Luận Văn Tác động, khả năng ứng phó và một số vấn đề về chính sách

Đề tài: TÁC ĐỘNG, KHẢ NĂNG ỨNG PHÓ VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ CHÍNH SÁCH (NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐỒNG BÀO CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ VÙNG NÚI PHÍA BẮC)

MỤC LỤC
Trang
Danh mục các cụm từ viết tắt 5
Lời nói đầu 7
A. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NGHIÊN CỨU 8
1. Giải thích một số thuật ngữ dùng trong nghiên cứu 8
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề và tính cấp thiết của đề tài 10
3. Mục tiêu và đối tượng nghiên cứu 12
4. Câu hỏi nghiên cứu 13
5. Phạm vi và nguồn tài liệu nghiên cứu 13
6. Quan điểm tiếp cận, phương pháp nghiên cứu và khung phân tích 13
7. Tiến trình nghiên cứu 14
8. Hạn chế của nghiên cứu 14
B. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 15
Chương I. KHÁI QUÁT VỀ TỰ NHIÊN, KINH TẾ VÀ XÃ HỘI VÙNG MNPB 15
1.1. Sơ lược về điều kiện tự nhiên 15
1.2. Mấy nét khái quát về các dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc 16
1.2.1. Đặc điểm cư trú và dân số 16
1.2.2. Tổ chức chính trị - xã hội và vấn đề sở hữu truyền thống 16
1.2.3. Hoạt động kinh tế truyền thống 18
1.2.4. Đời sống văn hóa và đức tin 20
1.3. Thực trạng và những thách thức 22
1.4. Miền núi phía Bắc trong mối tương quan với đồng bằng sông Hồng 24
Chương II. BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ TÌNH TRẠNG DỄ TỔN THƯƠNG 26
2.1. Một số biểu hiện chính của BĐKH và thiên tai tại các tỉnh miền núi phía Bắc 26
2.2. Tác động của BĐKH và tình trạng dễ tổn thương với biến đổi khí hậu 32
2.2.1. Tác động của biến đổi khí hậu đến các ngành sản xuất khác nhau 32
2.2.1.1. Tác động của biến đổi khí hậu đến ngành trồng trọt 32
2.2.1.2. Tac đông cua biến đổi khí hậu đến san xuât chăn nuôi 34
2.2.2. Tác động của BĐKH đến người dân các DTTS 36
2.2.3. Các nhóm xã hội dễ bị tổn thương trong bối cảnh BĐKH và thiên tai 38
2.3. Quan hệ giữa ĐBSH và MNPB trong bối cảnh biến đổi khí hậu 41
Chương III. NHỮNG SÁNG KIẾN NHẰM ỨNG PHÓ VỚI BĐKH CỦA NGƯỜI DÂN 43
3.1. Tri thức bản địa: Cơ sở của những sáng kiến nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu 43
3.2. Những sáng kiến nhằm thích nghi và giảm thiểu tác động tiêu cực của BĐKH 44
3.2.1. Tự bảo vệ và chăm sóc sức khỏe 44
3.2.2. Trong việc chống sạt lở đất và xói mòn 46
3.2.3. Trong việc giảm thiểu khả năng gây lũ 47
3.2.4. Trong việc khai thác và bảo vệ nguồn nước 48
3.3. Một vài phân tích về các sáng kiến cộng đồng 51
3.3.1. Về chi phí-lợi ích và khả năng nhân rộng của các sáng kiến cộng đồng 51
2
3.3.2. Về vai trò của phụ nữ trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị của IK 53
3.4. Thuận lợi và khó khăn chính trong việc áp dụng các sáng kiến cộng đồng 53
3.4.1. Thuận lợi 53
3.4.2. Khó khăn/thách thức 55
Chương IV: CHÍNH SÁCH VÀ LỖ HỔNG CHÍNH SÁCH 60
4.1. Tổng quan về hệ thống chính sách cho địa bàn miền núi phía Bắc trước chương trình mục
tiêu quốc gia về nông thôn mới (NTP-NRD)
60
4.1.1. Nhóm chính sách chuyển dịch cơ cấu kinh tế, xây dựng quan hệ sản xuất mới vùng dân
tộc và miền núi
60
4.1.2. Nhóm chính sách đầu tư cơ sở hạ tầng 60
4.1.4. Nhóm chính sách về văn hoá, y tế, giáo dục và truyền thông 61
4.1.5. Nhóm chính sách bảo vệ môi trường vùng dân tộc và miền núi 61
4.1.6. Nhóm chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất và nâng cao đời sống 61
4.1.7. Đánh giá chung về việc thực hiện các nhóm chính sách phát triển 62
4.2. Các chương trình phát triển đang được triển khai hiện nay ở miền núi phía Bắc 63
4.2.1. Chương trình trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững ở các huyện nghèo 63
4.2.2. Chiến lược quốc gia Phòng chống và giảm nhẹ thiên tai; và Chương trình mục tiêu quốc
gia ứng phó với biến đổi khí hậu
64
4.2.3. Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới (NTP-NRD) 65
4.3. Một vài trọng tâm trong tổ chức thực hiện chính sách phát triển ở các địa phương 67
4.3.1. Chủ trương phân cấp/phân quyền trong thực hiện chính sách 67
4.3.2. Coi trọng nhiệm vụ hỗ trợ/xây dựng CSHT ở nông thôn 67
4.3.3. Coi trọng nhiệm vụ hỗ trợ phát triển sinh kế ở nông thôn 68
4.3.4. Coi trọng nhiệm vụ đào tạo, nâng cao dân trí và nhận thức cho cộng đồng miền núi 68
4.4. Một số bất cập (lỗ hổng) chính sách phát triển miền núi nhằm ứng phó tốt hơn với vấn đề
biến đổi khí hậu
69
4.4.1. Những bất cập chung liên quan đến khả năng ứng phó với BĐKH 69
4.4.1.1. Chính sách phát triển cho miền núi tập trung nhiều hơn vào mục tiêu xóa đói giảm
nghèo, phát triển KTXH trước mắt hơn là vấn đề ứng phó với BĐKH
69
4.4.1.2. Thiếu các chỉ tiêu hay hoạt động cụ thể liên quan đến tính dễ tổn thương và hệ quả do
các hiện tượng thời tiết cực đoan gây ra.
