Thạc Sĩ Tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ Thực trạng và những vấn đề đặt ra

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
LỜI CAM ĐOAN i
MỤC LỤC . ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT iv
DANH MỤC CÁC BẢNG . vi
DANH MỤC CÁC HÌNH . vii
PHẦN MỞ ĐẦU . 1
Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 7
1.1. Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng tới cân bằng ngân sách của
chính phủ 7
1.2. Các nghiên cứu về thực trạng ngân sách và các chính sách nhằm
cân bằng, tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ . 9
1.3. Các nghiên cứu về triển vọng ngân sách và những vấn đề đặt ra . 18
1.4. Nhận xét chung về kết quả của các công trình nghiên cứu có liên quan 21
Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ THỰC TIỄN VỀ
TÁI CÂN BẰNG NGÂN SÁCH CỦA CHÍNH PHỦ 24
2.1. Ngân sách chính phủ . 24
2.2. Cơ sở lý luận về cân bằng và tái cân bằng ngân sách của chính phủ . 29
2.3. Chính sách tài khóa nhằm cân bằng ngân sách của chính phủ . 44
2.4. Kinh nghiệm xử lý mất cân bằng ngân sách ở một số quốc gia trên
thế giới 50
Chương 3. THỰC TRẠNG TÁI CÂN BẰNG NGÂN SÁCH CỦA
CHÍNH PHỦ MỸ 64
3.1. Ngân sách của chính phủ Mỹ trước thời Tổng thống Obama . 64
iii
3.2. Quá trình tái cân bằng ngân sách chính phủ dưới thời Tổng thống
Obama 76
Chương 4. TRIỂN VỌNG NGÂN SÁCH CHÍNH PHỦ MỸ VÀ NHỮNG
VẤN ĐỀ ĐẶT RA 110
4.1. Triển vọng ngân sách của chính phủ Mỹ 110
4.2. Những vấn đề đặt ra 125
4.3. Hàm ý chính sách cho Việt Nam 141
KẾT LUẬN . 146
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
iv
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt Tên tiếng Anh Tên tiếng Việt
ADB Asian Development
Bank
Ngân hàng Phát triển châu Á
ARRA American Recovery and
Reinvestment Act
Đạo luật Phục hồi và Tái đầu tư
ASEAN Association of Southeast
Asian Nations
Hiệp hội các quốc gia Đông
Nam Á
BCA Budget Control Act Đạo luật Kiểm soát Ngân sách
BHXH Bảo hiểm xã hội
CBO Congressional Budget
Office
Văn phòng Ngân sách Quốc hội
CBPP Center on Budget and
Policy Priorities
Trung tâm về Ngân sách và Các
ưu tiên chính sách
ECB European Central Bank Ngân hàng Trung ương châu
Âu
EU European Union Liên minh Châu Âu
GFS Government Finance
Statistics
Cẩm nang thống kê tài chính
chính phủ
IMF International Monetary
Fund
Quỹ tiền tệ quốc tế
NATO North Atlantic Treaty
Organization
Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây
Dương
NS
NSNN
Ngân sách
Ngân sách Nhà nước
OBRA Omnibus Budget Đạo luật Tái lập Ngân sách tổng
v
Reconciliation Act thể
OECD Organization for
Economic Cooperation
and Development
Tổ chức Hợp tác và Phát triển
Kinh tế
OMB Office of Management
and Budget
Văn phòng Quản lý và Ngân
sách
SIPRI Stockholm International
Peace Research Institute
Viện Nghiên cứu Hòa bình
Quốc tế Stockholm
TANF Temporary Assistance
for Needy Families
Chương trình trợ giúp tạm thời
cho những gia đình nghèo
TARP Troubled Asset Relief
Program
Chương trình Giải cứu Tài sản
xấu
TNCN Thu nhập cá nhân
