Luận Văn Thủ tục rút gọn trong tố tụng hình sự Việt Nam

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nghị quyết số 08 – NQ/TW của Bộ chính trị ngày 02/01/2002 về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới đã nêu rõ: “ Nghiên cứu để quy định và thực hiện thủ tục tố tụng rút gọn đối với những vụ án đơn giản, phạm tội quả tang, chứng cứ rõ ràng, hậu quả ít nghiêm trọng ”.
Thể chế hoá Nghị quyết của Đảng, Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2003 đã xây dựng một chương mới (chương XXXIV) gồm 7 điều, từ Điều 318 đến Điều 324 quy định về thủ tục rút gọn, đánh dấu bước phát triển mới của tố tụng hình sự Việt Nam. Tuy nhiên, những quy định của BLTTHS năm 2003 về thủ tục rút gọn (TTRG) lại có nhiều điểm chưa hợp lý, một số quy định còn chung chung, chưa cụ thể, rõ ràng trong khi hiện nay chưa có một văn bản nào hướng dẫn áp dụng các quy định này, do đó hiệu quả áp dụng trong thực tế không cao, chưa đạt được mục đích mà BLTTHS đề ra khi quy định áp dụng thủ tục này.
Cùng với công cuộc đổi mới toàn diện đất nước trên mọi lĩnh vực trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền và hội nhập quốc tế, Nghị quyết số 48 – NQ/TW ngày 25/5/2005 về Chiến lược xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 và Nghị quyết số 49 – NQ/TW ngày 02/6/2005 về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã chỉ rõ việc cần phải tiếp tục sửa đổi, bổ sung nhằm tiếp tục hoàn thiện BLTTHS, nâng cao chất lượng công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự của các cơ quan tiến hành tố tụng. Những quy định của BLTTHS về TTRG cần phải được nghiên cứu, sửa đổi bổ sung để đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm được nhanh chóng, kịp thời, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội. Mặt khác, Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1999 đã phân hóa tội phạm thành bốn loại tội khác nhau, tính chất phức tạp của các vụ án hình sự cũng khác nhau, do đó việc BLTTHS năm 2003 quy định các hình thức tố tụng khác nhau để giải quyết là hoàn toàn hợp lý và có cơ sở khoa học.
Một chế định về TTRG trong pháp luật tố tụng hình sự đầy đủ, hoàn thiện và hợp lý hiện nay vẫn là một yêu cầu với các nhà lập pháp nước ta. Tuy nhiên những nghiên cứu toàn diện về TTRG trong tố tụng hình sự Việt Nam lại chưa nhiều. Các quan điểm khoa học về TTRG trong tố tụng hình sự chưa thống nhất. Ý kiến hoàn thiện pháp luật về TTRG còn theo nhiều chiều hướng khác nhau do xuất phát từ các phương diện nghiên cứu khác nhau.
Với những lý do trên, luận văn thạc sỹ với đề tài: “ Thủ tục rút gọn trong tố tụng hình sự Việt Nam” mong muốn đưa ra một cái nhìn cơ bản và toàn diện về thủ tục rút gọn trong tố tụng hình sự Việt Nam.
2. Tình hình nghiên cứu
Là một thủ tục tố tụng tiến bộ với nhiều ưu điểm được BLTTHS năm 2003 quy định trên cơ sở kế thừa và phát huy những quy định trước đây, TTRG được các nhà nghiên cứu, các nhà hoạt động thực tiễn quan tâm và nghiên cứu. Có thể chia các công trình nghiên cứu về TTRG thành ba nhóm lớn sau:
Nhóm luận văn, luận án, đề tài nghiên cứu khoa học: trong nhóm các công trình nghiên cứu này phải kể đến Luận văn thạc sỹ Luật học “ Thủ tục rút gọn trong pháp luật tố tụng hình sự - Những vấn đề lý luận và thực tiễn”, Hà Nội, 2001 của Nguyễn Minh Quang; Luận văn thạc sỹ Luật học “ Thủ tục rút gọn trong tố tụng hình sự Việt Nam”, Hà Nội, 2004 của Nguyễn Văn Hiển; Trường Đại học Luật Hà Nội “ Thủ tục đặc biệt trong tố tụng hình sự” đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường năm 2008 . Các công trình nghiên cứu này đã đề cập đến sự cần thiết phải xây chế định TTRG trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và các vấn đề cơ bản của TTRG. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu này mới chỉ dừng lại ở các vấn đề mang tính lý luận mà chưa đề cập đến thực tiễn áp dụng thủ tục này.
Nhóm giáo trình, sách bình luận chuyên khảo về vấn đề này gồm có cuốn sách “ Thủ tục rút gọn trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam”, NXB Tư pháp, Hà Nội 2004 của tác giả Nguyễn Văn Hiển. Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam, Đại học Luật Hà Nội, Nhà xuất bản Công an nhân dân, 2009; Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2003, PGS.TS Võ Khánh Vinh (chủ biên), Nhà xuất bản Công an nhân dân, 2004 Các công trình trên mới chỉ dừng lại ở việc phân tích, bình luận các quy định của BLTTHS năm 2003 về TTRG và cũng chưa đề cập đến thực tiễn áp dụng các quy định này.
