Luận Văn Thủ tục tranh luận tại phiên tòa hình sự

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Tranh luận tại PTHS là sự biểu hiện tập trung cao độ nhất của quá trình tranh tụng dân chủ giữa bên buộc tội và bên bào chữa. Tranh luận cũng là một thủ tục bắt buộc, là phần trọng tâm của toàn bộ quá trình xét xử vụ án hình sự. Thông qua hoạt động tranh luận, đối đáp được tiến hành một cách dân chủ, công khai và không bị giới hạn về thời gian tại phiên tòa giữa các chủ thể của bên buộc tội và bên bào chữa, HĐXX có thể xác định đúng và đầy đủ về các tình tiết khách quan làm cơ sở để ra phán quyết về vụ án bảo đảm xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.
Cải cách tư pháp được coi là một bộ phận, một nội dung cơ bản của công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN. Tại Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 02/1/2002 “Về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới” của Bộ Chính trị (Nghị quyết số 08-NQ/TW) đã chỉ rõ: “ Nâng cao chất lượng công tố của Kiểm sát viên tại phiên tòa, bảo đảm tranh tụng dân chủ với Luật sư, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác Việc phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của Kiểm sát viên, của người bào chữa, bị cáo, nhân chứng, nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền, lợi ích hợp pháp để ra những bản án, quyết định đúng pháp luật, có sức thuyết phục và trong thời hạn pháp luật quy định ”.
Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 “Về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” của Bộ Chính trị (Nghị quyết số 49-NQ/TW) tiếp tục xác định một trong những nhiệm vụ cải cách tư pháp ở nước ta là “Đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ hơn vị trí, quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng đảm bảo tính công khai, dân chủ, nghiêm minh; nâng cao chất lương tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp ”.
Trước khi có Nghị quyết số 08/NQ-TW, hoạt động thực hành quyền công tố của KSV tại PTHS chủ yếu tập trung vào việc đọc cáo trạng, trình bày lời luận tội mà chưa chú trọng đến việc tranh luận cũng như đối đáp với bị cáo, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác. Nhằm khắc phục tình trạng này và kịp thời thể chế hóa chủ trương của Đảng về cải cách tư pháp, BLTTHS năm 2003 đã giành Chương XXI (từ Điều 217 - 221) quy định cụ thể và đầy đủ hơn về trình tự, thủ tục tranh luận tại PTHS. Vì vậy, hoạt động tranh luận, đối đáp tại phiên toà nói chung và của KSV nói riêng với bị cáo, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác đã có những chuyển biến tích cực, rõ nét. Hoạt động tranh luận, đối đáp của KSV để bác bỏ các quan điểm không có căn cứ của bị cáo, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác không chỉ góp phần làm sáng tỏ sự thật khách quan về các tình tiết của vụ án mà còn phần nào khắc phục được tình trạng xét xử theo kiểu “án bỏ túi” tồn tại trước đây mà dư luận xã hội đã từng phê phán gay gắt.
Tuy nhiên, thực tiễn xét xử các vụ án hình sự những năm gần đây cho thấy nhìn chung chất luợng, hiệu quả xét xử nói chung và hoạt động tranh luận tại các phiên toà hình sự nói riêng chưa cao, còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp ở nước ta giai đoạn hiện nay. Tình trạng này do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan khác nhau như: BLTTHS hiện hành nói chung chưa quy định đầy đủ, cụ thể và rõ ràng; các quy định về trình tự, thủ tục tranh luận tại phiên toà nói riêng không phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của các chủ thể tham gia tranh tụng; kỹ năng của đội ngũ TP, KSV và LS còn nhiều hạn chế, tinh thần trách nhiệm chưa cao;
Liên quan đến vấn đề tranh luận tại PTHS đã có một số công trình khoa học quan tâm nghiên cứu ở phạm vi và mức độ khác nhau. Tuy nhiên, các công trình này mới chỉ đề cập đến một số khía cạnh nhất định của vấn đề tranh luận như: về kỹ năng và văn hóa khi tranh luận; địa vị pháp lý của các chủ thể tham gia tranh luận; tranh luận tại PTHS sơ thẩm hoặc tại PTHS phúc thẩm, mà chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện và đầy đủ cả về lý luận và thực tiễn về thủ tục tranh luận tại các PTHS. Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu có hệ thống, toàn diện và đầy đủ hơn về thủ tục tranh luận tại PTHS vẫn là cần thiết.