TNDN Thu nhập doanh nghiệp
WB World Bank Ngân hàng thế giới
vi
DANH MỤC CÁC BẢNG
TT Tên bảng Trang
Bảng 2.1. Các khoản mục thu và chi ngân sách của chính phủ theo cách xác
định của ECB 28
Bảng 3.1: Tỷ lệ thặng dư (thâm hụt) ngân sách/ GDP trong thập niên 1990 69
Bảng 3.2: Ngân sách Liên bang 2001-2008 73
Bảng 3.3: Sự tăng giảm các khoản mục thu ngân sách của chính phủ Mỹ,
giai đoạn 2008-2013 . 78
Bảng 3.4: Thu, chi ngân sách, thâm hụt ngân sách và nợ công của chính
phủ Mỹ, 2008-2014 . 79
Bảng 3.5: Các khoản mục chi ngân sách của chính phủ Mỹ trong giai đoạn
2008-2013 . 81
Bảng 4.1. Số liệu thực tế và dự báo về thâm hụt ngân sách và nợ công của
Mỹ . 121
Bảng 4.2. Quyết toán thu chi cân đối ngân sách nhà nước của Việt Nam
giai đoạn 2008-2014 . 141
vii
DANH MỤC CÁC HÌNH
TT Tên hình Trang
Hình 2.1. Các yếu tố quyết định cân đối ngân sách của chính phủ Mỹ 43
Hình 2.2. Các công cụ của chính sách tài khóa tác động tới tổng cầu của
nền kinh tế. 45
Hình 2.3: Đường cong Laffer 48
Hình 2.4. Cân đối ngân sách của chính phủ Nhật Bản theo tỷ lệ % GDP,
giai đoạn 1990-2015 . 50
Hình 2.5. Thâm hụt ngân sách theo tỷ lệ % GDP ở các quốc gia EU, giai
đoạn 2006-2014. . 51
Hình 3.1. Thâm hụt/ Thặng dư ngân sách theo tỷ lệ % GDP của chính phủ
Mỹ 1974-1995. 64
Hình 3.2. So sánh chi tiêu và tổng thu ngân sách dưới thời tổng thống Bill
Clinton và dưới thời Tổng thống Bush . 74
Hình 3.3: Thâm hụt/ Thặng dư ngân sách theo tỷ lệ % GDP, giai đoạn
2001-2009 . 75
Hình 3.4. Nợ do công chúng nắm giữ theo tỷ lệ % GDP, giai đoạn 2001-2009 75
Hình 3.5. Tổng thâm hụt ngân sách so với mức tăng nợ công 2001-2013 . 80
Hình 3.6. Cơ cấu chi tiêu ngân sách của Mỹ năm tài khóa 2010 82
Hình 3.7. Các yếu tố gây ra thâm hụt ngân sách (nghiên cứu của CBPP) 84
Hình 3.8. Tỷ lệ % nợ công/ GDP của chính phủ Mỹ từ năm 1990 . 91
Hình 3.9. Thâm hụt ngân sách của chính phủ Mỹ từ 2008-2015. 107
Hình 3.10. Tốc độ tăng GDP thực tế của Mỹ từ 1990-2015. 108
Hình 4.1. Các khoản mục chi tiêu ngân sách của Mỹ, thực tế và dự báo, giai
đoạn 1965-2025. . 119
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hiện nay, trên thế giới, thâm hụt ngân sách nhà nước diễn ra tương đối
phổ biến và là một vấn đề hết sức phức tạp, có tác động rộng lớn đối với các
hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội. Vì vậy, hầu hết các quốc gia trên thế giới
đều quan tâm đến thâm hụt ngân sách và chính sách tài khóa nhằm cân bằng
ngân sách của chính phủ. Cân bằng ngân sách chính phủ có thể coi là cơ sở
nhằm đảm bảo an ninh tài chính quốc gia và là điều kiện cần thiết để duy trì
sự ổn định và phát triển bền vững của nền kinh tế.
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu vẫn chưa thoát khỏi tác động của suy
thoái kể từ sau khủng hoảng tài chính năm 2008, tình hình thâm hụt ngân sách
chính phủ ở một số quốc gia cũng trở thành một vấn đề đáng lo ngại. Việc dự
toán thu chi ngân sách và cân bằng ngân sách nhà nước là một mục tiêu khó
thực hiện đối với nhiều quốc gia.
