Sách Thư Tình Gửi Một Người - Hồi Ký Trịnh Công Sơn (17/9/1964)

Blao, ngày 17/9/1964
​
Dao Ánh. Dao Ánh. Dao Ánh.

Buổi chiều thật yên tĩnh. Anh đứng nhìn sự yên tĩnh đó rơi xuống từ một đầu cỏ, một con đường dốc, một nóc nhà rồi một thân anh. Hạnh phúc thật đơn sơ - Như một phép lạ thật mầu nhiệm bức thư Ánh đến ngay lúc này ném anh về một đỉnh cao ở đó, anh bàng hoàng nghe loài chim lạ hót. Anh xúc động như vừa tìm lại được một vẻ kỳ bí nào đã đánh mất.

Anh đốt lên điếu thuốc buổi chiều để ngửi mùi hoa cỏ dấy lên từ những tờ thư. Ôi hạnh phúc của một con người đã đi qua bao nhiêu con đường rộng, đã ướt bao nhiêu lần mưa, đã cúi đầu trên những con đường dốc sương mù. Sương mù. Làm sao anh có thể nghĩ được một buổi chiều như thế này lại cho anh có thư Ánh để đọc. Thật như một ân huệ của những ngày anh nằm heo hút ở đây mà nghe mình đánh mất dần tất cả.

Mây đã xuống thấp và tối mù trước mặt. Trời ở đây thật bất thường Ánh ạ. Những cơn mưa chiều đột ngột vô cùng. Bao giờ sắp mưa thành phố không còn biên giới. Trời, đất, núi, nhà, cây cỏ như dán liền với nhau. Anh ngồi nhìn và nghĩ mình như đang được nhốt vào một vòm chum đen nghịt. Thật buồn đó Ánh.

Bây giờ cũng biết được Ánh buồn ở đó anh còn biết làm gì hơn. Hay là anh bắt chước người hằng đêm lên đốt đèn ở những ngọn hải đăng cho tàu đến, anh sẽ mỗi buổi sáng thức mặt trời dậy cho loài tournesol trở lại huy hoàng. Anh đã một lần trót phạm tội xin - mặt - trời - ngủ - yên. Ôi người phù thủy đã nói với anh rằng: vĩnh cửu chỉ có trong cái chết (l'éternité est dans la mort) nên từ đó đã xin - mặt - trời - cùng - người vong thân.

Ánh ơi,

Anh cảm ơn Ánh nghìn lần đã yêu thích thiên - đàng - sương - mù của anh. Anh sẽ cố gắng yêu thích lấy nó đến bao giờ không thể. Ở đây có cái tự do của con người mỗi ngày chỉ thấy mình và trời đất. Nhưng Ánh có biết rằng thằng mọi trong rừng sâu nó cũng thế, làm sao không thấy mình bị hất hủi, bị đặt bên lề.

Anh tưởng tượng ra mỗi sáng, mỗi chiều Ánh đi qua những con đường lá xanh, cỏ thơm hai bên đường. Rồi đến trường đứng nhìn bạn bè vui chơi bằng khoảng cách. Từ đó anh cũng thấy được nỗi buồn của Ánh, của anh, của Cung (bạn anh), của những con người đã có thế giới của mình, trong một monde exclu (13) mà nhiều ngày nhiều tháng phải luôn luôn thấy mình đơn độc đi, ngồi, nằm, nghĩ.

Nhưng đó là chuyện không vui của bọn anh, đó là vực thẳm mà anh đã có lần nói với Ánh, được làm bằng bao nhiêu lần thất bại. Chúng anh ôm lấy nó, sống với nó như một tủi hờn. Ánh sẽ không ở lâu trong đó. Thế - giới - vực - thẳm đó đối với Ánh bây giờ chỉ như một thứ xa hoa. Rồi Ánh sẽ thoát ra. Ánh sẽ quên nó. Ánh sẽ có lần hồi tỉnh rồi cười lại thế giới buồn thảm mà đã có lần mình dấn thân. Chúng anh thì phải đời đời ràng buộc với nó bởi vì sự khắc nghiệt muốn thế.

Anh nghĩ rằng Ánh sẽ không buồn lâu đâu. Tất cả những ưu phiền của Ánh sẽ qua. Cuộc sống của Ánh phải là một cuộc sống bình thường như bao nhiêu người khác đã có, như Diễm, Dung, hay kể thêm Phương Thảo, Diệm My. Và cả xứ Huế đó, quê hương đó mà anh không còn mong quay về.

​Anh chưa dám nghĩ rằng Ánh sẽ là một ngoại lệ nên không hồ đồ vui mừng có được một người thấy rõ mình hơn.