70
4.4.1.3. Kịch bản BĐKH và những chính sách đi kèm nặng và thiên lệch về ứng phó với nước
biển dâng hơn là những hệ quả khác
70
4.4.2. Những bất cập đối với một số chính sách cụ thể liên quan đến khả năng ứng phó với
BĐKH ở MNPB
71
4.4.2.1. Đối với việc xây dựng CSHT ở miền núi 71
4.4.2.2. Đối với hỗ trợ phát triển sinh kế của người dân, đồng bào dân tộc thiểu số miền núi 71
4.4.2.3. Đối với hỗ trợ nâng cao nhận thức, tăng cường năng lực của người dân, đồng bào dân
tộc thiểu số miền núi.
71
4.4.2.4. Đối với chính sách quy hoạch nông thôn mới ở miền núi. 71
4.4.3 Nguyên nhân của những bất cập về chính sách và trở ngại trong việc lồng ghép mục tiêu
ứng phó với BĐKH với mục tiêu phát triển KTXH, giảm nghèo ở miền núi
72
4.4.3.1. Nguyên nhân chính của các bất cập về chính sách phát triển KTXH miền núi liên quan
đến khả năng hỗ trợ ứng phó với biến đổi khí hậu
72
4.4.3.2. Các rào cản làm hạn chế khả năng lồng ghép mục tiêu ứng phó với BĐKH trong các
chương trình, dự án phát triển KTXH khác ở miền núi
73
4.4.3.3. Các số liệu về BĐKH thường không liên quan trực tiếp đến các quyết định đầu tư phát
triển
73
4.4.3.4. Khi phải lựa chọn ưu tiên, các địa phương luôn nghiêng về phát triển 73
4.4.3.5. Tầm quan trọng của vùng kinh tế 73
4.4.3.6. Vai trò thể chế hóa định hướng của Đảng và Nhà nước đối với các chính sách phát triển
kinh tế vùng và địa phương
75
3
4.5. NTP-NRD: Cơ hội và thách thức cho NTP-RCC 75
4.5.1. NTP-NRD: Cơ hội cho việc lồng ghép NTP-RCC ở MNPB 75
4.5.2. Cơ hội tham gia vào xây dựng những chính sách mới trong khung chính sách dự kiến của
Chính phủ giai đoạn 2011-2020 nhằm ứng phó với BĐKH
76
4.5.3. Thách thức cho việc lồng ghép mục tiêu ứng phó với BĐKH giữa 2 chương trình NTP-NRD và NTP-RCC
76
Chương V: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 78
5.1. Kết luận 78
5.2. Khuyến nghị 79
5.2.1. Khuyến nghị đối với các cơ quan Nhà nước 79
5.2.2. Khuyến nghị đến các tô chức NGO 79
5.2.3. Khuyến nghị đến các nhà tài trợ 80
Danh mục tài liệu tham khảo 81
PHỤ LỤC 85


Lời nói đầu
Nghiên cứu này được CCWG cùng với EMWG phối hợp chủ trì và CARE là cơ quan điều
phối/tổ chức thực hiện. Báo cáo tổng hợp của nghiên cứu được viết bởi một nhóm tư vấn độc
lập đến từ Viện Khoa học xã hội Việt Nam (TS Mai Thanh Sơn), Viện Nghiên cứu Chính
sách và Chiến lược Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (TS Lê Đức Thịnh) và Đại học
Nông-Lâm Huế (TS Lê Đình Phùng). Các kết quả được đưa ra trong báo cáo chủ yếu dựa
trên việc phân tích các nguồn tài liệu thành văn và một phần là những thông tin do nhóm tư
vấn thu thập được tại tỉnh Hà Giang.
