Thạc Sĩ Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết trong tố tụng dân sự Việt Nam

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Khi một người biệt tích quá lâu khỏi nơi cư trú đã làm gián đoạn các quan hệ
xã hội mà họ đã tham gia, làm ảnh hưởng tới quyền, lợi ích hợp pháp của những
người có liên quan đến họ trong các quan hệ dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động,
kinh doanh, thương mại Vì vậy, để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của những
người có liên quan đến người biệt tích trong các quan hệ dân sự, hôn nhân gia đình,
lao động, kinh doanh, thương mại pháp luật quy định các chủ thể này có quyền yêu
cầu Tòa án tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết.
Vấn đề giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết lần
đầu tiên được đề cập đến trong Thông tư số 03-NCLP ngày 03/3/1966 của
TANDTC về trình tự giải quyết việc ly hôn. Sau đó, yêu cầu tuyên bố một người
mất tích hoặc là đã chết được quy định tại Điều 10 PLTTGQCVADS và Nghị quyết
số 03/HĐTP ngày 19 tháng 10 năm 1990 của Hội đồng thẩm phán TANDTC về
hướng dẫn thi hành PLTTGQCVADS. Về cơ bản, việc xác định công dân mất tích
hoặc là đã chết theo các quy định của pháp luật TTDS trước thời điểm BLTTDS
được banh hành đều được thực hiện theo một thủ tục chung không tách thành thủ
tục việc dân sự và thủ tục án dân sự.
BLTTDS được Quốc hội khóa XI nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam thông qua ngày 15/6/2004 lần đầu tiên đã đưa quy định thủ tục giải quyết việc
dân sự pháp điển hóa chính thức trong luật. Yêu cầu tuyên bố một người mất tích
hoặc là đã chết là một loại việc dân sự được giải quyết theo một thủ tục độc lập quy
định tại Phần thứ năm: "Thủ tục giải quyết việc dân sự" của BLTTDS. Có thể nói,
đây là một bước đột phá về thủ tục tố tụng, tạo ra một hành lang pháp lý trong việc
giải quyết nhanh, giản lược các việc mang tính chất đặc trưng là không có tranh
chấp nhưng cá nhân, cơ quan, tổ chức có yêu cầu Tòa án công nhận hoặc không
công nhận một sự kiện pháp lý là căn cứ làm phát sinh quyền và nghĩa vụ dân sự .


2
Bên cạnh những ưu điểm đạt được của việc áp dụng thủ tục giải quyết việc dân sự
trong việc giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết, thực tiễn
thụ lý và giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết đã và đang
đặt ra khá nhiều những vướng mắc cần tháo gỡ cũng như cần có sự hướng dẫn
thống nhất. Mặc dù thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã
chết lần lượt được quy định tại Chương XXIII và Chương XXIV của BLTTDS, tuy
nhiên phần nhiều các quy định của luật còn mang tính cô đọng, khái quát khá chung
chung, thiếu vắng tính cụ thể và chi tiết, cũng như chưa có sự thống nhất quan điểm
dẫn tới các cách hiểu khác nhau. Điều này không thể tránh khỏi sự "tùy tiện chủ
quan" trong việc áp dụng luật. Chính từ thực trạng này đòi hỏi phải nghiên cứu một
cách toàn diện, sâu sắc và đầy đủ về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người
mất tích hoặc là đã chết nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật TTDS Việt Nam.
