Thạc Sĩ Tác động của khu công nghiệp làng nghề đến phát triển kinh tế, xã hội và môi trường ở thị xã Từ Sơn,

Luận văn thạc sĩ năm 2011
Đề tài: Tác động của khu công nghiệp làng nghề đến phát triển kinh tế, xã hội và môi trường ở thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh

MỤC LỤC
Lời cam ñoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục bảng
Danh mục hình
Danh mục các từ viết tắt
1. MỞ ðẦU 1
1.1 TÍNH CẤP THIẾT CỦA ðỀ TÀI NGHIÊN CỨU1
1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 3
1.2.1 Mục tiêu chung 3
1.2.2 Mục tiêu cụ thể 3
1.3 ðỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU4
1.3.1 Phạm vi không gian 4
1.3.2 Phạm vi thời gian 4
1.3.3 Phạm vi nội dung 4
2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU5
2.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN 5
2.1.1 Một số vấn ñề về làng nghề 5
2.1.2 Vai trò và tác ñộng của phát triển khu công nghiệp làng nghề ñến
kinh tế - xã hội: 23
2.1.3 Các nhân tố ảnh hưởng ñến sự phát triển của các khu công nghiệp
làng nghề: 29
2.1.4 Xu hướng phát triển khu công nghiệp làng nghề.34
2.2 CƠ SỞ THỰC TIỄN: 36
2.2.1 Thực trạng phát triển các khu công nghiệp làng ở Thế giới:36
2.2.2 Thực trạng phát triển các khu công nghiệp làng nghề ở
Việt Nam. 39
2.3 Các nghiên cứu có liên quan 49
3. ðẶC ðIỂM ðỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU50
3.1 ðặc ñiểm ñịa bàn nghiên cứu 50
3.1.1 ðiều kiện tự nhiên 50
3.1.2 ðiều kiện kinh tế xã hội 54
3.2 Phương pháp nghiên cứu: 63
3.2.1 Phương pháp nghiên cứu cụ thể63
3.2.2 Phương pháp xử lý số liệu 67
3.2.3 Phương pháp thống kê kinh tế67
3.3 Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu 69
3.3.1 Chỉ tiêu về phát triển kinh tế 69
3.3.2 Chỉ tiêu về xã hội 69
3.3.3 Chỉ tiêu về môi trường 69
4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN70
4.1 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP
LÀNG NGHỀ Ở THỊ XÃ TỪ SƠN:70
4.1.1 Quá trình hình thành và phát triển các khu công nghiệp làng nghề
Thị xã Từ Sơn: 70
4.1.2 Tình hình phát triển chung của khu công nghiệp làng nghề72
4.2 TÁC ðỘNG CỦA KHU CÔNG NGHIỆP LÀNG NGHỀ ðẾN
SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ, XÃ HỘI VÀ MÔI TRƯỜNG Ở
THỊ XÃ TỪ SƠN. 77
4.2.1 Tác ñộng của khu công nghiệp làng nghề ñến sự phát triển kinh tế
ở thị xã Từ Sơn 77
4.2.2 Tác ñộng của khu công nghiệp làng nghề ñến sự phát triển xã
hội ở thị xã Từ Sơn 93
4.2.3 Tác ñộng của khu công nghiệp làng nghề ñến môi trường ở thị xã
Từ Sơn 102
4.3 NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ðẾN SỰ TÁC ðỘNG115
4.3.1 Cơ sở vật chất kỹ thật 115
4.3.2 Con người 117
4.3.3 Khoa học công nghệ 119
4.4 ðỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC NHỮNG TÁC
ðỘNG TIÊU CỰC CỦA KHU CÔNG NGHIỆP LÀNG NGHỀ
TRÊN ðỊA BÀN THỊ XÃ TỪ SƠN122
4.4.1 ðịnh hướng phát triển khu công nghiệp làng nghề trên ñịa bàn thị
xã Từ Sơn 122
4.4.2 Các giải pháp khắc phục các tác ñộng hạn chếcủa khu công
nghiệp làng nghề trên ñịa bàn thị xã Từ Sơn125
5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ130
5.1 Kết luận 130
5.2 Kiến nghị 134

1. MỞ ðẦU
1.1 TÍNH CẤP THIẾT CỦA ðỀ TÀI NGHIÊN CỨU
Trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện ñại hóa ñất nước thì một trong
những vấn ñề nóng bỏng cần ñược quan tâm lớn ở ViệtNam cũng như các
nước ñang phát triển khác trên thế giới là công nghiệp hóa kinh tế nông thôn.