Trước khi tiến hành nghiên cứu thực địa, nhóm tư vấn đã nhận được sự hỗ trợ về tài liệu của
nhiều thành viên trong các mạng lưới CCWG, EMWG và một số tổ chức khác. Quá trình
đánh giá tại các địa phương, nhóm tư vấn đã nhận được sự hợp tác/giúp đỡ của chính quyền,
đoàn thể và nhân dân tỉnh Hà Giang; của các bạn Vũ Lan Hương (CARE), Nguyễn Thanh
Hương (CARE), Lê Văn Hà (VASS), Lê Thị Bình (Hội Chữ thập đỏ tỉnh Yên Bái) và Giàng
Thị Tình (CSDM). Trong thời gian thực hiện nghiên cứu, nhóm tư vấn luôn nhận được sự hỗ
trợ hậu cần/kỹ thuật của các bạn Đặng Thu Phương (CARE) và Nguyễn Việt Hà (CARE). Để
hoàn thiện báo cáo, CARE đã tổ chức nhiều cuộc thảo luận nhóm, tạo điều kiện cho các tư
vấn lắng nghe ý kiến đóng góp của các thành viên trong mạng lưới CCWG, EMWG. Đặc
biệt, trong cuộc Hội thảo do CCWG và EMWG phối hợp tổ chức tại Hà Nội ngày 24 tháng
10 năm 2010, nhóm tư vấn đã nhận được nhiều ý kiến đóng góp của các nhà quản lý, các
chuyên gia đến từ nhiều tổ chức khác nhau và đông đảo cán bộ địa phương đến từ các tỉnh
Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Lai Châu, Nghệ An và Thanh Hóa. Nhóm
tư vấn xin tri ân sự hợp tác/giúp đỡ hiệu quả đó.
Mặc dù đã rất cố gắng để hoàn thành nhiệm vụ đặt ra, song báo cáo không thể tránh khỏi
những hạn chế, khiếm khuyết nhất định. Tập thể tác giả mong nhận được sự đóng góp chân
thành của các tổ chức hữu quan và Quí vị.
Xin trân trọng cảm ơn.
Tập thể tác giả


A. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NGHIÊN CỨU
1. Giải thích một số thuật ngữ dùng trong nghiên cứu
Thời tiếtlà trạng thái khí quyển tại một địa điểm nhất định được xác định bằng tổ hợp các
yếu tố: Nhiệt độ, áp suất, độ ẩm, tốc độ gió, mưa,
Thời tiết cực đoanlà sự gia tăng cường độ của các yếu tố thời tiết như sự thay đổi của cực
nhiệt độ (những đợt nóng với nhiệt độ cao xảy ra thường xuyên hơn, rét đậm hơn, bão nhiệt
đới mạnh hơn, mưa lớn tập trung hơn nhưng nắng hạn cũng gay gắt hơn ). Thời tiết cực
đoan còn bao gồm cả hiện tượng các yếu tố thời tiết diễn ra trái quy luật thông thường.
Khí hậuthường được định nghĩa là trung bình theo thời gian của thời tiết (thường là 30 năm).
Biến đổi khí hậu(BĐKH) là sự biến đổi trạng thái của khí hậu so với trung bình và/hoặc dao
động của khí hậu duy trì trong một khoảng thời gian dài, thường là vài thập kỷ hoặc dài hơn.
Biến đổi khí hậu có thể là do các quá trình tự nhiên bên trong hoặc các tác động bên ngoài,
hoặc do hoạt động của con người làm thay đổi thành phần của khí quyển. Bao gồm cả trong
khai thác sử dụng đất.
Ứng phó với biến đổi khí hậu(Response/Coping) là các hoạt động của con người nhằm thích
ứng và giảm nhẹ các tác nhân gây ra biến đổi khí hậu.
Thích nghi/Thích ứng/Thích hợp với biến đổi khí hậu(adaptation) là sự điều chỉnh hệ
thống tự nhiên hoặc con người đối với hoàn cảnh hoặc môi trường thay đổi, nhằm mục đích
giảm khả năng bị tổn thương do biến đổi khí hậu và tận dụng các cơ hội do nó mang lại.
Giảm nhẹ biến đổi khí hậu(Mitigation) là các hoạt động nhằm giảm mức độ hoặc cường độ
phát thải khí nhà kính.
Kịch bản biến đổi khí hậu là giả định có cơ sở khoa học về sự tiến triển trong tương lai của
các mối quan hệ giữa kinh tế - xã hội, phát thải khí nhà kính, biến đổi khí hậu và mực nước
biển dâng. Kịch bản biến đổi khí hậu khác với dự báo thời tiết và dự báo khí hậu là nó chỉ
đưa ra quan điểm về mối ràng buộc giữa phát triển kinh tế - xã hội và hệ thống khí hậu.
Thiên taicó nghĩa là các hiện tượng thiên nhiên gây ra sự tổn hại về người và vật chất, hệ
sinh thái và động vật như bão, lũ lụt, hạn hán, núi lửa phun trào, sóng thần, vòi rồng (lốc
xoáy), núi lở, sạt lở đất. Thiên tai là hiện tượng tự nhiên nhưng có mối quan hệ nhất định với
biến đổi khí hậu và các hiện tượng thời tiết cực đoan.
Hiểm họalà sự kiện/sự cố hay hiện tượng không bình thường có thể xảy ra bất kỳ lúc nào
hoặc đã xảy ra nhưng chưa gây tác hại mà có khả năng đe dọa đến tính mạng, tài sản và đời
sống của con người.
Hoạt động ưu tiênlà những hoạt động cấp bách mà nếu trì hoãn thực hiện sẽ làm gia tăng
tính dễ bị tổn thương hoặc sẽ tiêu tốn nhiều chi phí hơn về sau này.
Tích hợp/Lồng ghép/Kết hợp/Hoà hợpvân đê biến đổi khí hậu và các kế hoạch phát triển
(Mainsteaming/Integration) là hoạt động điều chỉnh, bổ sung kế hoạch phát triển, bao gồm
chủ trương, chính sách, cơ chế, tổ chức có liên quan đến việc thực hiện kế hoạch phát triển,
các nhiệm vụ và sản phẩm của kế hoạch cũng như các phương tiện, điều kiện thực hiện kế
hoạch phát triển cho phù hợp với xu thế biến đổi khí hậu, các hiện tượng khí hậu cực đoan và
những tác động trước mắt và lâu dài của chúng đối với kế hoạch phát triển.
