Thiết kế công nghệ dạy Văn theo thi pháp thể loại ở cấp trung học phổ thông

1. Thông tin chung về đề tài

Mã số: B2008-38-09
Chủ nhiệm đề tài: TS. Vũ Thị Tuyết
Các thành viên tham gia: ThS. Nguyễn Thị Thu Hương
PGS. TS. Hà Thị Hòa
TS. Nguyễn Thanh Trường
CN. Nguyễn Quang Hưng
Thời gian bắt đầu / kết thúc: tháng 10 năm 2008 / tháng 07 năm 2011

2. Tính cấp thiết của đề tài

Đổi mới nội dung và phương pháp dạy học là một nhiệm vụ quan trọng của nền giáo dục nước ta hiện nay khi giáo dục đã được khẳng định là “quốc sách hàng đầu”trong sự nghiệp công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Theo yêu cầu đổi mới, giáo viên trong nhà trường các cấp không chỉ cung cấp tri thức mà còn phải dạy học sinh biết cách học, cách suy nghĩ để nâng cao trình độ tư duy, phát triển trí thông minh, tính chủ động sáng tạo và gây được hứng thú học tập cho các em. Đó đang là một vấn đề trăn trở của nhiều người nghiên cứu, giảng dạy văn học. Thực tế, việc dạy văn trong trường phổ thông hiện nay tuy đã có những đổi mới tích cực nhưng vẫn còn nhiều tồn tại, phức tạp. Chất lượng học văn của các em chưa được như ý muốn. Do vậy, đổi mới thực sự việc dạy văn, tìm ra cách dạy văn có hiệu quả, đáp ứng được yêu cầu của thời đại là một việc làm có tính thời sự cấp thiết đòi hỏi sự suy nghĩ và đóng góp công sức của nhiều người. Vì vậy, trong điều kiện thời gian hạn chế, trước đây, chúng tôi đã chọn hai đề tài “Thiết kế công nghệ dạy văn theo thi pháp thể loại ở cấp trung học cơ sở”, và hiện nay, tiếp nối đề tài “Thiết kế công nghệ dạy văn theo thi pháp thể loại ở cấp trung học phổ thông” hy vọng sẽ đóng góp được một hướng đi, một cáh làm vào nhiệm vụ đổi mới đó.

3. Mục tiêu nghiên cứu

Thiết kế được quy trình công nghệ dạy văn theo thi pháp thể loại cho học sinh ở cấp trung học phổ thông và xây dựng được những mẫu thiết kế bài học cụ thể cho từng thể loại.

Hoàn tất quy trình công nghệ dạy văn theo thi pháp thể loại cho học sinh cấp trung học phổ thông (trung học cơ sở và trung học phổ thông).

4. Nội dung nghiên cứu

Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, đề tài phải triển khai các nội dung công việc nghiên cứu như sau: 1/ Tiếp tục xây dựng cơ sở lý luận của đề tài; 2/ Xây dựng được quy trình công nghệ (với hệ thống việc làm và thao tác cụ thể) cho bài học theo thi pháp từng thể loại, tiểu loại văn học có trong chương trình trung học phổ thông; 3/ Thiết kế các mẫu bài học cụ thể cho từng thể loại, tiểu loại; 4/ Tổ chức dạy thực nghiệm, dự giờ, rút kinh nghiệm thiết kế; 5/ Kiểm tra kế quả thực nghiệm, điều chỉnh thiết kế mẫu; 6/ Tổ chức hội thảo khoa học, tranh thủ lấy ý kiến các chuyên gia; 7/ Viết báo cáo tổng kết.

5. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của đề tài là thiết kế quy trình công nghệ (với hệ thống việc làm và thao tác cụ thể) cho bài học tác phẩm theo thi pháp từng thể loại, tiểu loại văn học có trong chương trình ngữ văn lớp 10, 11, 12 hệ cơ bản.

6. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong đề tài gồm: 1/ Phương pháp nghiên cứu lí luận; 2/ Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm; 3/ Phương pháp chuyên gia.