Tất cả các luận cứ nêu trên chính là lý do để học viên lựa chọn đề tài “Thủ tục tranh luận tại phiên tòa hình sự” để làm luận văn thạc sĩ luật học.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Trong những năm gần đây, vấn đề tranh tụng nói chung và tranh luận tại PTHS nói riêng đã được nhiều nhà khoa học pháp lý và cán bộ thực tiễn quan tâm nghiên cứu ở nhiều góc độ và phạm vi khác nhau như: Luận văn thạc sĩ luật học “Vấn đề tranh tụng trong Tố tụng hình sự” của Nguyễn Đức Mai (1996) ; “Tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm” (2007) và “Tranh luận tại phiên tòa phúc thẩm” (2008) của TS. Dương Thanh Biểu; Luận văn thạc sĩ luật học “Thủ tục xét hỏi, tranh luận tại phiên tòa hình sự sơ thẩm” của Nguyễn Hải Ninh (2003); Luận văn thạc sĩ luật học “Tranh tụng tại phiên tòa theo pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam” của Bùi Thị Hà (2010) ; Luận văn thạc sĩ luật học “Chức năng, nhiệm vụ của Kiểm sát viên trong tranh tụng tại phiên tòa hình sự sơ thẩm” của Hà Minh Hải (2007) ; “Hoàn thiện các quy định củaBộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 liên quan đến tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm - cơ sở lý luận và thực tiễn” Đề tài khoa học cấp cơ sở TANDTC (2011), Chủ nhiệm - TS. Nguyễn Đức Mai;
Ngoài ra, còn có một số bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành về các vấn đề có liên quan đến tranh luận tại PTHS như: “Đặc điểm mô hình tố tụng tranh tụng và phương hướng hoàn thiện mô hình Tố tụng hình sự ở Việt Nam” của TS. Nguyễn Đức Mai (2009),Tạp chí TAND,(23-24); “Hoàn thiện các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 về phạm vi tranh luận và chủ thể tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm hình sự” của ThS. Hồ Đức Anh (2007), Tạp chí Kiểm sát,(20); “Cần nhận thức đúng đắn về tranh tụng và tranh luận để nâng cao kỹ năng tranh luận của Kiểm sát viên tại các phiên tòa hình sự” của ThS. Nguyễn Hữu Hậu (2006), Tạp chí Kiểm sát, (8); “Một số giải pháp nâng cao chất lượng tranh luận của Kiểm sát viên tại phiên tòa sơ thẩm hình sự” của Th.s Phạm Quang Định (2009), Tạp chí Kiểm sát, (2); “Kỹ năng và văn hóa tranh luận tại phiên tòa” của LS Lê Đức Tiết (2005),Tạp chí Kiểm sát, (12); “Một số vấn đề về văn hóa ứng xử của Kiểm sát viên tại phiên tòa” của TS Đinh Xuân Nam (2006), Tạp chí Kiểm sát,(8);
Qua nghiên cứu các công trình nêu trên thấy rằng nhìn chung các tác giả mới chỉ đề cập đến một số khía cạnh (nội dung) nhất định của vấn đề nghiên cứu như: về tranh luận của KSV, của người bào chữa nói chung hoặc về tranh luận tại một PTHS (sơ thẩm hoặc phúc thẩm) mà chưa đi sâu nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện và đầy đủ về vấn đề tranh luận tại các PTHS. Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu có hệ thống, toàn diện, đầy đủ hơn nhằm làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn tranh luận tại các PTHS qua đó đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật TTHS và nâng cao chất lượng tranh luận tại các PTHS vẫn là nhiệm vụ rất cần thiết của khoa học luật TTHS.
3. Mục đích, nhiệm vụ và đối tượng nghiên cứu của đề tài
* Mục đích nghiên cứu của đề tài:
Đề tài nghiên cứu những vấn lý luận về thủ tục tranh luận tại PTHS, chức năng và vai trò của các chủ thể trong quá trình tranh luận tại phiên tòa, thực trạng tranh luận cũng như những bất cập của các quy định pháp luật hiện hành để từ đó làm cơ sở đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng tranh luận tại PTHS.
* Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài:
Để đạt được mục đích trên, luận văn thực hiện một số nhiệm vụ sau:
- Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về thủ tục tranh luận tại PTHS, đưa ra khái niệm tranh luận tại PTHS, chức năng và vai trò của các chủ thể cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng tranh luận tại PTHS.
- Nghiên cứu các quy định của pháp luật Việt Nam về tranh luận tại PTHS; đánh giá thực trạng hoạt động tranh luận tại các PTHS và chỉ ra những bất cập, vướng mắc trong thực tiễn.
- Đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật hiện hành về thủ tục cũng như nâng cao chất lượng tranh luận tại PTHS.
* Đối tượng nghiên cứu của đề tài:
Với mục đích và nhiệm vụ nêu trên, luận văn tập trung nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ:
- Một số vấn đề lý luận về thủ tục tranh luận tại PTHS;
- Quy định của pháp luật hiện hành về tranh luận tại PTHS;
- Thực trạng hoạt động tranh luận tại các PTHS những năm gần đây và những bất cập, vướng mắc;
- Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật hiện hành về thủ tục tranh luận cũng như nâng cao chất lượng tranh luận tại PTHS.
4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Trong nội dung của luận văn thạc sĩ, phạm vi nghiên cứu của đề tài được giới hạn ở một số vấn đề sau: Khái niệm thủ tục tranh luận tại PTHS; chức năng và vai trò của các chủ thể trong tranh luận; nghiên cứu quy định của pháp luật hiện hành về tranh luận tại các PTHS và thực tiễn áp dụng. Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật hiện hành và nâng cao chất lượng tranh luận tại phiên toà hình sự. Mặt khác, để luận văn có tính chuyên sâu, tác giả tập trung nghiên cứu chủ yếu về tranh luận tại PTHS sơ thẩm và phúc thẩm.
5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài
Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, đường lối của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, về cải cách tư pháp trong thời kỳ mới. Luận văn sử dụng các phương pháp cụ thể để làm rõ những nội dung cần nghiên cứu như: phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, phương pháp thống kê.
6. Kết quả nghiên cứu của đề tài
- Đưa ra khái niệm tranh luận tại PTHS; phân tích làm rõ chức năng và vai trò của các chủ thể trong tranh luận tại PTHS.
- Thực trạng tranh luận và những vướng mắc, bất cập của các quy định pháp luật hiện hành về tranh luận tại PTHS.
- Đề xuất sửa đổi một số quy định của BLTTHS và một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật, nâng cao chất lượng tranh luận tại PTHS.
7. Cơ cấu của luận văn
Ngoài Lời mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 2 chương:
Chương 1. Một số vấn đề lý luận về thủ tục tranh luận tại phiên tòa hình sự.
Chương 2. Thực tiễn tranh luận tại phiên tòa hình sự và một số giải pháp nâng cao chất lượng tranh luận tại phiên tòa hình sự