Tiến Sĩ Tác động của khoa học công nghệ hiện đại đến lối sống của người Việt Nam hiện nay

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
NĂM 2013

MỤC LỤC

Trang
PHẦN MỞ ĐẦU

Chương 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 5
Chương 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ, CÁCH MẠNG KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, LỐI SỐNG 18
2.1 Khái niệm khoa học, công nghệ, cách mạng khoa học và công nghệ 18
2.1.1 Khái niệm khoa học, công nghệ 18
2.1.2 Khái niệm CMKHCN, bản chất và đặc điểm của CMKHCN 22
2.2. Lối sống và đặc trưng của lối sống truyền thống VN 37
2.2.1 Khái niệm lối sống 37
2.2.2. Những đặc điểm cơ bản của lối sống truyền thống VN 43

Chương 3: TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC VÀ TIÊU CỰC CỦA CÁCH MẠNG KH&CN ĐẾN LỐI SỐNG CỦA NGƯỜI VIỆT NAM HIỆN NAY 55
3.1. Những thành tựu tiêu biểu của nền KH&CN VN 57
3.2. Những tác động tích cực của CMKHCN đến lối sống của con người VN hiện nay 61
3.2.1 Trên phương diện lao động sản xuất vật chất 64
3.2.2. Trên phương diện đạo đức, văn hoá tinh thần 74
3.2.3. Trên các phương diện khác của lối sống 81
3.3. Những tác động tiêu cực của CMKHCN đến lối sống của con người VN 91
3. 3.1 Trên phương diện lao động sản xuất 91
3.3.2. Trên phương diện đạo đức, văn hoá tinh thần 93
2.3.3 Trên các phương diện khác của lối sống 104

Chương 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM PHÁT HUY NHỮNG TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC VÀ HẠN CHẾ NHỮNG TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC CỦA CÁC MẠNG KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ĐẾN LỐI SỐNG CỦA NGƯỜI VIỆT NAM 111
4.1. Nâng cao dân trí trên cơ sở tạo ra những đột phá trong giáo dục đào tạo và tin học hoá xã hội 111
4.1.1. Tính tất yếu của giải pháp 111
4.1.2. Nội dung của giải pháp 112
4.2. Đẩy mạnh việc nghiên cứu và ứng dụng KH&CN vào sản xuất và đời sống 118
4.2.1. Tính tất yếu của giải pháp 118
4.2.2 Nội dung của giải pháp 119
4.3. Tăng cường các biện pháp ngăn chặn sự tác động tiêu cực của KH&CN hiện đại đến lối sống của người VN 129
4.3.1 Tính tất yếu của giải pháp 129
4.3.2 Nội dung của giải pháp 130
KẾT LUẬN CHUNG 148
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ 153
TÀI LIỆU THAM KHẢO 154
PHỤ LỤC 163




MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nhân loại hôm nay đang tiến vào thiên niên kỷ thứ ba dựa trên nền tảng của cuộc CMKHCN. Sự phát triển như vũ bão của KH, CN trở thành một trong những đặc điểm lớn nhất, bao trùm nhất của thời đại ngày nay. Các tiến bộ trong KH&CN đang giúp con người khám phá và khai thác tự nhiên hiệu quả hơn; đưa con người trở thành chủ thể trong mối quan hệ với tự nhiên; quyết định tốc độ phát triển của mỗi quốc gia; làm thay đổi căn bản tính chất nền sản xuất xã hội; từng bước giải phóng con người ra khỏi nền sản xuất trực tiếp; làm biến đổi sâu sắc cách con người sinh hoạt văn hoá tinh thần, . Những biến đổi đó không dừng ở sự bùng nổ về số lượng, đa dạng về quan hệ mà chứa đựng tính vượt cấp về chất lượng, hình thành nhiều thói quen mới, nhiều cách thức, kỹ năng sống mới mang đặc trưng của thời đại.
Sự phát triển mạnh mẽ và tác động sâu rộng của KH&CN đang đặt ra hàng loạt vấn đề cho nhận thức KH, trở thành chủ đề có tính xuyên suốt trong các kỳ đại hội triết học thế giới gần đây. Trên thế giới hiện có khá nhiều công trình nghiên cứu về tác động của KH&CN nhưng chủ yếu đề cập đến khía cạnh kinh tế, đến cách thức con người tiến hành sản xuất vật chất, đến những biến đổi về môi trường tự nhiên, môi trường văn hoá, . Ở VN, quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế đã tạo động lực và cơ hội thúc đẩy nền KH&CN phát triển. Sự phát triển và tác động mạnh mẽ của KH&CN cũng thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà KH. Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, những công trình đã công bố ở VN chủ yếu bàn về tác động của KH&CN đến sự phát triển LLSX, đến công cuộc CNH, HĐH đất nước, đến môi trường tự nhiên. Cũng đã có một số công trình bàn về tác động của KH&CN đến đạo đức, lối sống của người VN, nhưng để có hiểu biết đầy đủ và hệ thống về tác động của KH&CN đến lối sống của người VN thì không thể dừng lại ở những nghiên cứu đó.
Thực tế cho thấy, dưới tác động của KH&CN, lối sống của người VN đang có những thay đổi lớn lao, toàn diện với cả hai mảng tối sáng đan xen. Những mảng sáng nổi bật là trình độ dân trí được nâng cao; cách thức lao động, cách thức sinh hoạt văn hoá tinh thần đang thay đổi theo chiều hướng KH, văn minh. KH&CN cũng đang tạo ra những điều kiện, tiền đề khách quan cho việc xác lập và định hình những nhân tố cơ bản của một lối sống công nghiệp, hiện đại. Bên cạnh đó, việc áp dụng những tiến bộ trong KH&CN vào sản xuất cũng đang đặt ra những thách thức cho người lao động VN, nguy cơ biến con người thành những cỗ máy lạnh lùng, vô cảm. Một số những tiến bộ trong KH&CN còn trở thành công cụ, thành phương tiện tiếp tay cho những việc làm phi pháp, gây hậu quả nghiêm trọng cho xã hội. Ví dụ việc lạm dụng hoá chất độc hại trong chăn nuôi và chế biến thức ăn đã tạo ra nhiều loại thực phẩm bẩn, gây ra nhiều vụ ngộ độc thực phẩm cho người tiêu dùng. Hay việc dùng kỹ thuật máy tính đột nhập vào Website các ngân hàng, đánh cắp số thẻ căn cước, thẻ bảo hiểm, mã số thẻ tín dụng rồi rút tiền của nhiều tổ chức, cá nhân; hay việc lừa gạt khách hàng trong hoạt động thương mại điện tử, mua bán ngoại tệ, cổ phiếu, đánh bạc, cá độ, làm hồ sơ giả, bằng giả, chứng chỉ giả, khủng bố, đe doạ tống tiền người khác qua mạng internet, qua điện thoại, Báo chí và nhiều nhà nghiên cứu văn hoá, nhà xã hội học thường dùng các thuật ngữ: “sốc văn hoá”, “băng hoại”, “lai căng”, . để diễn đạt tình trạng này. Nguy hại hơn, những diễn tiến xấu đó đang có xu hướng ngày càng phức tạp hơn.
Từ thực tiễn trên, nghiên cứu để có những hiểu biết toàn diện, sâu sắc về tác động của KH&CN hiện đại đến lối sống của người VN, để có căn cứ xây dựng các biện pháp nhằm phát huy những tác động tích cực và hạn chế những tác động tiêu cực là một vấn đề cấp thiết hiện nay cả trên phương diện lý luận lẫn phương diện thực tiễn. Xuất phát yêu cầu đó chúng tôi đã chọn nghiên cứu đề tài: “Tác động của khoa học công nghệ hiện đại đến lối sống của người Việt Nam hiện nay”.
2.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
2.1. Mục đích