ðể thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ trên ñòi hỏi phảithu hút ñược nguồn vốn
ñầu tư, tiếp cận ñược những tiến bộ khoa học công nghệ, giải quyết việc làm .
Do ở nước ta hiện nay hơn 70% dân số ở nông thôn, trong quá trình ưu tiên
phát triển công nghệ thì cần phải chú trọng phát triển công nghiệp làng nghề,
ñặc biệt là sự có mặt của các khu công nghiệp. Qua một thời gian dài, thực tế
cho thấy rằng bên cạnh các khu công nghiệp tập trung, thì các khu công
nghiệp, cụm công nghiệp làng nghề hoạt ñộng khá hiệu quả, ñóng vai trò quan
trọng trong việc thúc ñẩy sự phát triển sản xuất trong nước. ðồng thời góp
phần to lớn nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tếtrên thị trường quốc tế.
Sự hình thành các khu công nghiệp tập trung luôn gắn liền với những lợi thế
về vị trí ñịa lý, ñiều kiện tự nhiên, ñiều kiện kinh tế xã hội. Mỗi nơi có những
ñặc ñiểm riêng, có thế mạnh và hạn chế khác nhau nên mỗi nơi sẽ có các khu
công nghiệp tập trung với quy mô và mức ñộ hoạt ñộng khác nhau, trong ñó
sự hình thành và phát triển các khu công nghiệp, cụm công nghiệp làng nghề
là các làng nghề (bao gồm làng nghề truyền thống vàlàng nghề mới).
Từ khi Chính phủ ban hành Quyết ñịnh 132/2000/Qð-TTG về “Một số
chính sách phát triển ngành nghề nông thôn” ngành nghề ở nông thôn tại các
ñịa phương ñã có nhiều bước phát triển rõ rệt. Sự phát triển của các ngành
nghề ñã góp phần thúc ñẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng
giảm nhanh tỷ trọng và giá trị sản xuất nông nghiệp, tăng tỷ trọng giá trị sản
xuất tiểu thủ công nghiệp, công nghiệp và dịch vụ nông thôn, góp phần giải
quyết việc làm cho nhiều người lao ñộng. Sản xuất ngành nghề ñã tạo ra
Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế
2
nhiều sản phẩm có giá trị cao, tăng thêm kim ngạch xuất khẩu liên tục trong
các năm. Nhiều cơ sở và các hộ dân sản xuất ngành nghề ñã bước ñầu khẳng
ñịnh ñược uy tín chất lượng và thương nghiệp hàng hóa của mình ñối với
khách hàng trong nước và thế giới.
Khôi phục và phát triển các ngành nghề thủ công, các làng nghề truyền
thống trong khu vực nông thôn, góp phần tạo công ănviệc làm cho lực lượng
lao ñộng dôi dư do ruộng ñất ngày càng ít, ñồng thời cải thiện thu nhập và
từng bước nâng cao ñời sống của nhân dân. ði liền với chính sách trên, thực
hiện nghị ñịnh 134 của Chính phủ về khuyến khích phát triển công nghiệp
nông thôn. Công tác quản lý nhà nước ñối với các khu công nghiệp vừa và
nhỏ, cụm công nghiệp làng nghề cũng ñược quan tâm ñẩy mạnh.