7. Kết cấu của đề tài

Nội dung đề tài: đề tài gồm 3 phần

Phần 1.Cơ sở lí luận
1.1. Một số khái niệm của đề tài
1.2. Những đặc điểm tâm lí lứa tuổi và sự cảm thụ văn học của học sinh cấp trung học phổ thông
1.3. Yêu cầu của cấp học và của môn học đối với học sinh trung học phổ thông

Phần 2. Qui trình công nghệ dạy văn theo thi pháp từng thể loại
2.1. Ví dụ về thơ: Thể ngâm khúc
2.2. Ví dụ về truyện: Sử thi dân gian
2.3. Ví dụ về Phú
2.4. Ví dụ về Văn tế

Phần 3. Triển khai thực nghiệm
3.1. Thiết kế mẫu bài học
3.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm

8. Những đóng góp chính của đề tài

Đề tài đã hệ thống những khái niệm có liên quan như: 1/ Thiết kế công nghệ dạy văn; 2/ Thi pháp - Thi pháp học; 3/ Thể loại- thi pháp thể loại, phân tích những đặc điểm tâm lí lứa tuổi và sự cảm thụ văn học của học sinh cấp trung học phổ thông. Đồng thời, đề tài cũng phân tích mục tiêu của môn học và yêu cầu của cấp học đối với học sinh trung học phổ thông.
Trong phần II, đề tài xây dựng quy trình công nghệ dạy văn theo thi pháp từng thể loại, đề tài cũng nghiên cứu cụ thể 4 thể loại chính trong chương trình Ngữ văn cấp trung học phổ thông, đó là: Thể Ngâm khúc; Truyện Sử thi; Phú; và Văn tế.

Trong phần III, đề tài đã thiết kế 31 mẫu bài học với 59 tiết thiết kế cụ thể. các thiết kế này được triển khai dạy thực nghiệm cho học sinh lớp 10, 11, 12 của các trường THPT: Bán công Liễu Giai; Xuân Đỉnh; Chuyên Ngoại ngữ của Đại học Ngoại ngữ, Đại học quốc gia Hà Nội. Sau đó, Đề tài đánh giá kết quả thực nghiệm.

9. Kết luận và khuyến nghị

Kết luận

Thiết kế công nghệ dạy văn theo thi pháp thể loại cho học sinh trung học phổ thông là thiết kế qui trình công nghệ với hệ thống việc làm và thao tác cụ thể cho bài học tác phẩm của các thể loại, tiểu loại văn học có trong chương trình Ngữ văn lớp 10, 11, 12.

Qui trình công nghệ dạy các thể loại, tiểu loại văn học mang những hạt nhân khoa học hợp lí làm nền cho sự nhận thức, cảm thụ: 1/ Mô hình chung cho mỗi bài học thể loại là hệ thống 4 việc làm được sắp xếp một cách logic, tuyến tính theo thời gian và có mỗi quan hệ chặt chẽ với nhau (việc 1- cảm nhận chung; viêc 2- phân tích tác phẩm; việc 3- tìm ý nghĩa, giá trị, cái hay của tác phẩm; việc 4- khắc đậm khái niệm thể loại và cách tiếp cận tác phẩm theo thể loại. 3 việc đầu theo đúng trình tự lo gíc của sự nhận thức, cảm thụ văn học mà các nhà nghiên cứu có kinh nghiệm đã tổng kết thành 3 bước: tổng – phân – hợp. Việc thứ 4 là việc làm cuối cùng của bài học theo phương pháp công nghệ, nhằm củng cổ nhận thức, khắc sâu khái niệm về thể loại tác phẩm mà học sinh vừa học và cung cấp cho học sinh phương pháp để các em biết cách tự đọc, tự tìm hiểu giá trị các sáng tác văn học khác cùng thể loại); 2/ Theo mô hình chung nhưng tùy đặc điểm khác biệt của thi pháp từng thể loại, tiểu loại văn học, mỗi bài học lại có sắc thái riêng trong từng chuỗi thao tác, tương ứng với việc làm cụ thể.