Nhóm các bài báo, tạp chí chuyên ngành luật: trong nhóm này có thể kể đến các bài viết như: “Thủ tục rút gọn trong Bộ luật tố tụng hình sự ” của TS. Khuất Văn Nga và ThS. Trần Đại Thắng (Tạp chí Kiểm sát số 7/2004); “Thủ tục rút gọn” của tác giả Đỗ Văn Chỉnh (Tạp chí Toà án nhân dân (TAND) số 11 tháng 6/2004); “Thủ tục rút gọn trong tố tụng hình sự từ sự quy định của pháp luật tới thực tiễn áp dụng” của PGS.TS Phạm Hồng Hải (Tạp chí Kiểm sát số 4/2006); “Về thủ tục rút gọn và những bất cập trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử” của tác giả Lê Quốc Thể (Tạp chí TAND số 13 tháng 7/2007); “Bàn về phạm vi, điều kiện và thẩm quyền áp dụng thủ tục rút gọn theo quy định BLTTHS năm 2003” của ThS. Nguyễn Văn Quảng (Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 5/2008); “Giải quyết án hình sự theo thủ tục rút gọn - Thực trạng và những kiến nghị đề xuất” của tác giả Nguyễn Văn Quảng (Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 7/2008); “ Hoàn thiện thủ tục rút gọn đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” của TS. Nguyễn Đức Mai (Tạp chí TAND số 15 tháng 8/2008), “Hoàn thiện các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về thủ tục rút gọn đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” của ThS. Nguyễn Văn Quảng (Tạp chí Kiểm sát số 18&20 tháng 9&10 /2008); “Một số ý kiến về thủ tục rút gọn trong tố tụng hình sự” của tác giả Trần Quốc Văn (Tạp chí Kiểm sát số 13 tháng 7/2009); “ Những vướng mắc khi áp dụng thủ tục rút gọn trong tố tụng hình sự và một số kiến nghị” của TS. Phạm Minh Tuyên (Tạp chí TAND số 1 tháng 1/2011) Các bài viết kể trên đã đề cập đến các vấn đề cơ bản của TTRG, một số ít bài viết đề cập đến thực tiễn áp dụng cũng như những bất cập, vướng mắc khi giải quyết án hình sự theo thủ tục này tuy nhiên cũng chỉ mới dừng lại ở phạm vi một số địa phương.
Như vậy, hiện nay chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu một cách toàn diện, chuyên sâu, đầy đủ và có hệ thống về TTRG trên cả hai phương diện lý luận và thực tiễn. Các công trình nghiên cứu chủ yếu tập trung vào quy định của pháp luật tố tụng hình sự về TTRG, thực tiễn thi hành ít được quan tâm nghiên cứu.
3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là thông qua việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn về TTRG trong pháp luật tố tụng hình sự, tìm ra những bất cập trong quy định về TTRG của BLTTHS năm 2003 nhằm đề xuất một số kiến nghị hoàn thiện quy định của BLTTHS về TTRG và một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng thủ tục này trong tố tụng hình sự.
Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài được xác định như sau:
- Nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận về thủ tục rút gọn như: khái niệm thủ tục rút gọn, ý nghĩa của thủ tục rút gọn
- Nghiên cứu và đánh giá các quy định của BLTTHS năm 2003 về TTRG;
- Đánh giá thực tiễn thi hành quy định của BLTTHS năm 2003 về thủ tục rút gọn; xác định nguyên nhân của thực trạng đó.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đối tượng nghiên cứu
Nhằm đạt được mục đích nghiên cứu và hoàn thành các nhiệm vụ đặt ra trong đề tài, đối tượng nghiên cứu của luận văn gồm:
- Những vấn đề lý luận về TTRG trong tố tụng hình sự.
- Những quy định về TTRG theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và một số nước trên thế giới.
- Thực tiễn áp dụng TTRG trong tố tụng hình sự Việt Nam.
Phạm vi nghiên cứu
Với những đối tượng nghiên cứu nêu trên, phạm vi nghiên cứu đề tài được xác định như sau:
- Những quy định về TTRG trong BLTTHS năm 2003 của Việt Nam và một số nước trên thế giới.
- Thực tiễn thi hành quy định của BLTTHS năm 2003 về TTRG từ năm 2006 đến năm 2010.
5. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận, quan điểm duy vật lịch sử, duy vật biện chứng của Chủ nghĩa Mác – Lênin, quan điểm của Đảng và Nhà nước về cải cách tư pháp.
Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học như: phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, thống kê, lịch sử, phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn để làm sáng tỏ những vấn đề cần nghiên cứu.
6. Những đóng góp mới của luận văn
- Luận văn đã làm sáng tỏ những dấu hiệu đặc trưng của TTRG trong tố tụng hình sự, xây dựng khái niệm về TTRG, nêu lên mục đích, ý nghĩa của TTRG góp phần thống nhất nhận thức về vấn đề này.
- Luận văn đã phân tích các quy định của pháp luật tố tụng hiện hành về TTRG, thực tiễn áp dụng TTRG trong thời gian qua, đưa ra những nhận xét, đánh giá, xác định nguyên nhân của thực trạng áp dụng TTRG, xác định những bất cập trong các quy định của pháp luật về TTRG cần được hoàn thiện, những vướng mắc trong việc áp dụng TTRG cần được giải quyết.
- Luận văn đưa ra những kiến nghị, đề xuất nhằm hoàn thiện quy định của BLTTHS năm 2003 về TTRG và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng thủ tục này trong thực tiễn.
- Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo phục vụ cho công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học và những người quan tâm đến vấn đề này.
7. Kết cấu của luận văn
Luận văn bao gồm: phần mở đầu, phần nội dung và kết luận; danh mục tài liệu tham khảo; danh mục từ viết tắt.
Phần nội dung của luận văn gồm hai chương:
Chương 1: Khái quát chung về thủ tục rút gọn trong tố tụng hình sự Việt Nam.
Chương 2: Thực tiễn áp dụng thủ tục rút gọn và một số giải pháp nâng cao hiệu quả việc áp dụng thủ tục rút gọn trong tố tụng hình sự Việt Nam.