Tại Mỹ, sau khủng hoảng tài chính năm 2008, tình trạng thâm hụt ngân
sách càng trở nên trầm trọng. Thâm hụt ngân sách của chính phủ Mỹ năm
2009 đã xấp xỉ mức 10% GDP. Trước đây, trong lịch sử nước Mỹ, thâm hụt
ngân sách liên bang đã nhiều lần chạm mốc 10% GDP, đó là các thời điểm
trong và sau cuộc Nội chiến (1865), Chiến tranh thế giới (1918, 1919), và Thế
chiến II (1942-1945). Thâm hụt ngân sách ở mức cao và kéo dài sau khủng
hoảng đã khiến cho nợ công ở Mỹ tăng cao. Đến năm 2013, nhờ các nỗ lực
nhằm cân bằng tài khóa ở quốc gia này, thâm hụt ngân sách của Mỹ đã giảm
xuống còn 680 tỷ USD, chỉ chiếm 4,1% GDP, tuy nhiên nợ công vẫn tiếp tục
tăng cao và nền kinh tế Mỹ vẫn còn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn [56].
Tình trạng mất cân bằng ngân sách kéo dài đã đặt ra những vấn đề
thách thức và những lo ngại về ảnh hưởng tiêu cực của nó đối với nền kinh tế
và xã hội Mỹ. Trong thời gian qua, chính phủ Mỹ đã thực hiện nhiều biện
pháp nhằm nỗ lực giải quyết vấn đề này, song câu hỏi đặt ra là các biện pháp
này trên thực tế có hiệu quả như thế nào.
2
Việc nghiên cứu quá trình tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ sẽ
nhằm giải quyết các nội dung trên và nghiên cứu này cũng có ý nghĩa quan
trọng trong quá trình nghiên cứu về nền kinh tế Mỹ, các chính sách và tác
động của các chính sách đó đối với sự phục hồi của nền kinh tế Mỹ hiện nay,
từ đó rút ra những hàm ý chính sách cho Việt Nam trong việc thực hiện mục
tiêu cân bằng thu chi ngân sách, tiến tới ổn định kinh tế vĩ mô. Tuy nhiên, trên
thế giới và Việt Nam, những nghiên cứu về ngân sách của chính phủ Mỹ hầu
hết chỉ đi sâu vào khai thác các khía cạnh cụ thể của quá trình tái cân bằng
ngân sách mà chưa có nghiên cứu nào phân tích một cách tổng thể và hệ
thống về những động lực thúc đẩy tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ
và đánh giá kết quả của chính sách tài khóa nhằm tái cân bằng ngân sách dưới
thời Tổng thống Obama, dự báo triển vọng và xem xét những vấn đề đặt ra từ
xu hướng cân bằng tài khóa của chính phủ Mỹ trong tương lai. Chính vì
những lý do đó, tác giả chọn đề tài “Tái cân bằng ngân sách của chính phủ
Mỹ: Thực trạng và những vấn đề đặt ra” nhằm làm rõ những vấn đề liên quan
đến tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ, những vấn đề đặt ra và hy vọng
có thể rút ra những hàm ý chính sách tài khóa cho Việt Nam trong giai đoạn
hiện nay.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích chính của luận án là phân tích thực trạng quá trình tái cân
bằng ngân sách của chính phủ Mỹ qua các thời kỳ, đặc biệt là dưới thời Tổng
thống Obama, xem xét những vấn đề đặt ra từ xu hướng ngân sách của chính
phủ Mỹ trong tương lai đối với kinh tế Mỹ và kinh tế thế giới, từ đó rút ra
những hàm ý chính sách đối với Việt Nam.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích nghiên cứu, luận án sẽ làm rõ các vấn đề sau:
(1) Luận giải những vấn đề lý luận liên quan đến ngân sách của chính
phủ và tái cân bằng ngân sách.
3
(2) Phân tích thực trạng ngân sách của Mỹ và rút ra những nguyên nhân
dẫn đến mất cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ từ sau khủng hoảng 2008
đến 2015.
(3) Phân tích và đánh giá các biện pháp chính sách tài khóa để chính
phủ thực hiện mục tiêu cân bằng, tái cân bằng ngân sách trong một số giai
đoạn lịch sử và dưới thời Tổng thống Obama.