Đánh giá tác động do biến đổi khí hậulà nghiên cứu xác định các ảnh hưởng của biến đổi
khí hậu lên môi trường và các hoạt động kinh tế xã hội của địa phương. Ngoài các ảnh hưởng
bất lợi còn có thể có các ảnh hưởng có lợi. Đánh giá tác động của biến đổi khí hậu cũng bao
gồm việc xác định và đánh giá các giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu.
9
Tình trạng dễ bị tổn thươnglà một loạt các điều kiện tác động bất lợi, ảnh hưởng đến khả
năng của một cá nhân, hộ gia đình hoặc một cộng đồng trong việc phòng ngừa và ứng phó
với một hiểm họa và những ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến những tổn thất và thiệt hại
mà họ có thể gặp phải.
Tính tổn thương/Khả năng (bị) tôn thương(Vulnerability) do tác động của biến đổi khí hậu
là mức độ mà một hệ thống (tự nhiên, xã hội, kinh tế) có thể bị tổn thương do biến đổi khí
hậu, hoặc không có khả năng thích ứng với những tác động bất lợi của biến đổi khí hậu.
Đối tượng dễ bị tổn thươnglà tập hợp các nhóm người dễ bị ảnh hưởng tiêu cực do sự thay
đổi của các điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hóa và xã hội. Ở Việt Nam, các nhóm được xem
là dễ bị tổn thương nhất là phụ nữ, dân tộc thiểu số và người nghèo. Dưới tác động của biến
đổi khí hậu, thuộc nhóm dễ bị tổn thương còn có người già và trẻ em.
Đánh giá tổn thương do biến đổi khí hậulà đánh giá mức độ dễ bị ảnh hưởng của một (các)
đối tượng (các cộng đồng, khu vực, nhóm người hoặc hoạt động kinh tế - xã hội/ngành) dưới
tác động của biến đổi khí hậu. Mức độ dễ bị tổn thương của một đối tượng không chỉ phụ
thuộc vào bản chất của biến đổi khí hậu mà còn phụ thuộc vào khả năng thích ứng của đối
tượng đó. Kết quả đánh giá tổn thương có thể được thể hiện trên ma trận hoặc các bản đồ tổn
thương chỉ ra các vùng/khu vực và nhóm dân cư có khả năng dễ bị tổn thương cao do biến
đổi khí hậu.
Khả nănglà nguồn lực, kỹ năng, kiến thức, ý thức và cơ sở vật chất, phương tiện mà mỗi cá
nhân, hộ gia đình hoặc cộng đồng có được nhằm giúp cho họ có thể phòng ngừa, ứng phó và
giảm thiểu rủi ro do thảm họa gây ra hoặc nhanh chóng khắc phục một thảm họa.
Thảm họalà khi hiểm họa xảy ra làm ảnh hưởng đến cộng đồng dân cư, gây ra tổn thất và
thiệt hại do không đủ khả năng chống đỡ với những tác thương của nó.
Rủi ro thảm họalà thuật ngữ dùng để chỉ tình trạng có thể gặp nguy hiểm hay chịu thiệt hại
và mất mát được dự đoán nếu có hiểm họa xảy ra (số người có thể gặp thương vong, số nhà
có thể bị hư hại và vùng dễ bị ảnh hưởng ). Rủi ro thảm họa cũng có thể hiểu là những tổn
hại, mất mát về người, tài sản và ảnh hưởng môi trường do thảm họa thiên tai, nhân tai và tác
động của biến đổi khí hậu gây ra.
Tri thức bản địa (IK)/kiến thức bản địa/tri thức truyền thống/tri thức địa phươnglà hệ
thống tri thức mà người dân ở một cộng đồng tích lũy và phát triển dựa trên kinh nghiệm, đã
được kiểm nghiệm qua thực tiễn và thường xuyên thay đổi để thích nghi với môi trường tự
nhiên, văn hóa, xã hội.
Định kiến tộc người là xu thế tâm lí (tâm thế) tiêu cực của một cá nhân thuộc tộc người này
đối với một cá nhân thuộc tộc người khác hay cả một cộng đồng tộc người khác. Định kiến
thường gây ra những trở lực lớn trong giao tiếp xã hội, quan hệ giữa người với người, nhiều
khi dẫn đến những mâu thuẫn xung khắc.
Sốc văn hóalà thuật ngữ dùng để chỉ trạng thái lo lắng, bất an, rối loạn, bối rối, mất phương
hướng của một cá nhân hay một cộng đồng trước các tác động của tự nhiên (động đất, thiên
tai, bão lũ ) hay do con người gây ra (chiến tranh, sự xâm lăng, sự áp đặt văn hoá - lối
sống của quốc gia này đối với quốc gia khác, cộng đồng này lên cộng đồng khác, cá nhân
này lên cá nhân khác).
Hiệu ứng không mong đợi của chính sáchlà những kết quả phát sinh trên thực tế nhưng
nằm ngoài dự liệu của những người làm chính sách. Các hiệu ứng không mong đợi có thể là
tích cực, nhưng cũng có thể là tiêu cực.
