Tài liệu Sự phát triển của hợp tác xã và vai trò của hợp tác xã đối với an sinh xã hội

LỜI GIỚI THIỆU






Một xã hội phát triển lành mạnh, bền vững cần nhiều yếu tố, trong đó có một yếu tố đặc biệt quan trọng là cá nhân, hộ gia đình trong xã hội cần được tổ chức trong các Hợp tác xã (HTX), tổ chức kinh tế tự giác, tự quản, bình đẳng, dân chủ cùng giúp đỡ nhau cải thiện mọi mặt đời sống vật chất, tinh thần của từng thành viên nói riêng và cả cộng đồng nói chung, góp phần bảo đảm an sinh xã hội.


Hợp tác xã đã và đang tồn tại phổ biến, đóng vai trò tích cực trong sự phát triển kinh tế - xã hội của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Từ năm 1955 đến nay, phong trào HTX ở Việt Nam đã không ngừng phát triển qua các thời kỳ từ kế hoạch hóa tập trung đến nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cho thấy sự cần thiết và vai trò của HTX ở Việt Nam hiện nay.


Khác với các loại hình tổ chức kinh tế khác, ngoài vai trò thúc đẩy phát triển kinh tế, HTX còn có ý nghĩa về đáp ứng các nhu cầu về văn hóa - xã hội của xã viên và cộng đồng theo nguyên tắc tương trợ. Chính sự đa dạng về vai trò của HTX đã dẫn đến những quan điểm khác nhau về khu vực này. HTX theo định nghĩa của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) chú trọng nhiều hơn đến khía cạnh xã hội và cộng đồng, trong khi Luật HTX năm 2003 nhấn mạnh nhiều hơn đến khía cạnh kinh tế và pháp lý. Cũng theo ILO, HTX là tổ chức của các

cá nhân, trong khi Luật HTX năm 2003 quy định HTX là tổ chức của
cả cá nhân lẫn pháp nhân. Những khác biệt trong quan niệm về bản chất HTX ở trên có thể dẫn đến những đánh giá khác nhau về vai trò của HTX đối với an sinh xã hội (ASXH), đặc biệt là đối với xã viên và chính sách phát triển HTX. Nếu chỉ nhấn mạnh khía cạnh kinh tế, HTX có thể được phát triển theo thiên hướng doanh nghiệp, vai trò của HTX đối với ASXH tương tự đối với các loại hình doanh nghiệp khác, theo đó, một chính sách riêng đối với phát triển HTX trở nên



không cần thiết. Ngược lại, nếu nhấn mạnh khía cạnh xã hội, HTX sẽ được phát triển theo hướng một tổ chức kinh tế - xã hội, vai trò của HTX đối với ASXH sẽ có nhiều khác biệt so với các doanh nghiệp, theo đó, một chính sách riêng đối với phát triển HTX là rất cần thiết.


Vì vậy, việc làm rõ bản chất HTX và vai trò của HTX đối với ASXH trở nên rất quan trọng, từ đó có những chính sách phát triển HTX thích hợp phù hợp với đặc thù Việt Nam, cụ thể là phục vụ yêu cầu sửa đổi, bổ sung Luật HTX. Với mục tiêu trên, nghiên cứu này sẽ đánh giá lại tình hình phát triển và thực trạng tổ chức - quản lý HTX, làm rõ bản chất và các xu hướng phát triển mới của HTX, phân tích vai trò của HTX đối với ASXH, đánh giá những hạn chế, khó khăn, vướng mắc trong hoạt động của HTX hiện nay, đề xuất các hàm ý chính sách phát triển HTX trong thời gian tới. Nghiên cứu này là một sự đóng góp có ý nghĩa cả lý luận và thực tiễn về kinh tế tập thể, về HTX, góp phần làm rõ các chủ trương, chính sách lớn của Đảng, Nhà nước, về phát triển HTX, một tổ chức mang lại lợi ích thiết thực, đóng góp tích cực, hiệu quả cho phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa.


Đây là nghiên cứu trong chuỗi những nghiên cứu dựa trên bằng chứng thực nghiệm gắn với những vấn đề chính sách kinh tế vĩ mô đang được triển khai trong khuôn khổ Dự án “Hỗ trợ nâng cao năng lực tham mưu, thẩm tra và giám sát chính sách kinh tế vĩ mô” của Ủy ban Kinh tế của Quốc hội do UNDP tài trợ. Báo cáo nghiên cứu do nhóm tác giả của trường Đại học Kinh tế Quốc dân thực hiện. Mọi nhận định, phân tích, đánh giá trong báo cáo này thể hiện quan điểm độc lập của nhóm tác giả và không phản ánh quan điểm của Ủy ban Kinh tế cũng như của Ban Quản lý Dự án.