Từ Sơn là thị xã có tốc ñộ tăng trưởng kinh tế cao,giá trị công nghiệp,
tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ ngày càng tăng lên.Việc phát triển ngành
nghề tiểu thủ công nghiệp ở Từ Sơn ñã góp phần vào việc tạo ra công ăn việc
làm cho lực lượng lao ñộng, Giải quyết việc làm cholực lượng lao ñộng dôi
dư do diện tích sản xuất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp, gia tăng thu nhập
cho người lao ñộng, bộ mặt của thị xã ñã ñược ñồi thay từng ngày. Sự phát
triển của các khu công nghiệp, cụm công nghiệp làngnghề ñóng vai trò không
nhỏ ñối với sự phát triển kinh tế xã hội của thị xã. Bên cạnh những lợi thế do
sản xuất ngành nghề mang lại, chúng ta không thể phủ nhận những tồn tại và
hậu quả do làng nghề gây ra. ðó là sản xuất quy mô nhỏ lẻ, phân tán rải rác,
thiếu cơ sở trưng bày, giới thiệu sản phẩm nên chưatạo nên sức cạnh tranh
trên thị trường do ñó còn nhiều hạn chế trong việc tiêu thụ sản phẩm. Thêm
vào ñó là ngày càng có nhiều cơ sở sản xuất dẫn ñếntình trạng ô nhiễm môi
trường ở các làng nghề càng nghiêm trọng. Thực tế trong một số năm gần
ñây, diễn biến môi trường nước, không khí và ñất tại các làng nghề xấu ñi rõ
rệt, sự ña dạng hóa sinh học bị xâm phạm ñã ở mức báo ñộng. Tình trạng này
ñã ảnh hưởng rất lớn ñến sức khỏe của người dân và ảnh hưởng ñến sự phát
Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế
3
triển bền vững của các làng nghề. Thị xã cũng phải ñối mặt với những vấn ñề
này sinh hết sức phức tạp ñòi hỏi cần phải có nhữnggiải pháp phù hợp và cấp
bách. Nhiều câu hỏi ñặt ra và cần có hướng giải quyết như: Thực trạng phát
triển khu công nghiệp làng nghề trong những năm quanhư thế nào? Tác ñộng
của khu công nghiệp làng nghề ñến kinh tế, xã hội và môi trường diễn ra
trong những năm qua ra sao? ðể phát triển khu công nghiệp làng nghề một
cách có bền vững thì cần có những giải pháp nào? Những câu hỏi này cần
phải có câu trả lời.
Xuất phát lý do trên chúng tôi ñã tiến hành chọn ñềtài nghiên cứu “tác
ñộng của khu công nghiệp làng nghề ñến phát triển kinh tế, xã hội và môi
trường ở thị xã Từ Sơn”.
1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1.2.1 Mục tiêu chung
Vận dụng cơ sở lý luận và thực tiễn, ñề tài nghiên cứu những tác ñộng
của khu công nghiệp làng nghề ñến kinh tế, xã hội và môi trường ở ñịa bàn thị
xã Từ Sơn. Từ ñó, ñề xuất ñịnh hướng và các giải pháp phát triển các khu
công nghiệp làng nghề một cách có hiệu quả.
1.2.2 Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về tác ñộng khu công nghiệp
làng nghề, áp dụng vào ñịa bàn nghiên cứu.
- Phân tích thực trạng phát triển và phân bố các khu công nghiệp làng
nghề ở thị xã Từ Sơn. ðánh giá tác ñộng tích cực vàtiêu cực của khu công
nghiệp làng nghề ñến kinh tế, xã hội và môi trường tại ñịa phương.
- ðề xuất ñịnh hướng và các giải pháp phát triển các khu công nghiệp
làng nghề trong thời gian tới có hiệu quả.
Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế
4
1.3 ðỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1.3.1 Phạm vi không gian
ðề tài ñược nghiên cứu trên ñịa bàn thị xã Từ Sơn gồm 12 phường, xã
1.3.2 Phạm vi thời gian
ðề tài ñược thực hiện từ tháng 6 năm 2010 ñến tháng10 năm 2011. Tuy
nhiên ñể phục vụ cho nội dung nghiên cứu của ñề tàichúng tôi sử dụng các số
liệu có sẵn ñược thu thập từ năm 2000 – 2010 và số liệu ñiều tra năm 2010.
1.3.3 Phạm vi nội dung
Trong quá trình thực hiện ñề tài chúng tôi tập trung vào các nội dung
chính sau
- Thực trạng phát triển khu công nghiệp làng nghề.
- Nghiên cứu tác ñộng của khu công nghiệp làng nghềñến sự phát triển
kinh tế, xã hội và môi trường ở ñịa bàn thị xã Từ Sơn.
- ðề xuất các ñịnh hướng và giải pháp phát triển khu công nghiệp làng
nghề theo hướng phát triển bền vững.
Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế
5
2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU
2.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN
2.1.1 Một số vấn ñề về làng nghề
2.1.1.1Khái niệm làng nghề và khu công nghiệp làng nghề
Làng nghề:
Từ lịch sử phát triển lâu ñời, Việt Nam vốn là ñất nước của nông nghiệp
và tiểu thủ công nghiệp. Khi mà ñiều kiện ñất nước còn khó khăn, người dân
còn nghèo khổ, thì người nông dân ñều phải tự làm hầu hết các sản phẩm sử
dụng hàng ngày với cách chế tác thủ công ñơn giản như: dệt vải, làm mộc, rèn
ñúc kim loại, làm ñồ gốm, ñan mây tre .
Các ngành nghề thủ công phát triển rộng khắp, là việc làm lúc nông nhần
của người dân và trở thành việc làm thường xuyên của một số hộ, dần dần trở
thành nghề phụ gắn bó mật thiết với ñời sống của người dân nghèo. Làng
nghề xuất hiện và phát triển từ ñó.
Khái niệm Làng nghề thường ñược xuất hiện khá nhiềutrên sách báo ñịa
phương và trung ương, nhưng cho ñến nay vẫn chưa cómột ñịnh nghĩa thống
nhất mà “chấp nhận” như một phạm trù trong văn hoá.Nên chúng ta thường
gặp những câu “tình làng, nghĩa xóm”, “sau luỹ tre làng”, hay “trai khôn chọn
vợ cùng làng” Song ñể nhận dạng làng như vậy không thể thống kê ñược.
Trước hết chúng ta tìm hiểu khái niệm liên quan ñếnkhái niệm làng. Làng
trong hệ thống hành chính trước ñây và ngày nay:
Theo nhiều tài liệu lịch sử ñể lại, hệ thống hành chính của các triều ñại
phong kiến nước ta gồm:
- Chính quyền phong kiến trung ương, gọi là triều ñình, ñứng ñầu là Vua
(chúa) và dưới vua chúa có triều ñại có tể tướng, có triều ñại không và lục bộ
(bộ binh, bộ lĩnh, bộ hình, bộ hộ, bộ công và bộ lễ)
Trường ðại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học kinh tế
6
- Chính quyền ñịa phương có tỉnh (hoặc châu). ðứng ñầu tỉnh là quan
tuần phủ.
- Dưới tỉnh có phủ và huyện. ðứng ñầu phủ có quan tri phủ và ñứng ñầu
huyện có quan tri huyện. Sở dĩ dưới tỉnh có ñặt ra các phủ vì do ñiều kiện
giao thông vận tải khó khăn, nên trong một tỉnh chia ra một số phủ, người
ñứng ñầu huyện (tri huyện) ở ñịa phương ñược chọn gọi là tri phủ có trách
nhiệm giúp tuần phủ, theo dõi và giám sát một số phủ, cũng như chuyển công
văn giấy tờ từ tỉnh về huyện và ngược lại.
- Dưới huyện có các làng, ñứng ñầu làng có chức lý trưởng làm chức năng
quản lý nhà nước trong làng (quản lý ñinh, ñiền, thu thuế, trật tự an ninh). ðặc
trưng cho mỗi làng ñều có ñình làng, với mấy chức năng sau:
+ Thờ cúng thần hoàng làng là người có công xây dựng làng hoặc người
có nhiều công với nước;
+ Trụ sở hành chính của làng - ðây là nơi hội họp xem xét những vấn ñề
trọng ñại của làng. ðặc biệt ñây là nơi làng xem xét luận tội những người vi
phạm lệ làng (nhiều nơi gọi là hương ước hoặc hiện nay gọi chung là luật
ước). Tổ chức hội hè ñình ñám, Tuỳ thuộc vào quy mô của làng, dưới làng
có thể chia ra một số thôn xóm.
ðể giúp cho tri phủ hoặc tri huyện quản lý ñội ngũ lý trưởng tại từng vùng,
có thành lập chức danh chánh tổng và những làng chịu sự “giám sát” của một vị
chánh tổng gọi là Tổng. Như vậy, Tổng không phải làmột ñơn vị hành chính mà
chỉ là một cấp trung gian“thừa phái viên toàn quyền của chi phủ”
Theo cuốn Việt Nam sử lược của học giả Trần Trọng Kim do NXB ðà
Nẵng ấn hành năm 2001, trang 195 có ghi “Trong thờikỳ Minh thuộc (1418-1427) phép hộ thiếp và hoàng sách như sau: “Việc ñiều hộ ở An Nam bấy giờ
phải theo như lệ bên tàu, . việc cai trị trong nước thì chia ra làm lý và giáp. ở

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Ban quản lý các khu công nghiệp thị xã Từ Sơn, Báo cáo tình hình phát triển
các khu công nghiệp năm 2001- 2009.
2. Cục thống kê tỉnh Bắc Ninh (2008), Niên giám thống kê giai ñoạn 2001- 2009
thị xã Từ Sơn.
3. Báo ñiện tử ðảng cộng sản Việt Nam 16.6.2009. Vĩnh phúc tiềm năng và triển vọng.
4. Mai Thế Hởn, 1999, Tình hình phát triển các làngnghề thủ công truyền thống
ở một số nước Châu Á, những kinh nghiệm cần quan tâm ñối với Việt
Nam. Những vấn ñề kinh tế thế giới.
5. Bùi Thị Ngọc Lan, Tạp chí cộng sản, Bảo vệ môi trường làng nghề ở nước ta.
6. Trần Minh Yến (2004), Làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp
hóa, hiện ñại hóa, NXB Khoa học xã hội.
7. Phạm Vân ðình, ðỗ Kim Chung (1997), Kinh tế nôngnghiệp, NXB Nông
nghiệp, Hà Nội.
8. Tatyana P.Soubbotina (2005), Không chỉ là tăng trưởng kinh tế - Nhập môn
phát triển bền vững, (Lê Kim Tiên dịch), NXB văn hóa thông tin, Hà Nội.
9. Sở Tài nguyên – Môi trường tỉnh Bắc Ninh (2007),ðề án xử lý giảm thiểu ô
nhiễm môi trường các làng nghề trên ñịa bàn tỉnh Bắc Ninh.
10. Nguyễn Tất Thịnh (2006), Phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình
ñô thị hoá ở huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Luận văn thạc sỹ.
11. Báo cáo hiện trạng môi trường tỉnh Bắc Ninh 2005- 2006, Trạm Quan trắc và
phân tích môi trường Bắc Ninh (2006).
12. Phương hướng và giải pháp phát triển làng nghề tiểu thủ công nghiệp tỉnh
Bắc Ninh trong thời kỳ Công nghiệp hoá- Hiện ñại hoá, Uỷ ban nhân dân
tỉnh Bắc Ninh.
13. Làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam, NXB Văn hoá dân tộc, Hà Nội.