Chúng anh không trách ai cả. Tất cả một cuộc sống lì lợm đều đặn với ăn, ngủ, cười, nói, thứ hai, ba, tư, năm, sáu, bảy, đi học, đỗ đạt, làm quan, lấy vợ đẹp, gia đình, . đã làm nhiều ý thức chán mứa, buồn nôn. Nhưng con người đã lỡ bị giam hãm trong vòng đai đó như một đương nhiên nên không thể trách móc gì được. Có điều phải biết nhận lấy sự hèn nhát, sự bất lực của mình. Đó là sự can đảm tối thiểu còn lại cho con người. Vì thế anh ghét nhất điều dối gạt. Dù làm điều xấu cũng phải có can đảm nhận chịu, phải tự trách nhiệm lấy mình; đừng bao giờ phủ nhận hành động do chính mình vì như thế mình đã vô tình phủ nhận chính sự có mặt của mình ở đó.

Ánh ơi,

Điều đó thật buồn mà phải nhắc lại để Ánh thấy rõ hơn. Con - người - là - người phải cam chịu sự tầm thường của mình vốn sẵn. Đừng che đậy sự tầm thường bằng dối - trá - huy - hoàng. Khi người khác nhìn suốt được điều đó thì không còn gì. Hoàn toàn không còn gì nữa. Như Ánh đã thấy đó, đã thấy đó.

Ánh này,

Đêm đã đen như áo dạ bên ngoài. Ánh đang làm gì. Trời đã mưa ở đó rồi phải không. Anh nhớ có lần đưa Ánh về buổi tối đội áo mưa trên đầu. Con đường đen, điện vàng và những nhánh phượng có mùi hăng hắc. Bây giờ đã xa đã qua như một hình - vóc - đẹp - đẽ - cũ. Nếu Ánh lớn lên từ một loài hoa không có một ràng buộc thân thuộc nào thì anh đã mời lên vùng sương này để mỗi sáng sớm vào lúc 5 giờ trở dậy uống cà phê và mặc áo ấm đi quanh những vùng đồi cỏ non đất đỏ như những người hành hương ban đêm đi về vùng đất thánh. Nhiều đêm không sương thì mây sa xuống trắng xóa từng dải trông xa như một vùng lửa bạc thật hãi hùng.

Những chiều mưa ở đây anh thường mặc áo mưa đến một quán cà phê ngồi nhấm một filtre (14) và nhìn mưa giăng xám trên những đồi trà. Bây giờ thì anh đã hơi quen với không khí ở đây bởi vì ngày nào cũng đối diện với từng ấy khuôn - mặt - nỗi - buồn. Nhưng những buổi trưa thức dậy vẫn còn nỗi bàng hoàng khi nhìn con đường dốc đất đỏ lầm lì mà mình chưa bao giờ nghĩ là sẽ có lần mình gần gũi nó. Những giấc buồn thật khô. Thật thê thảm, Ánh ạ. Những giờ phút đó anh thấy mình không còn gì, một con bạc thua sạch vốn liếng. Ôi Thượng đế cũng phải có lần bị căng nọc như anh.

10 giờ đêm.

Anh vừa ra phố uống một tách cà phê về. Đồi núi bây giờ đã yên nghỉ. Chỉ còn dế mèn hát xẩm và loài sâu đất reo đêm.

Đọc tin trong báo bảo Huế nước dâng cao. Anh nghĩ đến Ánh đi về buổi chiều nước mưa đầy mặt. Anh lại còn nhớ thật rõ ràng hình ảnh một buổi chiều anh đi ngang nhà gió lạnh tràn về các con đường mà Ánh thì đứng sau những song tường vôi xám đen tóc bay xơ khuôn mặt thật lạ lùng như một loài hoa dại. Những hình ảnh đó anh sắp xếp trong một ký ức bền bỉ dù tính anh vẫn hay lãng quên.

Những buổi chiều này chắc Ánh thường ra đứng dưới lùm cây nhãn nghe gió đi về và trông con nước lên. Buổi chiều không còn mặt trời lặn đỏ óng ở cuối sông mà Ánh hay nhìn và bảo những vòm cây trở đen đẹp vô cùng. Ánh có nghĩ rằng anh tỉ mỉ đến độ nhớ như thế không. Ánh ở đó chắc đã phải mặc áo rét rồi. Áo len màu gì anh chưa bao giờ nhìn thấy. Anh còn tiếc một điều là tóc Ánh bây giờ không còn dài. Không phải vì lãng mạn, nhưng anh nhớ có lần anh bảo Thúy: Tóc Ánh đẹp như tơ. Kể thì hơi phí và cũng đáng bâng khuâng. Anh có câu thơ làm ở đây:

“Xin em tóc suối xuống gần
Cho mây đỗ bến quanh hồn ảo hoang”.

Và anh cũng nhớ câu thơ của anh Cường:

“Những sợi tóc mun bay đầu gió
Cho anh làm giòng sông .”