Làm rõ những tác động của KH&CN hiện đại đến lối sống của người VN hiện nay, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm phát huy tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của KH&CN hiện đại đến lối sống của người Việt Nam.
2.2. Nhiệm vụ
Để đạt được mục đích trên, luận án có những nhiệm vụ cơ bản sau:
- Làm rõ nội hàm của các khái niệm: “khoa học”, “công nghệ”, “cách mạng khoa học và công nghệ”, “lối sống”.
- Phân tích, khái quát các tác động của KH&CN hiện đại đến lối sống của người VN hiện nay.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của KH&CN hiện đại đến lối sống của người Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Những tác động, ảnh hưởng của KH&CN, mà thực chất là những thành tựu của CMKHCN đến lối sống của người VN hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Khoa học và công nghệ, xét trên cả phương diện lý luận lẫn thực tế lịch sử, có hai hình thức vận động, phát triển là tiến hoá và cách mạng. Sự tiến bộ của KH&CN có lúc nhanh, lúc chậm, có quy mô và mức độ khác nhau, nhưng từ cuối thập niên 70 của thế kỷ XX cho đến nay, KH&CN thế giới bước vào giai đoạn phát triển mới về chất, mang tính đột phá và cách mạng. Từ đây, sự phát triển của KH&CN không còn là hai dòng chảy riêng rẽ mà đã hòa thành một thể thống nhất không thể tách rời. Trong thời đại ngày nay, hình thức cách mạng trở thành xu hưởng nổi trội, chủ đạo, quyết định tiến trình phát triển của cả KH và CN. Trong các tài liệu, các diễn dẫn khoa học và hoạt động xã hội nói chung, những tiến bộ của KH&CN hiện đang được gọi với nhiều thuật ngữ khác nhau như: “cách mạng khoa học - kỹ thuật”, “CMKHCN”, “CMKHCN hiện đại” hay “cách mạng KH - CN”. Trong luận án này, chúng tôi thống nhất sử dụng thuật ngữ: “CMKHCN”.
Các quốc gia trên thế giới hiện nay đều khẳng định, CMKHCN là một trong những đặc điểm chủ yếu, căn bản của thời đại ngày nay. Nhiều người còn khẳng định, thời đại ngày nay là thời đại CMKHCN. Do vậy, khi khảo sát tác động, ảnh hưởng của KH&CN hiện đại đến lối sống của người VN, luận án tập trung khảo sát tác động, ảnh hưởng của CMKHCN đến lối sống của người VN từ khi nước ta tiến hành công cuộc đổi mới (tức từ năm 1986) đến nay. Tuy nhiên, để làm nổi bật những thay đổi trong lối sống của người VN dưới tác động của CMKHCN, ở một chừng mực nhất định, luận án cũng khảo sát cả lối sống lẫn KH, CN ở giai đoạn trước đổi mới, nhưng chỉ với mục đích so sánh, đối chiếu để làm sáng rõ hơn những tác động và ảnh hưởng của CMKHCN đến lối sống của người VN từ 1986 đến nay.
Ngoài ra, luận án còn đi sâu nghiên cứu những vấn đề lý luận về KH, CN, CMKHCN, lối sống và tìm kiếm những giải pháp nhằm phát huy tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của CMKHCN đến lối sống của con người VN hiện nay.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài
4.1. Cơ sở lý lụân và thực tiễn
- Luận án dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh; các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về KHCN, về vai trò của KHCN, về lối sống, bản chất của lối sống, về những yêu cầu của lối sống VN hiện đại
- Các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về KH, CN, CMKHCN, về lối sống đã được công bố.
- Thực trạng phát triển của CMKHCN cùng những biến đổi trong lối sống của người VN hiện nay.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng các phương pháp như: phân tích và tổng hợp, kết hợp lịch sử và lôgíc, thống kê kinh tế - xã hội, điều tra xã hội học, phỏng vấn chuyên gia, so sánh, quan sát, hệ thống hoá, trừu tượng hoá, khái quát hoá, .
5. Đóng góp của đề tài
- Luận án góp phần hệ thống hoá những vấn đề lý luận về đặc điểm, bản chất của KH, CN,CMKHCN; lối sống, những ưu điểm và hạn chế chủ yếu của lối sống truyền thống Việt Nam.
- Khái quát những tác động tích cực và tiêu cực của CMKHCN đến lối sống của người Việt Nam hiện nay.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy những tác động tích cực và hạn chế những tác động tiêu cực của CMKHCN đến lối sống của người VN hiện nay.
6. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 4 chương, 12 tiết.