họ về kinh tế, xă hội và văn hoá thông qua một xí nghiệp cùng sở hữu và quản lư dân chủ”. Năm 1995 định nghĩa này đă được hoàn thiện: “HTX dựa trên ư nghĩa tự cứu giúp ḿnh, tự chịu trách nhiệm, b́nh đẳng, công bằng và đoàn kết. Theo truyền thống của những người sáng lập ra HTX, các xă viên HTX tin tưởng vào ư nghĩa đạo đức, về tính trung thực, cởi mở, trách nhiệm xă hội và quan tâm chăm sóc người khác”.
Tổ chức lao động quốc tế (ILO) định nghĩa HTX là sự liên kết của những người đang gặp phải những khó khăn kinh tế giống nhau, tự nguyện liên kết nhau lại trên cơ sở b́nh đẳng quyền lợi, nghĩa vụ sử dụng tài sản mà họ đă chuyển giao vào HTX. Phù hợp với nhu cầu chung và giải quyết những khó khăn đó chủ yếu bằng sự tự chủ, tự chịu trách nhiệm và bằng cách sử dụng các chức năng kinh doanh trong tổ chức hợp tác phục vụ cho lợi Ưch vật chất và tinh thần chung
2.2.2.Vai tṛ của HTX
Ở những nước tư bản, kinh tế HTX chỉ là kinh tế phụ song có vai tṛ đặc biệt đối với nông dân. HTX giúp đỡ các chủ trang trại nông dân tồn tại trước những tác động của kinh tế thị trường và ảnh hưỏng của các tổ chức độc quyền lín. Do vậy ngoài mục tiêu kinh tế, HTX c̣n là loại h́nh kinh tế mang tính chất xă hội nhân đạo.
Ở những nước nông nghiệp như nước ta th́ HTX nông nghiệp là h́nh thức kinh tế tập thể nông dân v́ vậy hoạt động của HTX nông nghiệp có tác động to lớn, tích cực đến hoạt động sản xuất của hộ nông nghiệp nông dân. Nhờ có hoạt động của HTX các yếu tố đầu vào và các khâu dịch vụ cho hoạt động sản xuất nông nghiệp được cung cấp kịp thời đầy đủ đảm bảo chất lượng, các khâu sản xuất tiếp theo được đảm bảo làm cho hiệu quả sản xuất của hộ nông dân được nâng lên.
Thông qua hoạt động dịch vụ vai tṛ điều tiết của HTX nông nghiệp được thực hiện, sản xuất của hộ nông dân được thực hiện theo hướng tập trung, tạo điều kiện h́nh thành các vùng sản xuất tập trung chuyên môn hoá. Ví dụ dịch vụ làm đất, dịch vụ tưới nước, dịch vụ bảo vệ thực vật đ̣i hỏi sản xuất của hộ nông dân phải được thực hiện thống nhất trên từng cánh đồng và chủng loại giống, về thời vụ gieo trồng và chăm sóc.
HTX là nơi tiếp nhận những trợ giúp của Nhà nước tới hộ nông dân, v́ vậy hoạt động của HTX có vai tṛ làm cầu nối giữa Nhà nước với hộ nông dân một cách có hiệu quả trong một số trường hợp, khi có nhiều tổ chức tham gia hoạt động dịch vụ cho hộ nông dân hoạt động của HTX là đối trọng buộc các đối tượng phải phục vụ tốt cho nông dân.
2.2.3. Những đặc trưng cơ bản của HTX kiểu mới ở Việt Nam
Từ những quy định trong Luật HTX năm 1996 và các Nghị định dưới Luật hướng dẫn triển khai Luật HTX có thể rót ra một số đặc trưng cơ bản về HTX kiểu mới như sau:
Thứ nhất: HTX kiểu mới là tổ chức kinh tế tự chủ của những người lao dộng có nhu cầu, lợi Ưch chung tự nguyện cùng góp vốn , góp sức lập ra theo quy định của pháp luật để phát huy sức mạnh của tập thể và của từng xă viên, nhằm giúp nhau thực hiện có hiệu quả hơn các hoạt động sản xuất kinhh doanh dịch vụ và cải thiện đời sống, góp phần phát triển kinh tế xă hội của đất nước. HTX có tư cách pháp nhân, có tổ chức chặt chẽ, hạch toán độc lập, tụ chịu trách nhiệm về các hoạt động của ḿnh và được đối xử b́nh đẳng như các thành phần kinh tế khác.