Hình ảnh tóc để búi của Ánh bao giờ anh cũng còn thấy rõ không lẫn lộn, trong sáng như một mảnh thủy tinh.

Anh lại làm công việc của một nhà quảng cáo mất rồi.

Ánh này, Anh không thể nghĩ là Ánh có thể buồn như thế được. Những nỗi - buồn - như - mây của thời con gái rồi sẽ qua đi. Đời sống thực tế sẽ hủy hoại tất cả. Không còn gì đâu. Rồi anh sợ có lúc nào đó Ánh sẽ cho chúng anh là loại lãng mạn vặt. Nhưng chúng anh thỉnh thoảng vẫn ngang nhiên kiêu hãnh vì mình còn đủ mơ mộng để len vào một đời sống thực - tế - đốn - mạt - và - mua - bán này. Đó là những gì đẹp đẽ còn lại trên đời.

(Đến đây đèn điện tắt anh thắp nến viết thư) Mưa đã xuống mù. Gió quanh nhà thổi vù như bão. Anh nghĩ đến con sông, dạ lan và vùng lá xanh ở đó với một nỗi bình - an - buồn. Mưa mà tiếng rơi xuống đó thật buồn. Et j’irai pleurer sous la pluie. Bây giờ Ánh là người con gái độc nhất gửi thư cho anh. Ánh viết thư hay và trưởng thành như một người lớn. Bon signe (15). Anh cám ơn một huyền nhiệm nào đã để Ánh còn nghĩ đến anh. Một vài “rumeur” (16) về Ánh anh tin là không bao giờ có. Trong tâm hồn Ánh một vẻ đẹp bao giờ cũng còn thắp sáng như vì sao. Niềm kiêu hãnh là quyền tối thượng của những người con gái đẹp. Một điều anh mong ở Ánh là cố gắng luôn chân thành. Mọi điều dèm pha và mắt nhìn soi mói sẽ thấp dần trước bức tường chân thành đó.
Một phong bì thư Trịnh Công Sơn gửi Dao Ánh. Ảnh tư liệu

Bình hoa hồng trước mặt sắp tàn rồi. Anh nghĩ đến định mệnh của những gì đẹp, của những gì tài hoa. Anh ngắt một hoa hồng trắng cho Ánh. Về đến đó chắc đã úa rồi. Nếu không anh nghĩ Ánh cắm lên tóc chắc là đẹp lắm.

Ngày nay anh có ba điều vui: Thư Ánh - thư nhà - và dây thép của Trịnh Cung bảo sẽ lên thăm ngày thứ bảy. Có lẽ có cả anh Cường. Đó là những người còn lại trong đời anh ngoài gia đình. Những con người còn tim để xúc động, còn não để nghĩ đến những đẹp đẽ phù phiếm. Và không còn gì.

Mưa đã dứt rồi đó. Trước mặt anh, ngoài khung cửa, thành phố đã ngủ từ lâu. Những ánh đèn néon từ phía chợ mới hắt về đầu những ngọn cỏ còn ướt nước mưa. Thật buồn đó Ánh. Dế mèn còn hát xẩm. Một cuộc đời hát xẩm không tiền nên nghèo xác xơ. Chúng anh rồi cũng không hơn thế. Mong có ngày có người hiểu bọn anh hơn.

Mưa không còn. Bây giờ ở chân núi khuất về phía bên mặt không cần nhìn anh cũng biết rõ là mây đang cuồn cuộn dựng lên một bức tường trắng xóa mà dần dần sẽ che khuất đỉnh núi. Anh hay để ý đến những điều lặt vặt đó để mỗi lần di chuyển nhớ lại mà ngao ngán hơn. Từ một hòn sỏi, một gốc cây, một màu lá. Những phù phiếm đó đã xây quanh anh như từng đời sống nhỏ.

Chủ nhật này là Trung Thu. Anh không tìm thấy một món quà nào để gửi về Ánh. Chỉ có trà thôi. Không lý gửi trà về để Ánh nhấm thì kỳ quá.

Có lẽ anh sẽ ăn trung thu với Trịnh Cung ở đây. Ước gì Ánh ở Sài Gòn hay Đà Lạt để anh bay về thăm thì gần biết mấy. Ánh nhắc lại ngày sinh nhật của Ánh cho anh nhớ đi.

12 giờ 30 đêm rồi.

Thời gian như bay. Những gì mình dựng lên hôm nay, ngay cả lời nói, ngôn ngữ, cũng đổ vỡ nay mai. Những người còn lại với nhau là những người cùng chung ngôn ngữ, cùng chung đời sống.

Anh bỗng nhớ đến tiếng hát của Ánh đã bao nhiêu lần anh nghe. Tiếng nhỏ, ngắn và cao như dội vào vách núi bây giờ còn lãng đãng quanh đây như những échos, échos (17). Thỉnh thoảng anh vẫn nhớ đến những tiếng hát như thế, thật lạ lùng. Đôi lúc nghe được cả tiếng hát của Trang (em Tuyết Nhung) rất nhỏ, rất chim non.