10
Giải thiêng là những cố gắng của các cơ quan hữu quan, tổ chức hoặc cá nhân nhằm xóa bỏ
các niềm tin của người dân và cộng đồng đối với một hiện tượng tâm linh nào đó được
Nhà nước cho là mê tín dị đoan.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề và tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm gần đây, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong việc xóa đói
giảm nghèo và phát triển ở vùng dân tộc thiểu số nói chung, ở vùng núi phía Bắc nói riêng.
Có được kết quả đó, một phần là nhờ những nỗ lực không mệt mỏi của người dân, một phần
khác là do sự hỗ trợ/can thiệp của Nhà nước thông qua rất nhiều chương trình/chính sách/dự
án đã và đang được triển khai thực hiện. Tuy nhiên, diễn trình phát triển ở khu vực dân tộc
thiểu số nói chung, ở vùng núi phía Bắc nói riêng, đang phải đối mặt với nhiều thách thức,
trong đó có sự biến đổi khí hậu toàn cầu và các thảm họa thiên tai.
Theo ghi nhận của các cơ quan hữu quan, Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh
hưởng lớn nhất của hiện tượng khí hậu khắc nghiệt trong hai chục năm gần đây (là 1 trong 5
nước chịu ảnh hưởng lớn nhất, thậm chí đứng thứ 3 vào năm 2008). Biến đổi khí hậu đã làm
gia tăng các loại hình thiên tai cả về số lượng, cường độ và mức độ ảnh hưởng. Hậu quả của
thiên tai vô cùng lớn: thiệt hại về người, phá hoại cơ sở hạ tầng, làm ảnh hưởng đến nhiều
thành quả phát triển kinh tế xã hội và gia tăng tình trạng đói nghèo. Trong thời gian 10 năm,
từ 1997 đến 2006, thiệt hại mỗi năm ở Việt Nam chiếm khoảng 1.5% GDP và cướp đi mạng
sống của khoảng 750 người
1
.
Năm 2008, Tổng cục Thống kê cho biết, thiên tai đã làm 515 người chết và mất tích, trên 230
nghìn ha lúa và hoa màu bị mất trắng; hơn 1 triệu con gia súc, gia cầm bị chết; 54 nghìn ha
nuôi trồng thuỷ sản bị hư hỏng và 4,700 ngôi nhà bị sập, bị cuốn trôi. Tổng giá trị thiệt hại do
thiên tai gây ra ước tính trên 11,500 tỷ đồng Việt Nam.
Năm 2009, theo số liệu của Ban Chỉ đạo Phòng-Chống lụt bão Trung ương, Việt Nam đã phải
chịu ảnh hưởng của 11 cơn bão, 4 đợt áp thấp nhiệt đới và nhiều trận lũ lớn, ngập lụt, lốc
xoáy, mưa đá, sạt lở đất, gây nhiều thiệt hại về người và tài sản, Tổng giá trị thiệt hại do
bão, lũ gây ra ước gần 23,200 tỷ đồng, tức là gấp hai lần con số thiệt hại do bão, lũ gây ra
năm 2008. Thiên tai đã làm 426 người chết, 28 người mất tích, 1,390 người bị thương cùng
nhiều thiệt hại về nhà cửa, tài sản, hoa màu và các công trình công cộng.
Năm 2010, cả nước phải hứng chịu 6 cơn bão, 4 đợt lũ lớn lịch sử tại miền Trung cùng với
nắng nóng, hạn hán, rét hại kéo dài đã làm chết và mất tích 362 người, 490 người bị thương,
6,000 ngôi nhà bị phá huỷ, gần 500,000 ngôi nhà và 300,000 ha lúa, hoa màu bị ngập lụt, hư
hại. Ước tính thiệt hại về vật chất khoảng 16,000 tỷ đồng
2
.
Tác động của biến đổi khí hậu toàn cầu ở Việt Nam đã được giới học thuật và các cơ quan hỗ
trợ phát triển quốc tế đề cập từ rất sớm. Trước thời điểm mà Việt Nam tham gia ký Nghị định
thư Kyoto (1998), đã có một số nghiên cứu/đánh giá dự báo về tác động của BĐKH tới Việt
Nam. Năm 1994, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) đã xếp Việt Nam nằm trong nhóm
quốc gia có nguy cơ tổn thương cao do tác động của hiện tượng biến đổi khí hậu và nước
biển dâng. Tháng 12 năm 1998, Việt Nam tham gia ký Nghị định thư Kyoto và chính thức
phê chuẩn Nghị định thư này vào tháng 9/2002.
Năm 2003 đánh dấu bước đột phá đầu tiên trong mối quan tâm chung của Việt Nam đối với
hiện tượng BĐKH: Công bố Báo cáo Quốc gia đầu tiên của Việt Nam theo Hiệp định khung
về Biến đổi Khí hậu của Liên hiệp quốc (SRV, MONRE, 2003).
1
http://www.thoitietnguyhiem.net
2
http://www.thoitietnguyhiem.net/
11
Năm 2004, Việt Nam công bố Báo cáo Quốc gia về Giảm thiểu rủi ro thiên tai (SRV, 2004).
Cũng trong năm này, Thủ tướng Chính phủ công bố Quyết định về “Định hướng Chiến lược
Phát triển Bền vững ở Việt Nam” hay còn gọi là “Chương trình Nghị sự 21 của Việt Nam”.
