Thạc Sĩ Sự chuyển biến của quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Trung Quốc từ năm 1802 đến năm 1885

LUẬN ÁN TIẾN SỸ
NĂM 2014
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU 1
1. Lí do chọn đề tài 1
2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4
4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu 5
5. Đóng góp của luận án 8
7. Bố cục của luận án 9
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 10
1.1. Các công trình nghiên cứu của các tác giả trong nước và ngoài nước có liên quan đến đề tài luận án 10
1.1.1. Những công trình nghiên cứu của các tác giả trong nước 10
1.1.2. Những công trình nghiên cứu của các tác giả nước ngoài 22
1.2. Những vấn đề còn tồn tại và hướng nghiên cứu tiếp theo của đề tài luận án 27
Chương 2: QUAN HỆ NGOẠI GIAO GIỮA VIỆT NAM VÀ TRUNG QUỐC GIAI ĐOẠN 1802 – 1858 31
2.1. Hoàn cảnh lịch sử tác động đến quan hệ ngoại giao Việt – Trung giai đoạn
1802 – 1858. 31
2.2. Nội dung của hoạt động ngoại giao Việt–Trung giai đoạn 1802 – 1858 34
2.1.1. Xin đổi quốc hiệu 34
2.2.2. Cầu phong, thụ phong 36
[B]2.2.3. Triều cống, lễ sính 43
[B]2.2.4. Giải quyết các vấn đề về biên giới, lãnh thổ 48
[FONT=Segoe UI]2.2.5. Trao đổi văn thơ bang giao 53[/FONT]
[FONT=Segoe UI]2.2.6. Thương mại triều 60[/FONT]
[B]2.2.7. Buôn bán trên bộ 64
[B]2.2.8. Buôn bán trên biển 66
[B]2.3. Đóng góp của những [B]vị chánh, phó sứ tiêu biểu giai đoạn 1802 – 1858 [FONT=Segoe UI]70 [/FONT]
[B][I]Tiểu kết chương 2 [/I][FONT=Segoe UI]78[/FONT]
[B]Chương 3: QUAN HỆ NGOẠI GIAO GIỮA VIỆT NAM VÀ TRUNG QUỐC GIAI ĐOẠN 1858 – 1885 81
[B]3.1. Hoàn cảnh lịch sử tác động đến quan hệ ngoại giao Việt – Trung giai đoạn 1858 – 1885 81
[B]3.2. Nội dung của hoạt động ngoại giao Việt – Trung giai đoạn 1858-1885 85
[FONT=Segoe UI]3.2.1. Cầu phong, thụ phong 85[/FONT]
[FONT=Segoe UI]3.2.2. Triều cống, lễ sính 85[/FONT]
[FONT=Segoe UI]3.2.3. Giải quyết các vấn đề về biên giới, lãnh thổ 87[/FONT]
[FONT=Segoe UI]3.2.4. Trao đổi văn thơ bang giao 89[/FONT]
[FONT=Segoe UI]3.2.5. Thương mại triều cống 100[/FONT]
[FONT=Segoe UI]3.2.6. Buôn bán trên bộ 104[/FONT]
[FONT=Segoe UI]3.2.7. Buôn bán trên biển 105[/FONT]
[B]3.3.[FONT=Segoe UI] [/FONT][B]Đóng góp của những vị chánh, phó sứ tiêu biểu giai đoạn 1858 – 1885 [FONT=Segoe UI]107[/FONT]
[B][I]Tiểu kết chương 3 [/I][FONT=Segoe UI]112[/FONT]
[B]Chương 4: ĐÁNH GIÁ VỀ NHỮNG CHUYỂN BIẾN CỦA QUAN HỆ NGOẠI GIAO VIỆT – TRUNG (1802 - 1885) 114
[B]4.1. Về những chuyển biến trong hoạt động ngoại giao Việt – Trung trước và sau khi thực dân Pháp xâm lược (1858) 115
[FONT=Segoe UI]4.1.1. Trong hoạt động cầu phong, thụ phong 115[/FONT]
[FONT=Segoe UI]4.1.2. Trong hoạt động triều cống, lễ sính 116[/FONT]
[FONT=Segoe UI]4.1.3. Trong việc giải quyết các vấn đề biên giới, lãnh thổ 121[/FONT]
[FONT=Segoe UI]4.1.4. Trong hoạt động trao đổi văn thơ bang giao 124[/FONT]