Quy trình dạy tác phẩm của các thể loại, tiểu loại văn học trên có tính chất đặc trưng chung cho từng thể loại, tiểu loại. Tuy nhiên, thực tế bao giờ cũng sinh động. Ngoài thi pháp chung của thể loại, thi pháp riêng của tiểu loại, mỗi tác phẩm văn học còn chịu ảnh hưởng thi pháp của thời đại, phong cách của tác giả và bản thân nó cũng có một hình thức mang tính nội dung riêng. Vì vậy, khi thiết kế những bài học cụ thể, bên cạnh thi pháp thể loại, tiểu loại, chúng tá còn cần phải căn cứ vòa văn bản từng tác phẩm, chú ý những ảnh hưởng trên để hướng dẫn học sinh tìm hiểu đúng giá trị đính thực của tác phẩm.

Đề tài đã hoàn tất việc thiết kế công nghệ dạy văn theo thi pháp thể loại cho học sinh hai cấp bậc trung học. Như vậy, đầy đủ tất cả các thể loại, tiểu loại văn học có trong chương trình Ngữ văn từ lớp 6 đến lớp 12 đề được nghiên cứu và đưa ra qui trình công nghệ dạy tác phẩm cụ thể cho từng thể loại, tiểu loại. Hệ thống quy trình công nghệ này có thể tiến hành triển khai cho mỗi bài học tác phẩm ở các lớp. Tuy nhiên, tùy theo đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi học sinh, tùy theo yêu cầu từng cấp học, lớp học mà độ nông sâu trí thức khác nhau.
Qua thử nghiệm các thiết kế bài học, nhóm nghiên cứu nhận thấy cách làm của đề tài rõ ràng giúp giáo viên nâng cao chất lượng dạy học, kiểm soát được việc làm và nhận thức của học sinh trong giờ học. Học sinh hiểu đúng được giá trị căn chương đích thực, nắm được khái niệm về thể loại và biết cách phân tích, tìm hiểu giá trị những tác phẩm văn học cùng thể loại.

Kết quả hội thảo khoa học và kết quả thực nghiệm các bài học cho phép nhóm nghiên cứu đi đến khẳng định tính đúng đắn, khoa học và thiết thực của các đề tài thiết kế công nghệ dạy văn theo thi pháp thể loại. Cách thiết kế này có tính khả thi, phát huy được tính tích tực, chủ động, sáng tạo của học sinh, cho học sinh thấy được vẻ đẹp đích thực của các sáng tác văn học và dạy cho các em biết cách tự học, tự đọc tác phẩm. Và xa hơn nữa, nó còn có thể gợi mở, hướng cho học sinh biết cách cảm nhận, nghiên cứu, bình luận các giá trị văn học đích thực trong và ngoài nước, giúp các em khi lớn lên trở thành những độc giả thực sự có tri thức văn học.

Khuyến nghị

Từ kết quả nghiên cứu của đề tài, nhóm nghiên cứu đề xuất khuyến nghị như sau:

Kết quả nghiên cứu của đề tài với quy trình công nghệ dạy văn theo thi pháp từng thể loại có thể coi là một mô hình để đổi mới việc dạy văn trong các trường trung học phổ thông và có thể nhân rộng mô hình thiết kế trên dây cho mọi bài học văn khác trong chương trình.

Sản phẩm nghiên cứu của đề tài nên được in và dùng làm tài liệu tham khảo cho các giáo viên tương lai trong các trường cao đẳng sư phạm và đại học sư phạm.

Từ khóa: 1/ Công nghệ dạy văn; 2/ Thi pháp; 3/ Trung học phổ thông.

Chi tiết xin liên hệ: Phòng Thư viện, số điện thoại: 04-39423754 hoặc theo địa chỉ thư điện tử: [email protected] 

Theo vnies.edu.vn - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam