Luận Văn Táng tục mộ chum ở Đông Nam Á

TÓM TẮT: Bài viết điểm lại những phát hiện về loại hình mộ táng bằng chum/vò ở các
nước trong khu vực Đông Nam Á. Qua đó nêu lên những mối quan hệ, liên hệ trong không
gian và thời gian của các văn hóa khảo cổ thời đại kim khí (khoảng từ 3000 đến 2000 năm
cách ngày nay), bước đầu tìm hiểu ý nghĩa truyền thống của táng thức mộ chum ở Đông Nam
Á. Táng thức này là một trong những đặc trưng cơ bản của văn hóa ĐNA thời tiền sử.
Táng tục mộ chum là hiện tượng phổ
biến của cư dân cổ nhiều nơi trên thế giới.
Nguồn gốc xuất hiện của táng tục này ở
các khu vực văn hóa và trong các cộng
đồng cư dân không cùng một thời điểm
lịch sử, nhưng sự phát triển của nó lại có
quan hệ mật thiết với nhiều vấn đề về tín
ngưỡng tôn giáo, về thế giới quan và về
những đặc trưng văn hóa của từng khu vực
nói riêng và toàn vùng nói chung.
Từ thời kỳ tiền sử cho đến nay, Đông
Nam Á là khu vực có những vấn đề địa lý
– lịch sử – văn hóa liên quan chặt chẽ với
nhau và có nhiều đóng góp quan trọng cho
lịch sử loài người. Đặc biệt trong thời kim
khí (gồm thời đại Đồng thau và thời đại đồ
Sắt từ khoảng 4000 đến 2000 năm cách
ngày nay) người ta dễ dàng nhận ra nhiều
yếu tố văn hóa chung thể hiện sự thống
nhất và cả những yếu tố văn hóa riêng –
thể hiện tính đa dạng – trong mọi mặt đời
sống vật chất và tinh thần của cư dân nơi
đây. Một trong vô vàn yếu tố văn hóa
chung đồng thời lại chứa đựng hàng loạt
các đặc điểm riêng biệt đặc trưng cho từng
văn hóa khảo cổ hay từng khu vực cụ thể ở
Đông Nam Á là táng thức mộ chum. Táng
thức mộ chum/vò là hình thức dùng những
chum/vò bằng gốm đất nung để chôn
nguyên thi thể người chết (hung táng),
than tro hỏa táng hay cải táng di cốt. Cũng
có thể trong chum/vò chỉ có đồ tùy táng mà
không có di cốt hay than tro (mộ tượng
trưng).
Điểm qua các khu vực mộ chum ở
Đông Nam Á trong thời kim khí.
*Việt Nam: Táng thức mộ chum phân
bố khá rộng rãi từ Bắc Trung bộ vào đến
Nam bộ, trong các khu vực phân bố của
văn hóa Sa Huỳnh ở miền Trung, văn hóa
Đồng Nai ở miền Đông Nam bộ, văn hóa
Lung Leng ở Tây Nguyên. Trên địa bàn
Science & Technology Development, Vol 10, No.09 - 2007
Trang 66
văn hóa Đông Sơn mộ vò có mặt từ Nghệ
Tĩnh đến Quảng Bình – khu vực tiếp giáp
văn hóa Sa Huỳnh.
Khu mộ chum được biết đến sớm nhất
ở Việt Nam là di tích Sa Huỳnh thuộc tỉnh
Quảng Ngãi, được người Pháp phát hiện và
khai quật từ năm 1909. Văn hóa Sa Huỳnh
phân bố trên các cồn cát ven biển từ Thừa
Thiên – Huế vào đến Bình Thuận, phần lớn
là những khu mộ táng chum/vò rộng lớn
nhưng cũng có một số khu mộ nằm trong
di chỉ cư trú ở vào giai đoạn sớm thuộc
thời đại Đồng thau. Hầu hết mộ chum chôn
đứng trên cùng một bình diện thành từng
cụm sát nhau hay đơn lẻ từng mộ, không
có hiện tượng mộ chôn chồng chất lên
nhau. Chum gốm hình trụ hay hình trứng
đều có nắp đậy cũng bằng gốm hình bán
cầu hay hình nón cụt. Trong chum chứa
đầy cát trắng và đồ tùy táng được xếp đặt
có ý thức nhưng hầu như không có dấu vết
di cốt hay than tro hỏa táng. Mặc dù có ý
kiến cho rằng đây là những mộ hỏa táng
nhưng theo đa số các nhà nghiên cứu, trừ
một số ít mộ trẻ em chôn lần đầu, các di
tích mộ chum trong văn hóa Sa Huỳnh có
lẽ là loại hình mộ “tượng trưng” theo
phong tục của dân cư ven biển.
Các di tích mộ chum trong văn hóa
Lung Leng cũng có đặc điểm tương tự
nhưng các chum gốm thường chôn đứng
với 2 chum úp miệng vào nhau, kích thước
cũng nhỏ hơn chum/vò trong văn hóa Sa
Huỳnh.
Ở các di tích khu vực Cần Giờ (TP. Hồ
Chí Minh) mộ chum phân bố trong di chỉ
cư trú và cũng là nơi sản xuất đồ gốm. Mật
độ mộ chum dày đặc và chôn chồng chất
lên nhau nên có hiện tượng các ngôi mộ
cắt phá nhau trên nhiều bình diện. Một số
mộ chôn trong huyệt đất đất nằm cùng địa
tầng với mộ chum. Mộ chum hình cầu
không có nắp đậy, trong chum di cốt còn
khá nguyên vẹn cho thấy sự phổ biến của
tục hung táng, đồng thời cũng có mộ cải
táng. Tại vùng đất đỏ bazan Xuân Lộc
(Đồng Nai) có một cụm di tích mộ chum
mà đặc điểm vừa giống văn hóa Sa Huỳnh,
vừa giống khu vực Cần Giờ. Đồ tùy táng
để cả trong và ngoài chum.
Trong văn hóa Đông Sơn, mộ vò tồn
tại cùng nhiều loại hình mộ táng khác như
mộ huyệt đất, mộ thuyền, mộ lát đá
thường là các vò táng úp miệng vào nhau
và chôn nằm ngang, trong mộ không phát
hiện được nhiều di cốt mà thường chỉ có
một vài răng trẻ em.