Ngày 17/12/2005, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 35/2005/TTg về việc hướng
dẫn thực hiện Nghị định thư Kyoto ở Việt Nam. Và để cụ thể hóa hơn nữa, ngày 6/4/2007,
Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 47/2007/TTg phê duyệt Kế hoạch thực hiện Nghị định
thư Kyoto trong giai đoạn 2007-2010.
Năm 2007, Việt Nam công bố Chiến lược Quốc gia về phòng chống, thích nghi và giảm nhẹ
thiên tai đến năm 2020 (SRV, 2007). Ngay sau đó, năm 2008 Việt Nam quyết định thực hiện
Chương trình Mục tiêu Quốc gia ứng phó với BĐKH (theo Quyết định số 158/2008/QĐ-TTg
ngày 02/12/2008 của Thủ tướng Chính phủ).
Như vậy, chỉ trong thời gian rất ngắn, Việt Nam đã liên tiếp ban hành các văn bản chính sách
liên quan đến biến đổi khí hậu và phòng nừa giảm nhẹ thiên tai. Điều đó cho thấy mối quan
tâm to lớn của Nhà nước đối với hiện tượng tự nhiên đã và sẽ có nhiều ảnh hưởng tới tất cả
các lĩnh vực của đất nước.
Cũng trong thời gian đó, nhiều nghiên cứu/báo cáo khảo sát - đánh giá của các tổ chức khoa
học kỹ thuật, các tổ chức phát triển trong nước và quốc tế đã được công bố. Những số liệu mà
các báo cáo đánh giá hoặc nghiên cứu đưa ra có thể giúp người đọc hình dung nhiều vấn đề
liên quan đến các lĩnh vực chính như tài nguyên môi trường, kinh tế, văn hóa, giáo dục và
chăm sóc sức khỏe cho nhân dân. Thông báo đầu tiên của Việt Nam về Biến đổi khí hậu
(SRV, MONRE 2003) cho biết trong suốt 30 năm vừa qua, mực nước quan trắc dọc theo bờ
biển Việt Nam có dấu hiệu gia tăng, Bộ Tài nguyên và Môi trường ước tính đến năm 2050
mực nước biển sẽ gia tăng thêm 33cm và đến năm 2100 sẽ tăng thêm 1m. Với nguy cơ này,
Việt Nam sẽ chịu tổn thất mỗi năm chừng 17 tỉ USD. Nhiều nghiên cứu của Viện Khoa học
Khí tượng, Thuỷ văn và Môi trường; Viện Khoa học thuỷ lợi miền Nam đều có những nghiên
cứu liên quan đến biến đổi khí hậu ở Việt Nam. Reiner và các cộng sự (2004) đã công bố một
nghiên cứu trên mô hình toán thuỷ lực để phỏng đoán các diễn biến ngập lũ ở đồng bằng sông
Cửu Long (ĐBSCL) trong thời đoạn tháng 8 đến tháng 11 với kịch bản mực nước biển dâng
20cm và 50cm. Kết quả cho thấy, đường đồng mức ngập lũ sẽ mở rộng tương ứng với mức
nước dâng 20cm và 50cm sẽ là 25km và 50km về phía hạ du Mekong. Ở giai đoạn đầu của lũ
(tháng 8), mực nước trung bình vùng ĐBSCL sẽ gia tăng thêm 14.1cm (khi nước biển dâng
20cm) và 32.2cm (khi nước biển dâng 50cm). Đến kỳ đỉnh lũ (tháng 10), mức gia tăng mức
ngập tương ứng này sẽ là 11.9 cm và 27.4 cm.
Hanh và Furukawa (2007) dựa vào những ghi nhận ở trạm đo thuỷ triều ở Việt Nam để kết
luận về những bằng chứng của sự dâng lên của mực nước biển: Trung bình mỗi năm mực
nước biển ở Việt Nam đã tăng trong khoảng 1.75 - 2.56mm. Dasgupta và các cộng sự (2007)
cũng công bố một nghiên cứu chính sách (do Ngân hàng Thế giới xuất bản) đã xếp Việt Nam
nằm trong nhóm 5 quốc gia chịu ảnh hưởng cao nhất do biến đổi khí hậu. Theo đó, tại Việt
Nam, hai đồng bằng sông Hồng và ĐBSCL chịu ảnh hưởng nặng nhất. Khi nước biển dâng
cao 1m, ước chừng 5.3% diện tích tự nhiên, 10.8% dân số, 10.2% GDP, 10.9% vùng đô thị,
7.2% diện tích nông nghiệp và 28.9% vùng đất thấp sẽ bị ảnh hưởng. Rủi ro ở ĐBSCL, bao
gồm cả hạn hán và lũ lụt, sẽ gia tăng với các trận mưa có cường độ cao và các ngày hạn kéo
dài (Peter và Greet, 2008). Các kết quả nghiên cứu này đã được Chương trình Phát triển của
Liên hiệp quốc - UNDP (2007) ghi nhận chính thức. Trên cơ sở đó, Ủy ban Liên Chính phủ
về Biến đổi khí hậu - IPCC (2007), qua phân tích và phỏng đoán các tác động của nước biển
dâng ở nhiều quốc gia, đã công nhận ba vùng châu thổ được xếp trong nhóm cực kỳ nguy cơ
do sự biến đổi khí hậu toàn cầu là vùng hạ du sông Mekong (Việt Nam), sông Ganges -Brahmaputra (Bangladesh) và sông Nile (Ai Cập).