MỤC LỤC




LỜI GIỚI THIỆU


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT 13


DANH MỤC ĐỒ THỊ 13


DANH MỤC BẢNG 13


TÓM TẮT 15


LỜI NÓI ĐẦU 19


KINH TẾ HỢP TÁC VÀ HỢP TÁC XÃ


Kinh tế hợp tác và Hợp tác xã 23


Đặc trưng của HTX 24


AN SINH XÃ HỘI


Khái niệm ASXH 26


Cấu trúc hệ thống ASXH 29


SỰ PHÁT TRIỂN CỦA HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM


Sự phát triển của tổ hợp tác 31


Sự phát triển của HTX ở Việt Nam 33


Tình hình phát triển HTX giai đoạn 1955-1986 35


Tình hình phát triển HTX giai đoạn 1987-1996 37


Tình hình phát triển HTX giai đoạn 1997-2003 38


Tình hình phát triển HTX giai đoạn 2004 đến nay 40


TÁC ĐỘNG CỦA CƠ CHẾ, PHÁP LUẬT VÀ
CHÍNH SÁCH ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA HỢP TÁC XÃ


Tác động của cơ chế kinh tế đến sự phát triển của HTX 42


Tác động của pháp luật đến sự phát triển của HTX 44


Tác động của chính sách phát triển HTX 46

THỰC TRẠNG QUY MÔ VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA HTX


Quy mô giá trị gia tăng 51


Quy mô xã viên 52


Quy mô vốn 54


Hiệu quả sản xuất kinh doanh 55


Thu nhập bình quân đầu người 56




THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ QUẢN LÝ Ở CÁC HTX


Mục tiêu hoạt động của HTX ở nước ta hiện nay 58


Thực trạng liên kết sức mạnh của HTX 60


Thực trạng thực hiện các nguyên tắc tổ chức và quản lý của HTX 62


Mức độ hài lòng của xã viên HTX 64




VAI TRÒ CỦA HỢP TÁC XÃ ĐỐI VỚI AN SINH XÃ HỘI


Vai trò của HTX đối với việc bảo đảm mức sống tối thiểu 65


Vai trò của HTX trong việc cải thiện thị trường lao động 70


Vai trò của HTX trong việc thực thi các chính sách bảo hiểm 72


Vai trò của HTX trong việc thực thi chính sách ưu đãi xã hội 73


Vai trò của HTX trong việc thực hiện trợ giúp xã hội 76




MỘT SỐ XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA HỢP TÁC XÃ HIỆN NAY


Xu hướng gắn kinh tế gia đình với kinh tế HTX 77


Xu hướng phát triển HTX gắn liền với phát triển cộng đồng 81


Xu hướng doanh nghiệp hóa HTX 83




TƯƠNG LAI HỢP TÁC XÃ TỪ Ý KIẾN XÃ VIÊN


Mục tiêu hoạt động của HTX 84


Yêu cầu cơ bản đối với xã viên 85


Vai trò của HTX đối với ASXH trong tương lai 86

KẾT LUẬN


Về quá trình phát triển của HTX 88


Về tác động của cơ chế, luật pháp và chính sách đến sự phát triển của HTX 89


Về quy mô, đóng góp, và hiệu quả của HTX 90


Về mục tiêu, tổ chức và hoạt động của HTX 90


Về vai trò của HTX đối với ASXH 92


Về xu hướng phát triển của HTX 93




HÀM Ý CHÍNH SÁCH


Khái niệm và bản chất HTX, liên hiệp HTX 93


Phát triển HTX là yêu cầu khách quan đối với sự phát triển 94


Phát triển HTX đòi hỏi sự trợ giúp đặc biệt từ Nhà nước 94


Phát triển HTX cần gắn với việc đáp ứng nhu cầu hàng hóa/dịch vụ của xã viên và tạo công ăn việc làm cho người lao động 94
HTX cần được coi là công cụ quan trọng đảm bảo ASXH và
phát triển cộng đồng hơn là một khu vực quan trọng của nền kinh tế 95


HTX cần được phát triển theo hướng thúc đẩy phát triển kinh tế hộ gia đình và không đề cao lợi nhuận 95
Pháp luật và các chính sách phát triển HTX cần hướng tới việc bảo đảm cho các nguyên tắc tự nguyện, tự chủ, dân chủ,
công bằng, minh bạch trong tổ chức và hoạt động của HTX 96




TÀI LIỆU THAM KHẢO 97


PHỤ LỤC: ĐẶC ĐIỂM MẪU THĂM DÒ 100