Với những lý do đó, việc nghiên cứu ″Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố
một người mất tích hoặc là đã chết trong tố tụng dân sự Việt Nam″ có ý nghĩa
khoa học và có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Trong khoa học pháp lý từ trước đến nay, ở nước ta chưa có một công trình
nào nghiên cứu chuyên sâu và có hệ thống về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố
một người mất tích hoặc là đã chết. Do trước đây, thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên
bố một người mất tích hoặc là đã chết thường được giải quyết trong cùng một vụ án
ly hôn hoặc một vụ án dân sự khác, cho đến thời điểm BLTTDS có hiệu lực, thủ tục
này mới trở thành một thủ tục độc lập. Ở những khía cạnh khác nhau, cho đến nay
đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến thủ tục này đã được một số tác giả
đề cập đến như: Công trình nghiên cứu khoa học cấp Bộ: ″Cơ sở lý luận và thực
tiễn thi hành quy định tại phần thứ năm: Thủ tục giải quyết việc dân sự của Bộ luật
tố tụng dân sự Việt Nam″ của Viện khoa học xét xử - TANDTC; Đề tài nghiên cứu
khoa học cấp trường: "Việc dân sự và thủ tục giải quyết việc dân sự tại Tòa án nhân
dân" của Trường đại học Luật Hà Nội, năm 2008; Luận văn thạc sỹ Luật học:
″Trình tự, thủ tục giải quyết các việc dân sự theo quy định của Bộ luật tố tụng dân
sự″, Lê Thanh Huyền, Trường đại học Luật Hà Nội, năm 2006. Một số các bài viết
trên các tạp chí khoa học pháp lý như: "Xác định thời điểm chết trong trường hợp
tuyên bố một người đã chết theo quy định của pháp luật dân sự", Lê Hồng Hải, Tạp
chí Dân chủ & Pháp luật số 9/2004; ″Một số quy định chung về thủ tục giải quyết
việc dân sự″, Tưởng Duy Lượng, Tạp chí Toà án nhân dân, số 6/2005; ″Những vấn
đề cơ bản về thủ tục giải quyết một số việc dân sự cụ thể″, Tưởng Duy Lượng, Tạp
chí TAND, số 11/2005; "Thủ tục giải quyết việc dân sự theo quy định của Bộ luật tố
tụng dân sự", Lê Thu Hà, Tạp chí TAND, số 12/2006; "Tuyên bố một người là đã
chết theo Điều 81 Bộ luật dân sự năm 2005", Nguyễn Minh Hằng, Tạp chí TAND số
11/2009 . Tuy vậy, các công trình trên mới chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu một
cách khái quát về thủ tục giải quyết việc dân sự, tiếp cận dưới một vài góc độ của
thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết. Với tình
hình trên, đề tài "Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là
đã chết trong tố tụng dân sự Việt Nam", lần đầu tiên được nghiên cứu ở cấp độ
luận văn thạc sỹ một cách chuyên sâu, toàn diện, đầy đủ và đảm bảo được tính
logíc, hệ thống, không có sự trùng lặp với các công trình nghiên cứu khoa học đã
được công bố.
3. Mục đích, nhiệm vụ, đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
* Mục đích của việc nghiên cứu đề tài
Việc nghiên cứu đề tài nhằm thực hiện mục đích:
Một là, làm sáng tỏ cơ sở lý luận về thủ tục giải quyết việc dân sự nói
chung và thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết
trong TTDS nói riêng, tìm hiểu thực tế áp dụng luật thực định để giải quyết yêu cầu
tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết trong hoạt động xét xử của Tòa án;
Hai là, chỉ ra những điểm còn thiếu hoặc chưa hợp lý trong các quy định về
thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết của pháp luật
TTDS Việt Nam hiện hành, từ đó đề xuất một số kiến nghị hoàn thiện quy định của
pháp luật TTDS về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là
đã chết.
* Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Luận văn đặt ra các nhiệm vụ sau để thực hiện được mục tiêu đề tài:
- Nghiên cứu làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ bản về thủ tục giải quyết
việc dân sự nói chung và thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích
hoặc là đã chết nói riêng;
- Tìm hiểu một cách đầy đủ và có hệ thống quy định của pháp luật TTDS về
thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết trong TTDS
Việt Nam;
- Nghiên cứu và đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về thủ tục giải quyết
yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết, chỉ ra những nội dung, những
vấn đề còn thiếu sót, chưa phù hợp. Từ đó, luận giải về yêu cầu hoàn thiện quy định
của pháp luật TTDS về thủ tục giải quyết việc dân sự nói chung và thủ tục giải
quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết nói riêng, trên cơ sở đó
đề ra các giải pháp để hoàn thiện các quy định này.
* Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận của thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên
bố một người mất tích hoặc là đã chết; các quy định của pháp luật TTDS Việt Nam
hiện hành về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết.
Tìm hiểu thực tiễn áp dụng pháp luật về vấn đề này qua hoạt động xét xử của
TAND trong những năm gần đây.
* Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Trong khuôn khổ của một Luận văn Thạc sĩ Luật học, tác giả chỉ tập chung
nghiên cứu các quy định về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích
hoặc là đã chết trong pháp luật TTDS Việt Nam hiện hành. Khi nghiên cứu các quy
định cụ thể về thủ tục này, luận văn có đề cập nghiên cứu về thủ tục giải quyết các
yêu cầu về dân sự nói chung cũng như nghiên cứu khái quát các quy định của
BLDS về tuyên bố một người mất tích và tuyên bố một người là đã chết. Tuy nhiên,
cách tiếp cận những vấn đề này chỉ là cơ sở để nghiên cứu chuyên sâu, toàn diện và
hệ thống về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết
theo quy định của BLTTDS Việt Nam.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu nói trên, việc nghiên cứu được tiến
hành dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh
về Nhà nước và pháp luật, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về quản lý Nhà
nước, quản lý xã hội cũng như chủ trương, quan điểm về việc xây dựng BLTTDS.
Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật
biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên
cứu như: Phân tích, tổng hợp, lôgíc, lịch sử, qui nạp, đối chiếu, so sánh, khảo sát
thăm dò lấy ý kiến trong phạm vi những người làm công tác thực tiễn, sử dụng kết
quả thống kê . nhằm làm sáng tỏ các vấn đề trong nội dung luận văn.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn
Luận văn là công trình nghiên cứu có hệ thống về thủ tục giải quyết yêu cầu
tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết trong TTDS Việt Nam - một vấn đề
mới, đã và đang gặp nhiều vướng mắc từ thực tiễn xét xử. Luận văn có ý nghĩa khoa
học và thực tiễn sau đây:
Thứ nhất: Lần đầu tiên thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất
tích hoặc là đã chết được nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện cả về vấn
đề lý luận cũng như thực tiễn.
Thứ hai: Quá trình nghiên cứu đề tài tìm ra được những tồn tại trong công tác
xây dựng và thi hành pháp luật về thủ tục giải quyết việc dân sự nói chung và thủ
tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết nói riêng. Từ đó
đưa ra những đề xuất, kiến nghị để góp phần vào việc hoàn thiện các quy định của
pháp luật TTDS Việt Nam trên cả hai phương diện lý luận và thực tiễn.
Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu giảng dạy
ở bậc Đại học, Trường Đào tạo nghề trong lĩnh vực tư pháp và là tư liệu tốt để các
nhà khoa học tham khảo trong nghiên cứu khoa học TTDS. Luận văn là một công
trình nghiên cứu khoa học nghiêm túc, trong một chừng mực nhất định cũng có thể
giúp ích phần nào cho các cán bộ làm công tác thực tiễn (Thẩm phán, Luật sư, Kiểm
sát viên .) trong việc hiểu biết một cách sâu sắc, đầy đủ và vận dụng đúng đắn các
quy định của pháp luật khi áp dụng chế định thủ tục giải quyết việc dân sự nói
chung và thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết
trong TTDS Việt Nam nói riêng.
6. Kết cấu của Luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận
văn gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận cơ bản về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên
bố một người mất tích hoặc là đã chết
Chương 2: Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là
đã chết theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự Việt Nam
Chương 3: Thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự
Việt Nam về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết
và một số kiến nghị