Danh mục tài liệu tham khảo
Adejuwon S (2004) Impacts of climate variability and climate change on crop yield in
Nigeria, 20-21.
AAV-Rudec (2008): Study on Impact of Climate Change on Agriculture and Food Security
(Case studies in Vietnam).
AFD 2009, AFD và biến đổi khí hậu: Dung hoà giữa phát triển và khí hậu”, www.afd.fr
Barry B, Ernesto FV & Argentina AC (không rỏ năm) Rangeland and Livestock.
Bộ lao động thương binh xã hội, UNICEF 2010, Báo cáo tổng hợp về phòng chống tai nạn
thương tích cho trẻ em Việt Nam, Hà Nội.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn 2007, Chuyên đề thủy lợi số 2: Biến đổi khí hậu và
các chính sách thích ứng giảm thiểu tác động, Hà Nội.
Bộ Tài nguyên và Môi trường 2008, Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi
khí hậu (Triển khai thực hiện Nghị quyết số 60/2007/NQ-CP ngày 03 tháng 12 năm 2007 của
Chính phủ), Hà Nội.
Bộ Tài nguyên và môi trường (2009): Kịch bản biến đổi khí hậu nước biển dâng cho Việt
Nam,Hà Nội
Bộ Tài nguyên và Môi trường 2009, Thông tin biến đổi khí hậu, Hà Nội
Bộ Tài nguyên và Môi trường 2010, Hỗ trợ quốc tế ứng phó với biến đổi khí hậu tại Việt
Nam, Hà Nội
Bộ Tài Nguyên và Môi Trường. (2008) Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi
khí hậu, pp. 71. Hà Nội: Bộ Tài Nguyên và Môi Trường.
Bộ Tài Nguyên và Môi Trường. (2009) Kịch bản biến đổi khí hậu, nước biển dâng cho Việt
Nam, pp. 34. Hà Nội.
Bob Baulch và cộng sự (2009). “Ethnic Minority Poverty in Vietnam”
Center for Sustainable Rural Development. (2009) Need assessment on climate change
mitigation and adaptation, a study in Backan province, pp. 54. Ha noi.
Chaudhry P & Ruyschaert G (2007) Climate change and human development in Vietnam: A
case study. In Human development report 2007/2008: UNDP.
Có thể kể đến các nghiên cứu và tài liệu sau:
Dang Thu Phuong., Roger Few., To Thi Giang., Hoang Minh Hien., Cao Phan Viet., Bui Le
Inh. & Le Duc Chinh . (2009) Climate change adaptation: priorities and integration in Ha
Giang’. Research report. Center for Sustainable Development in Mountainous Areas in
cooperation with Ha Giang People’s Committee, Vietnam.
Dow K & Downing T (2007) The atlas of climate change: University of California Press.
Gay McDougall (2010): Report of the independent expert on minority issues.
Gorforth CJ (2008) Impacts on livelihoods. Livestock and global climate change, 25-26.
GS. TSKH Nguyễn Ngọc Trân , Ứng phó với biến đổi khí hậu và biển dâng ở đồng bằng
sông Cửu Long và duyên hải miền Trung - Một số nhiệm vụ cần triển khai, www.vncold.vn
82
Hoàng Minh Hiền, Nguyễn Ngọc Trân, Đào Xuân Lai 2008, Kỷ yếu Hội thảo: Tác động của
biến đổi khí hậu và kế hoạch hành động cho địa phương (Trường hợp miền Trung Việt Nam),
NXB Khoa học và kỹ thuật
Hội chữ thập đỏ Việt Nam 2004, Dự án thí điểm phòng ngừa thảm học liên quan đển biến
đổi khí hậu: Biến đổi khí hậu và phòng ngừa thảm hoạ. Việt Nam học cách sống chung với
biến đổi khí hậu (Báo cáo quốc gia về những nỗ lực thích ứng với tác động của biến đổi khí
hậu), Hà Nội.
Hội thảo chuyên đề về Đa dạng sinh học và Biến đổi khí hậu: Mối liên quan tới đói nghèo và
phát triển bền vững 2007, Tác động của biến đổi khí hậu và đánh bắt thủy sản, Hà Nội
Institute for Studies of Society, Economy and Environment, “Representation of ethnic
minorities on mass media”, available from www.isee.org.vn/upload/files/representation-of-ethnic-minorities-on-the-mass-me_1278495749.pdf.
James C. Knowles 2008, Công bằng y tế ở Việt Nam, phân tích thực trạng tập trung vào tử
vong bà mẹ và trẻ em, UNICEF, Hạ Long, Việt Nam
Jamieson và các cộng sự (1998): “Khủng hoảng phát triển ở các vùng miền núi Việt Nam”
Joint Advocacy Networking Initiative in Vietnam (JANI). (2011) Good practices and lesson
learnt on CBDRR in upland areas in Vietnam, pp. 58. Ha noi.
Lau BN (2000) ENSO effects on drought and inundation in agricultural production in
Vietnam National consultation workshop on understanding extreme climate events in Hanoi
Vietnam 15-16 May 2000.
