Báo Cáo Thi pháp lời thơ đối đáp trong các làn điệu dân ca

THI PHÁP LỜI THƠ ĐỐI ĐÁP TRONG CÁC LÀN ĐIỆU DÂN CA
VERIFICATION'S CHARATERIZATION PEOTRY PROFIT
TO ANSWER IN FOLH-SONG MELODY

SVTH: Hoàng Chân Phương
Lớp 07CVH1, Khoa Ngữ Văn, Trường Đại học Sư phạm
GVHD: TS. Lê Đức Luận
Khoa Ngữ Văn, Trường Đại học Sư phạm

TÓM TẮT
Trong kho tàng ca dao người Việt, lối hát đối đáp luôn giữ một vai trò quan trọng trong việc
thể hiện tình cảm của con người. Bên cạnh những lời thơ có nội dung ngọt ngào, sâu sắc thì thi
pháp lời thơ đối đáp cũng rất phong phú và đa dạng. Chính vì vậy, mục đích chính của bài báo này
chúng tôi đi sâu vào nghiên cứu các khía cạnh của thi pháp lời thơ đối đáp như: thể thơ, cấu trúc
ngữ nghĩa, ngôn ngữ, cách thức tổ chức và hình thức diễn xướng, nhân vật, biểu tượng. Tìm hiểu
về những đặc trưng của thi pháp lời thơ đối đáp là một việc làm thiết thực. Qua đó, phần nào ta có
thể hiểu được sự sáng tạo và cách bày tỏ tình cảm của nhân dân ta ngày trước. Với đề tài này,
chúng tôi xin góp phần tìm hiểu một số cách tiếp cận về thi pháp lời thơ đối đáp nói riêng, dân ca
nói chung.
ABSTRACT
In the treassure of Vietnamese folk-song, in the way people sang answer in tracditiol
always play an important role in express people's emotion. Besides a sweet, profound poem's
lyrics, versification's charateriation poetry profit to answer also are abudent and diversity. So the
main aim of this reseach, we study deely in the fìeld of: style of poetry, semantic, construction,
language, style of organization and oratio form, character, symbol. To fathom about versification's
charactrization peotry profit to ansew its be expedience deed. Here, we can somewhat understand
how to express creativity and emotional days of our people. With this theme, we can fild out some
approaches to implement reply poetry profit versification in particalar, folk-song in general.
1. Đặt vấn đề
Hát đối đáp thể hiện một cách chân thực và sinh động mọi mặt của đời sống lao
động cũng như tư tưởng, tình cảm của người dân, đặc biệt là tình yêu đôi lứa. Nó làm cho
các bài trao đổi kiến thức về tự nhiên và xã hội tăng thêm vẻ nhẹ nhàng, tươi vui. Giúp cho
chúng ta rèn luyện khả năng về ứng khẩu và nhạy hơn về cảm hứng. Hát đối đáp cũng là
một hình thức để tạo ra sự hài hoà giữa những tâm hồn cá nhân và tình cảm của tập thể,
qua một cách thức thể hiện thật trữ tình.
Lối hát đối đáp sinh ra từ cuộc sống lao động và nghệ thuật tập thể, từ yêu cầu trao
đổi tình cảm giữa cá nhân và xã hội. Nó khơi dòng, lựa lọc và truyền đi nguồn thơ của dân
gian. Bởi vậy, hát đối đáp trở thành nhịp cầu, nối liền ca dao dân ca với thơ trữ tình cổ điển
và hiện đại.
Việc nghiên cứu và tìm hiểu về hát đối đáp trong các làn điệu dân ca là một việc
làm thiết thực, góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc của dân tộc ta.
2. Sơ lược về thi pháp văn học dân gian và lời thơ đối đáp
2.1. Khái niệm về thi pháp học
"Thi pháp học là khoa học về cách thức, các dạng thức, các phương tiện, phương
thức tổ chức tác phẩm của sáng tác ngôn từ, về các kiểu cấu trúc và các thể loại tác phẩm
văn học. Nó muốn bao quát không chỉ là các hiện tượng của ngôn từ mà còn là các khía
cạnh khác nhau của tác phẩm văn học và sáng tác dân gian" - V.Vinogradov -
2.2. Vài nét về thi pháp văn học dân gian
Thi pháp văn học dân gian là toàn bộ các đặc điểm hình thức nghệ thuật sáng tác
diễn xướng dân gian của tập thể nhân dân vừa có đặc điểm ngôn từ văn học, vừa có đặc
điểm văn bản thực hành giao tiếp, là loại hình văn học phản ánh bằng ngôn ngữ giới hạn
trong những khuôn mẫu định sẵn mang phong cách dân tộc, phong cách khu vực và địa
phương rõ rệt, được thể hiện trong một hệ thống thể tài riêng biệt, đặc thù [16, tr12].
2.3. Sơ lược vài nét về mối quan hệ "ca dao" và "dân ca"
Dân ca là một loại hình sáng tác dân gian mang tính chất tổng hợp bao gồm lời
nhạc, động tác, điệu bộ kết hợp với nhau trong diễn xướng.
Ca dao là lời của các câu hát dân gian và những sáng tác ngâm vịnh được lưu
truyền trong dân gian và gọi chung là lời ca dân gian.
2.4. Vài nét về hát đối đáp
Hát đối đáp là một hình thức sinh hoạt giao duyên tập thể hoặc các cặp hát lẻ. Hát
lẻ là hát bất cứ khi nào và không quy định cách thức hát. Hát tập thể là phải tuân theo quy
trình hát, cách thức hát cụ thể tuỳ theo từng loại dân ca, các cuộc hát tập thể thường chia
hai phe nam nữ, đối đáp theo từng chặng hát.
3. Một số đặc điểm về nội dung và cách phân loại lời thơ đối đáp
3.1. Nguồn gốc và quá trình phát triển của hát đối đáp
Cũng như hầu hết các thể loại khác nhau của hình thức ca hát dân gian, các bài hát
đối đáp ra đời ngay từ thời kì phát triển rất sớm của cộng đồng người Việt, gắn liền với sự
ra đời của âm nhạc và nhảy múa. Và cũng như các thể loại chính của văn nghệ dân gian,
trong những giai đoạn đầu mới phát triển, các bài hát đã ra đời và tồn tại trong mối quan hệ
hữu cơ giữa hoạt động tinh thần và hoạt động vật chất của người Việt.
3.2. Nội dung hát đối đáp và cách phân loại
Dựa vào thái độ của đối thoại, ta có thể chia nội dung của lời thơ đối đáp thành: Lời
kêu gọi; Khuyên bảo nhau; Hỏi, đố nhau; Than thở, thổ lộ, mong ước có nhau; Tự giới
thiệu cho nhau, trách móc, diễu cợt nhau.
3.3. Tiến trình một cuộc hát đối đáp
Tiến trình một cuộc hát đối đáp của dân gian nói chung có những nét giống nhau
như hát Phường Vải ở Nghệ Tĩnh, hát trống quân ở Thanh Hoá, hò khoan ở Quảng Nam -
Đà Nẵng, hò khoan xứ Huế . đều được diễn ra theo ba bước: hát chào-mời, hát vào cuộc,
hát hẹn-hát tiễn.