Thứ hai: Về nguyên tắc tổ chức và hoạt động của HTX kiểu mới: Đảm bảo 5 nguyên tắc cơ bản: tự nguyện ra nhập và ra khái HTX theo quy định của điều lệ HTX, quản lư dân chủ và b́nh đẳng, mỗi xă viên có quyền ngang nhau trong biểu quyết, tự chịu trách nhiệm và cùng có lợi, chia lăi bảo đảm kết hợp lợi Ưch của xă viên với sự phát triển của HTX , của cộng đồng và do đại hội xă viên quyết định.
Thứ ba: Quan hệ sở hữu và phân phối trong HTX : Khi ra nhập HTX mỗi xă viên buộc phải góp vốn theo quy định của điều lệ, vốn góp có thể nhiều hơn mức tối thiểu, nhưng không được vượt quá 30% tổng số vốn điều lệ của HTX . Cùng với vốn góp của xă viên, vốn hoạt động của HTX c̣n bao gồm vốn được tích luỹ trong quá t́nh hoạt động và các nguồn khác như: Giá trị tài sản được cho biếu tặng Phần vốn góp của xă viên thuộc sở hữu của từng thành viên. Các nguồn vốn khác thuộc sơ hữu chung cua HTX, quyền sử dụng toàn bộ tài sản thuộc về HTX. Sau khi làm xong nghĩa vụ nộp thuế, lăi của HTX được phân phối như sau: Thanh toàn các khoản bù lỗ trích lập các quỹ của HTX, chia lăi theo vốn góp và công sức đóng góp của xă viên có tính đến mức độ sử dụng dịch vụ của HTX.
Thứ tư: Xă viên HTX : Xă viên HTX có thể là cá nhân hoặc hộ gia đ́nh, mỗi xă viên có thÓ đồng thời là thành viên của nhiều HTX, không phân biệt nghành nghề, địa giới, hành chính. Mỗi xă viên đều b́nh đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ bao gồm: Quyền làm việc, hưởng lăi, tiếp nhận thông tin, đào tạo bồi dưỡng, hưởng phúc lợi của HTX được phép chuyÓn các quyền lợi, nghĩa vụ của ḿnh cho người khác và xin ra khái HTX, được trả lại vốn góp và các quyền lợi khác khi ra khái HTX. Mỗi xă viên có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ theo quy định của điều lệ như: Góp vốn vào HTX và chia sẻ mọi rủi ro của HTX theo mức vốn đóng góp thực hiện cam kết kinh tế với HTX .
Thứ năm: Quan hệ giũa HTX và xă viên: Được xây dựng chủ yếu trên cơ sở quan hệ kinh tế. Nó được xác lập từ nhu cầu phát triển sản xuất, tăng thu nhập của các thành viên HTX. HTX tôn trọng quyền độc lập tự chủ kinh tế của xă viên. Trong HTX nông nghiệp, xă viên là hộ, trang trại gia đ́nh, hoặc đại diện hộ, đó là những đơn vị kinh tế tự chủ tham gia vào HTX với trách nhiệm, nghĩa vụ và lợi Ưch theo điều lệ quy định. Sự h́nh thành và phát triển HTX nông nghiệp không phá vỡ tính độc lập tự chủ của kinh tế hộ trang trại gia đ́nh, nó có tác dụng tạo điều kiện phát triển tăng thu nhập cho kinh tế của hộ xă viên. Trên cơ sở đó mà thúc đẩy sự phát triển của kinh tế HTX.
Thứ sáu: Điều kiện thành lập, hoạt động và giải thể HTX: khi thành lâp HTX phải có điều lệ, phương án sản xuất kinh doanh cụ thể có tính khả thi, được đại hội xă viên thông qua và cơ quan có trách nhiệm phê duyệt.
Trong trường hợp giải thể tự nguyện theo nghị quyết đại hội xă viên hoặc bịi buộc phải giải thể theo quyết định của pháp luật. HTX phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ với cơ quan có thẩm quyền.
Đại hội xă viên hoặc đại hội đại biểu xă viên có quyền quyết định cao nhất đối với mọi hoạt động của HTX. HTX có quyền thiết lập quan hệ hợp tác với các HTX khác ở trong nước và ngoài nước, tham gia tổ chức liên minh HTX Việt Nam theo quy định của pháp luật.
Thứ bẩy: HTX là một tổ chức kinh tế do các thành viên có nhu cầu tự nguyện lập ra, nó không phải là một tổ chức xă hội. HTX hoạt động theo luật pháp quy định trước hết v́ mục tiêu kinh tế. HTX chỉ chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ xă hội đối với các xă viên của chính HTX, không thể biến HTX thành tổ chức xă hội hoặc bắt buộc HTX làm nhiệm vụ như một tổ chức thành viên trong hệ thống chính trị của địa phương.
Chính phủ thống nhất thực hiện chức năng quản lư nhà nước đối với HTX trong phạm vi cả nước theo các nội dung sau: xây dựng và chỉ đạo thực hiện chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển HTX, ban hành điều lệ mẫu cho các loại h́nh HTX, ban hành chƯnh sách ưu đăi, hỗ trợ tạo điều kiện hoạt động cho HTX, liên minh các HTX quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các bộ ngành, các cấp chính quyền, hội đồng nhân dân đối với HTX thực hiện chức năng thanh tra, kiểm soát HTX theo quy định của pháp luật.

2.2.4 Các loại h́nh HTX.
Trong điều kiện hiện nay của Việt Nam, để phân loại HTX, thường căn cứ vào chức năng hoạt động, tính chất tŕnh độ xă hội hoá, quy mô và đặc điểm h́nh thành HTX :
* HTX dịch vụ: bao gồm ba loại: HTX dịch vụ từng khâu, HTX dịch vụ tổng hợp đa chức năng và HTX dịch vụ đơn mục đích (HTX chuyên ngành).
+ HTX dịch vụ từng khâu (HTX dịch vụ chuyên khâu) có nội dung hoạt động tập trung ở từng lĩnh vực trong quá tŕnh tái sản xuất hoặc từng khâu công việc trong quá tŕnh sản xuất và phục vô cho sản xuất.VD : HTX tín dụng, HTX mua bán, HTX dịch vụ đầu vào, HTX dịch vụ đầu ra, HTX chuyên dịch vụ về tưới tiêu
+ HTX dịch vụ tổng hợp đa chức năng: Tuỳ thuộc đặc điểm, điều kiện, tŕnh độ sản xuất, và tập quán ở từng vùng mà nhu cầu của nông hộ đối với từng loại h́nh dịch vụ có khác nhau. ở những vùng đồng bằng trồng lúa nước HTX có thể thực hiện các khâu dịch vụ sau: Xây dựng, điều hành, kế hoạch, bố trí cơ cấu mùa vụ, lịch thời vụ sản xuất, cung ứng vật tư, tưới tiêu theo quy tŕnh kĩ thuật thâm canh, pḥng trừ sâu bệnh, bảo vệ sản phẩm ngoài đồng để tránh hao hụt. Với những vùng có mức b́nh quân ruộng đất và mức độ cơ giới hoá cao, nông hộ cần thêm khâu dịch vụ làm đất, thu hoạch sửa chữa cơ khí, vận chuyển sản phẩm đến nơi tiêu thụ.
+ HTX đơn mục đích (HTX chuyên ngành) HTX này được h́nh thành từ nhu cầu của các hộ thành viên cùng sản xuất kinh doanh một loại hàng hoá tập trung, hoặc cùng làm một nghề giống nhau, HTX thức hiện các khâu dịch vụ của kinh tế hộ như chọn giống, cung ứng vật tư, trao đổi hướng dẫn kỹ thuật, dịch vụ, vận chuyển và tiêu thụ sản phẩm, đại diện các hộ thành viên quan hệ với cơ sở chế biến nông sản.