Lê Anh Tuấn 2009, Tác động của biến đổi khí hậu lên hệ sinh thái và phát triển nông thôn
vùng đồng bằng sông Cửu Long, Viện Nghiên cứu Biến đổi Khí hậu - Đại học Cần Thơ
Lê Anh Tuấn 2009, Tổng quan về nghiên cứu biến đổi khí hậu và các hoạt động thích ứng ở
miền Nam Việt Nam, Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu – Đại học Cần Thơ
Lê Quang Bình và cộng sự (2010): “Áp dụng phương pháp tiếp cânh nhân học trong CT135:
Phân tích các vấn đề xã hội và văn hóa nhằm cân nhắc cho Chương trình 135 giai đoạn III”.
Lê Trọng Cúc. 2002. Mười năm phát triên miền núi Việt Nam: Các vấn đề kinh tế-xã hội và
môi trường. Trong Phát triển miền núi Việt Nam- mười năm nhìn lại. Hà Nội: NXB. Nông
Nghiệp.
Lê Xuân Trường. (2009) Flash flood and mitigation in Vietnam: Disaster Management
Center.
Mai Thanh Sơn và cộng sự (2009). “Một số vấn đề về chính sách của Đảng và Nhà nước đối
với dân tộc thiểu số”.
Ngân hàng thế giới 2010, Báo cáo phát triển thế giới năm 2010: Phát triển và biến đổi khí
hậu, www.worlbank.org.vn
Nguyễn Đình Hoè, Đặng Đình Long, Trần Xuân Thuỷ, Tác động của biến đổi khí hậu đối với
Bà Rịa - Vũng Tàu, Trung tâm Phát triển Xã hội và Môi trường vùng (CERSED)
Nguyễn Đình Hoè, Nguyễn Ngọc Sinh 2008, Biến đổi khí hậu và an ninh quốc gia. (Báo cáo
hội thảo: Biến đổi khí hậu toàn cầu và ứng phó của Việt Nam), Hà Nội
Nguyễn Thọ Nhân 2009, Biến đổi khí hậu và năng lượng, NXB Tri Thức, Hà Nội
83
Nyong A (2008) Climate Change, Agriculture and Trade: Implications for Sustainable
Development. Barcelona: ICTSD.
Oxfam 2008, Việt Nam Biến đổi khí hậu, sự thích ứng và người nghèo, Hà Nội
Oxfam 2009, Ứng phó với biến đổi khí hậu ở Việt Nam: Các cơ hội cải thiện bình đẳng giới.
Báo cáo thảo luận chính sách, Hà Nội
Oxfam International (2009): Consolidation and Collection of Good Models/Practices in
Disaster Risk Reduction and Climate Change Adaptation.
Oxfam International in Vietnam. (2008) Climate change, adaptation and the poor.
Oxfarm Great Britain in Vietnam. (2008) Baseline Surveys in Ninh Thuan and Lao Cai
Provinces, pp. 89. Hanoi.
Oyekale A & Ibadan N (2009) Climatic variability and its impacts on agricultural income and
households' welfare in Southern and Northern Nigeria 6, 322004.
Pham Thu Hien. (2011) Survey report: Impact of natural disasters and climate change on
ethnic minorities in Northen mountainous areas through a gender lens. Hanoi: Care
International in Vietnam.
Phan Bảo Minh, Đỗ Hoài Vũ và cộng sự 2009, Báo cáo chuyên đề: Biến đổi khí hậu và ảnh
hưởng của biến đổi khí hậu, Trường Đại học nông lâm TP. Hồ Chí Minh
Rex VC, Hideo H, Murari L & Shaohong W (2007) IPCC (2007) Impacts, adaptations and
vulnerability, Chaper 10 - Asia.
S. Frank, E. Ronald, G. Andreas, S. Ulrike, K. Ralf 2009, Mô phỏng biến đổi khí hậu liên kết
và quy hoạch đô thị bền vững (Nghiên cứu tại TP. Hồ Chí Minh), TP. Hồ Chí Minh
S.Rahmstorf, Hans J.Schellnhber 2008, Khí hậu biến đổi: Thảm kịch vô tiền khoáng hậu
trong lịch sử nhân loại, NXB Trẻ, TP. Hồ Chí Minh
Thornton P & Mario H (2008) Climate change, vulnerability and livestock keepers:
challenges for poverty alleviation Livestock and global climate change, 21-24.
Thornton P, Herrero M, Freeman A, Mwai O, Rege E, Jones P & McDermott J (2007)
Vulnerability, Climate change and Livestock–Research Opportunities and Challenges for
Poverty Alleviation. 4.
Trung tâm nghiên cứu và phát triển xã hội 2010, Thích ứng biến đổi khí hậu dựa vào cộng
đồng (Lưu vực sông Hương, tỉnh Thừa Thiên Huế), TP. Huế
Trung tâm Phát triển miền núi bền vững – CSDM (2009): Thích ứng với biến đổi khí hậu:
Các thứ tự ưu tiên và lồng ghép ở Tỉnh Hà Giang.
TS. Tô Văn Trường 2008, Tác động của biến đổi khí hậu đến an ninh lương thực quốc gia,
Ban chủ nhiệm chương trình trọng điểm cấp nhà nước KC08/06-10,
http://www.warecod.org.vn
UNDP 2008, Báo cáo con người 2007/2008: Chấn động khí hậu nguy cơ tổn thương trong
một thế giới bình đẳng; Tránh biến đổi khí hậu chiến lược giảm nhẹ, www.undp.org.vn
UNDP 2009, Việt Nam và biến đổi khí hậu: Báo cáo thảo luận các chính sách phát triển con
người bền vững, Hà Nội