(4) Đưa ra một số dự báo về triển vọng ngân sách Mỹ trong giai đoạn
2016-2025.
(5) Phân tích những vấn đề đặt ra từ xu hướng ngân sách của chính phủ
Mỹ trong tương lai đối với nền kinh tế Mỹ và nền kinh tế thế giới, qua đó rút
ra những hàm ý chính sách cho Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của đề tài bao gồm: ngân sách liên bang của
chính phủ Mỹ, cân bằng ngân sách (mối quan hệ giữa thu và chi ngân sách)
và các chính sách của chính phủ Mỹ nhằm tái cân bằng ngân sách qua các
thời kỳ, trong đó chủ yếu tập trung vào thời Tổng thống Obama (sau khủng
hoảng tài chính năm 2008).
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu về thực trạng và chính sách tài
khóa nhằm tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ chủ yếu trong khoảng
thời gian từ sau khủng hoảng tài chính Mỹ năm 2008 đến năm 2015, song đề
tài cũng đánh giá sơ lược về thực trạng và các chính sách tài khóa nhằm tái
cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ dưới thời Tổng thống Bill Clinton
(1993-2001) và dưới thời Tổng thống G.W. Bush (2002-2008) để có sự so
sánh, và đồng thời đề tài cũng đưa ra một số dự báo về triển vọng ngân sách
của chính phủ Mỹ đến năm 2025.
Phạm vi không gian: Phạm vi không gian của đề tài chủ yếu tập trung
vào chính phủ liên bang Mỹ. Bên cạnh đó, đề tài cũng phân tích kinh nghiệm
4
về xử lý mất cân bằng ngân sách của các chính phủ một số quốc gia EU, châu
Á và rút ra hàm ý chính sách đối với chỉnh phủ Việt Nam.
Phạm vi nội dung: Các nội dung nghiên cứu của đề tài bao gồm: các vấn
đề lý luận về ngân sách và cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ, thực trạng ngân
sách Mỹ, chính sách tài khóa của chính phủ Obama nhằm tái cân bằng ngân sách,
dự báo triển vọng ngân sách của chính phủ Mỹ, những thách thức và những vấn
đề đặt ra đối với nền kinh tế thế giới, hàm ý chính sách cho Việt Nam.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử được sử dụng
để xem xét và đánh giá thực trạng ngân sách, các chính sách nhằm tái cân
bằng ngân sách của các chính quyền Tổng thống Mỹ trong mối quan hệ tác
động qua lại lẫn nhau và tác động tới nền kinh tế, thông qua một quá trình
thường xuyên vận động và phát triển.
Đồng thời, trong quá trình nghiên cứu, tác giả còn sử dụng các phương
pháp nghiên cứu khoa học cụ thể như sau:
- Phương pháp phân tích và tổng hợp: Luận án phân tích các quan điểm
về ngân sách và cân bằng ngân sách, các thông tin và số liệu thống kê kinh tế
để có những đánh giá, những kết luận, những đề xuất mang tính khoa học,
phù hợp với lý luận và thực tế về thực trạng trạng ngân sách và cân bằng ngân
sách ở Mỹ cũng như một số quốc gia trên thế giới.
- Phương pháp kế thừa (sử dụng tài liệu và số liệu thứ cấp, thống kê
kinh tế): Để thực hiện luận án, tác giả có sử dụng những kết quả đã nghiên
cứu và được công bố trong và ngoài nước, các số liệu thống kê kinh tế từ các
công trình nghiên cứu khác có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Số liệu được
sử dụng trong luận án là số liệu thống kê, các báo cáo của các tổ chức, cơ
quan có uy tín như: Văn phòng Ngân sách quốc hội, Bộ Tài chính Mỹ, Bộ Tài
chính Việt Nam, Bên cạnh đó, luận án cũng tham khảo các công trình
nghiên cứu của các cá nhân được công bố trên sách, báo, tạp chí trong và
ngoài nước.
