Luận Văn Tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng tăng giá trị gia tăng và phát triển bền vững

GIỚI THIỆU
Sau 25 năm đổi mới, nông nghiệp Việt Nam đã đóng vai trò đặc biệt quan
trọng trong việc đảm bảo an ninh lương thực, tạo việc làm và thu nhập cho 70%
dân cư, là nhân tố quyết định xóa đói giảm nghèo, góp phần phát triển kinh tế đất
nước và ổn định chính trị - xã hội. Nông nghiệp Việt Nam đã có những bước phát
triển vượt bậc: giá trị sản xuất và giá trị gia tăng đã tăng liên tục trong một thời
gian dài, sản lượng hàng hóa ngày càng tăng, xuất khẩu tăng trưởng với tốc độ cao,
thu nhập và đời sống của dân cư nông thôn ngày càng được cải thiện. Tuy nhiên,
tăng trưởng nông nghiệp trong thời gian qua chủ yếu theo chiều rộng thông qua
tăng diện tích, tăng vụ và dựa trên mức độ thâm dụng các yếu tố vật chất đầu vào
cho sản xuất (lao động, vốn, vật tư) và nguồn lực tự nhiên cao.
Sản xuất nông nghiệp đã và đang có dấu hiệu gây tác động tiêu cực đến môi
trường như mất đa dạng sinh học, suy thoái tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm nguồn
nước, tăng chi phí sản xuất và đe dọa tính bền vững của tăng trưởng. Vì vậy, chất
lượng và sự bền vững của tăng trưởng nông nghiệp Việt Nam là vấn đề cần được
quan tâm trong giai đoạn tới.
Trong tương lai, nguồn lực cho tăng trưởng nông nghiệp sẽ không còn được
dồi dào, nông nghiệp sẽ phải cạnh tranh với các ngành công nghiệp và dịch vụ
khác. Chí phí sản xuất ngày càng cao cũng bắt đầu làm giảm khả năng cạnh tranh
của nông nghiệp Việt Nam với vị thế nhà sản xuất “chi phí thấp” trên trường quốc
tế. Nông nghiệp sẽ phải nâng cao vị thế cạnh tranh trên cơ sở nâng cao chất lượng,
giá trị gia tăng và an toàn vệ sinh thực phẩm. Điều này có thể đạt được thông qua
tận dụng tiềm năng và cơ hội để nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp, tăng giá
trị gia tăng hàng nông sản, đồng thời giảm tác động tiêu cực đến môi trường. Vì
vậy, cần có những thay đổi tích cực góp phần xây dựng nông nghiệp tiên tiến, tạo
nền tảng cho một nền kinh tế công nghiệp hiện đại, góp phần bảo tồn văn hóa
truyền thống, ổn định xã hội, xây dựng nông thôn Việt Nam ngày càng phồn thịnh,
văn minh.
Xuất phát từ yêu cầu khách quan và nội tại của ngành nông nghiệp, không chỉ
mô hình tăng trưởng đòi hỏi phải tái cấu trúc, mà cả cơ cấu sản xuất, tổ chức chuỗi
cung ứng cũng phải thay đổi. Tái cơ cấu ngành nông nghiệp sẽ thực hiện theo cơ
chế thị trường, dựa vào quan hệ cung - cầu, sản xuất nông nghiệp theo định hướng
thị trường và kinh nghiệm thực tiễn.
2
Thực hiện chủ trương ‘tái cơ cấu nền kinh tế’ theo Nghị quyết Đại hội Đảng
lần thứ XI, ngành nông nghiệp xây dựng Đề án “tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo
hướng tăng giá trị gia tăng và phát triển bền vững”.
Đề án Tái cơ cấu ngành Nông nghiệp gồm 4 Phần: Phần 1 - Sự cần thiết của
tái cơ cấu, nêu bật những đặc điểm quan trọng của bối cảnh trong nước và quốc tế,
đánh giá những thành tựu quan trọng cũng như hạn chế của ngành nông nghiệp
trong thập kỷ qua. Phần 2 - Trình bày mục tiêu “phát triển bền vững” và các định
hướng chính của tái cơ cấu. Phần 3 - Chính sách và Giải pháp thực hiện. Phần 4 -
Tổ chức thực hiện.
3
Phần 1
SỰ CẦN THIẾT PHẢI TÁI CƠ CẤU
I. TỔNG QUAN PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN 10 NĂM QUA
1. Những thành tựu cơ bản
Xuất phát điểm cho định hướng tái cơ cấu là dựa trên nền tảng các thành tựu
đạt được của nông nghiệp về (i) tăng trưởng nhanh theo hướng đa dạng hóa và dịch
chuyển cơ cấu cây trồng vật nuôi, (ii) đảm bảo an ninh lương thực, (iii) xuất khẩu
tăng nhanh và (iv) góp phần tích cực phát triển nông thôn và xóa đói giảm nghèo.
(1). Nông nghiệp đã đạt được tăng trưởng nhanh, ổn định trong một thời
gian dài, đa dạng hóa và chuyển dịch cơ cấu theo hướng tích cực: Từ năm
2000, các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp đã đạt được tốc độ tăng
trưởng hàng năm tương đối cao, mức tăng trưởng bình quân tòan ngành về giá trị
sản xuất là 5,4% và giá trị gia tăng (GDP) là 3,7%. Sản xuất ngày càng đa dạng cả
về cơ cấu sản phẩm và loại hình tổ chức. Tuy sản xuất nông hộ nhỏ vẫn chiếm tỷ
trọng lớn, nhưng hệ thống sản xuất quy mô vừa và lớn đang hình thành, đặc biệt
trong chăn nuôi, trồng lúa, nuôi trồng thủy sản và trồng cây lâu năm. Tổng số trang
trại đăng ký năm 2010 đã tăng 2,5 lần so với năm 2000. Xu thế đa dạng hóa tổ chức
sản xuất cũng phát triển, song song với hình thức truyền thống như hợp tác xã, tổ
hợp tác, các nhóm kinh tế phi chính thức, dựa trên nguyên tắc liên kết kinh tế tự
nguyện giữa các nông hộ đã trở nên phổ biến hơn. Những năm gần đây hình thức
hợp đồng tiêu thụ nông sản đang phát triển, gắn kết nông dân sản xuất nguyên liệu
với nhà máy chế biến và thương mại (ngành mía đường, nuôi trồng thủy sản, thuốc
lá, rau, hoa, quả, .)