Giờ này Ánh chắc đã ngủ yên. Dạ lan và hoa nhài thì thơm từ ngoài sân. Buổi sáng thức dậy khuôn mặt Ánh thật khô và lúc đến trường chắc Ánh mặc áo nâu nếu trời lạnh.

Ly cà phê đã đày anh ra ngoài giấc ngủ. Tiếc là anh không đủ sức để được ngồi viết suốt đêm cho Ánh mà không cạn ý.

Anh nhớ buổi chiều anniversaire (18) của Hằng ở của cà phê Dung. Ánh uống ly cà phê vào và buồn ngủ trông thật huyền hoặc. Anh có cảm tưởng từ đó rằng quanh Ánh như bao giờ cũng có tơ giăng. Trông flou (19) thật mờ ảo.

Bây giờ đã nhìn thật xa. Thật xa bằng đôi mắt sương mù thảm hại.

Trên trời trăng đã có mặt ở đó và những vì sao đã trở về. Tất cả những điều này anh đã có thể đọc thuộc lòng mà không cần nhìn ngoài trời cũng biết được.

Tin cuối cùng:

Trăng không còn. Trời đã mù đen cùng đất - cỏ - cây. Ranh giới là những chấm đèn sáng. Sương nhiều lắm.

Trông như một bãi biển hoang mà tiếng sóng gầm đã mất hẳn tự ngàn xưa. Chỉ còn có gió hú. Người đứng nhìn tự do trong một cô đơn đến gần như tuyệt vọng. Bonjour Tristesse (20). Anh xin mang trọn nỗi đơn - độc - tự - do này gửi về cho Ánh.

Những hoa hồng đã úa hơn. Tất cả những đồ vật khác nằm - yên - tĩnh - vật. Con người rồi cũng có một lần làm tĩnh vật như thế. Ôi một thế giới sẽ hòa điệu trong một symphonie des natures mortes (21). Nghĩ đến những điều này chỉ có một cái lợi duy nhất là làm mình buồn hơn.

Tất cả vùng sương muối này là của Ánh trong những ngày còn hắt hiu ở đó. Cả tiếng kèn đồng buổi chiều buồn chẻ tóc làm đôi. Anh còn thương yêu một tiếng - kèn - đồng - thổ - huyết và tên - mọi - da - vàng ôm lấy đóa hoa hướng dương hát bài số phần của nó. Tất cả. Tất cả. Duy nhất.

Ánh ơi, vừa mới thay chữ ký phải không.

Chắc anh sắp phải đi ngủ đây.

Những ngày lên đây thiếu cây đàn anh chưa làm gì được. Bao giờ viết được bản mới anh sẽ gửi về ngay cho Ánh hát. Et j’irai pleurer sous la pluie. Anh cũng mong nhận được những bản nhạc của Ánh chép.

Về bản Xin mặt trời ngủ yên hình như đã hát rồi. Anh không được nghe nhưng một người bạn bảo thế. Có lẽ sẽ có lần hát lại. Anh cố gắng những ngày ở đây sẽ làm được nhiều. Đó là những tiếng nói intime (22) nhất còn để lại cho mai sau, trong đó những dấu vết sẽ hằng hằng sống mãi. Những con người tự cho có cuộc sống cao hơn họ sẽ sống bằng chu kỳ quen thuộc của họ, chúng anh cũng chẳng cần thắc mắc đến điều đó. Trong những xó xỉnh nhỏ bé tối tăm của quê hương chúng mình, ôi nói làm sao cho hết lòng đê - tiện.

Anh gửi về cho Ánh như bao giờ bao giờ sương mù, mây, mưa, vẻ buồn và sự nhớ nhung ở đây.

Cầu mong bình an cho Ánh.

Rất mong tin.

Như thế đó Ánh.

Trịnh Công Sơn

-----------------------------------------
Chú thích:

(13) Trần gian lưu đày

(14) Phin cà phê

(15) Dấu hiệu tốt

(16) Lời đồn

(17) Tiếng vọng

(18) Sinh nhật

(19) Mờ ảo

(20) Tên một tiểu thuyết nổi tiếng của nhà văn nữ người Pháp Francoise Sagan, được tác giả viết năm 18 tuổi (1954). Bản dịch tiếng Việt Buồn ơi, chào mi xuất bản ở Sài Gòn trước 1975. Tiểu thuyết được chuyển thể điện ảnh - bộ phim cùng tên với các diễn viên Geoffrey Horne, Deborah Kerr, Jean Seberg, David Niven

(21) Bản giao hưởng tĩnh vật

(22) Sâu kín, tự đáy lòng



​