5
- Phương pháp so sánh: Luận án sử dụng số liệu theo chuỗi thời gian
để làm rõ sự giống và khác nhau của vấn đề nghiên cứu qua các giai đoạn,
đồng thời phương pháp so sánh cũng được sử dụng để so sánh nỗ lực cân
bằng ngân sách của một quốc gia khác để từ đó đưa ra những nhận xét, đánh
giá và rút ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.
- Phương pháp nghiên cứu điển hình: Tác giả sẽ sử dụng phương pháp
nghiên cứu diển hình về kinh nghiệm xử lý mất cân bằng ngân sách của một
số quốc gia EU và châu Á, tìm ra những nguyên nhân dẫn đến mất mât cân
bằng ngân sách của chính phủ và các biện pháp xử lý mất cân bằng ngân sách
tương đồng với Mỹ, từ đó rút ra những hàm ý chính sách cho Việt Nam trong
việc giải quyết vấn đề mất cân bằng ngân sách.
5. Những đóng góp khoa học của luận án
- Luận án góp phần làm rõ quan điểm chính sách tài khóa và thực trạng
ngân sách chính phủ Mỹ trong một số giai đoạn lịch sử. Đặc biệt, luận án tập
trung phân tích quá trình tái cân bằng ngân sách dưới thời Tổng thống
Obama, chỉ ra những nguyên nhân của tình trạng mất cân bằng ngân sách kéo
dài, trình bày các chính sách tái cân bằng ngân sách và đánh giá một số kết
quả thực hiện các chính sách tài khóa của chính phủ Mỹ dưới thời Tổng thống
Obama.
- Luận án đưa ra một số dự báo về triển vọng ngân sách của chính phủ
Mỹ. Đồng thời, phân tích những thách thức tài khóa và những vấn đề đặt ra do
tình trạng thâm hụt ngân sách chính phủ kéo dài và sự gia tăng nợ công ở Mỹ
hiện nay đối với nền kinh tế Mỹ và nền kinh tế thế giới, trong đó có Việt Nam.
- Trên cơ sở những kinh nghiệm về tái cân bằng ngân sách của chính
phủ Mỹ và một số quốc gia trên thế giới, luận án rút ra một số hàm ý chính
sách cho Việt Nam trong việc lập kế hoạch ngân sách trong thời gian tới.
6. Ý nghĩa của luận án
Sau khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu năm 2008, Hoa
Kỳ và nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam đang phải đối mặt với
6
tình trạng thâm hụt ngân sách và nợ công cao. Ngay sau khi Tổng thống
Obama lên nhậm chức, thâm hụt ngân sách đã lên tới mức kỷ lục. Nhờ những
nỗ lực của chính quyền Tổng thống Obama, mức thâm hụt ngân sách đã giảm
dần. Tuy nhiên, nợ công của Mỹ vẫn ở mức cao và vẫn còn nhiều vấn đề đặt ra
đối với nền kinh tế Mỹ cũng như đối với nền kinh tế thế giới. Do đó, việc
nghiên cứu các chính sách tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ qua các
thời kỳ, những vấn đề đặt ra và hàm ý chính sách cho Việt Nam có ý nghĩa cả
về lý luận và thực tiễn nhằm giúp Việt Nam ứng phó với những biến động của
nền kinh tế Mỹ và nền kinh tế thế giới, đồng thời giải quyết những vấn đề liên
quan đến tình trạng thâm hụt ngân sách và nợ công của nước ta trong giai đoạn
hiện nay. Như vậy, kết quả của luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham
khảo trong nghiên cứu về kinh tế quốc tế, đưa ra những thông tin tham khảo và
gợi ý hữu ích cho các cơ quan hoạch định chính sách của Việt Nam trong việc
lập kế hoạch ngân sách.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các chữ viết tắt, danh mục các
bảng và hình, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, và danh mục các công
trình nghiên cứu của NCS có liên quan đến đề tài Luận án, L uận án gồm 4
chương:
Chương I: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
Chương II: Cơ sở lý luận và một số vấn đề thực tiễn về cân bằng và tái
cân bằng ngân sách của chính phủ
Chương III: Thực trạng tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ
Chương IV: Triển vọng ngân sách của chính phủ Mỹ và những vấn đề
đặt ra.
7