[FONT=Segoe UI]4.1.5. Trong hoạt động thương mại triều cống 126[/FONT]
[FONT=Segoe UI]4.1.6. Trong hoạt động buôn bán trên bộ, trên biển 128[/FONT]
[B]4.2. Về những chuyển biến trong thái độ giữa nhà Nguyễn và nhà Thanh trước hoạt động quân sự của thực dân Pháp ở Việt Nam 130
[FONT=Segoe UI]4.2.1. Từ những nỗ lực tự chủ chống Pháp đến sự cầu viện triều Thanh của nhà Nguyễn 130[/FONT]
[B]4.2.2. Từ thái độ giằng co, tranh chấp sang thái độ thỏa hiệp với Pháp về vấn đề
[B]Việt Nam của nhà Thanh 135
[B][I]Tiểu kết chương 4 [/I][FONT=Segoe UI]141[/FONT]
[B]KẾT LUẬN [FONT=Segoe UI]143[/FONT]
[B]TÀI LIỆU THAM KHẢO [FONT=Segoe UI]151[/FONT]
[B]DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN
[B]LUẬN ÁN [FONT=Segoe UI]168[/FONT]
[B]PHỤ LỤC [FONT=Segoe UI]170[/FONT]
[B]MỞ ĐẦU
[B]1. Lý do chọn đề tài
[FONT=Segoe UI]Việt Nam vào đầu thế kỷ XIX ch­ưa tham gia nhiều vào các mối quan hệ quốc tế, những mối quan hệ trọng yếu của Việt Nam lúc bấy giờ chỉ giới hạn trong khu vực, đặc biệt là với n­ước láng giềng Trung Quốc.[/FONT]
[FONT=Segoe UI]Có thể nói, trong lịch sử ngoại giao của dân tộc Việt Nam từ xưa đến nay thì ngoại giao với Trung Quốc luôn chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng. Mối quan hệ này trước hết phản ánh đường lối đối ngoại[/FONT][URL="http://www.kilobooks.com/#_ftn1"][1][/URL][FONT=Segoe UI] mang tính bắt buộc do hoàn cảnh lịch sử - địa lý đặc thù của hai quốc gia quy định.[/FONT]
[FONT=Segoe UI]Suốt hơn 1000 năm qua, kể từ sau thế kỷ X, khi Việt Nam giành được độc lập, thoát ra khỏi đêm trường Bắc thuộc và bước vào kỉ nguyên dựng nước, thì trong quan hệ giữa hai nước Việt - Trung đã từng xảy ra những cuộc chiến tranh do các vư­ơng triều phong kiến Trung Quốc phát động nhằm mục đích thôn tính Việt Nam, biến dải đất này thành quận huyện. Rốt cục, những cuộc chiến tranh ấy đều kết thúc bằng chiến thắng của nhân dân Việt Nam. Song nếu tính về thời gian thì những năm tháng chiến tranh đó cộng lại vẫn là ngắn so với những thế kỷ hoà bình mà hai nước đã xây đắp. Dưới thời Nguyễn, mối quan hệ ngoại giao Việt - Trung từ năm 1802 đến năm 1885 cũng nằm trong số những thời kỳ “hoà bình”, “bang giao hảo thoại” nói trên. Tuy nhiên, chính trong thời kỳ “hoà bình” ấy cũng từng phát sinh bao nhiêu chuyện gay cấn, như: Vấn đề tranh chấp, lấn chiếm đất vùng biên giới; những mâu thuẫn kinh tế nảy sinh Do đó, tìm hiểu về sự chuyển biến của mối quan hệ ngoại giao Việt – Trung từ năm 1802 (năm triều Nguyễn thành lập) đến năm 1885 (năm chấm dứt vĩnh viễn quan hệ thượng quốc - chư hầu giữa Việt Nam và Trung Quốc theo Hoà ước Thiên Tân năm 1885 giữa Pháp với Trung Quốc) tức là chúng ta đi vào khảo cứu về một thời kỳ lịch sử tiêu biểu cho những mối quan hệ ngoại giao phức tạp giữa Việt Nam và Trung Quốc mà vừa mang những nét chung của các thời kỳ lịch sử trước, lại vừa có những đặc trưng riêng ảnh hưởng đến quan hệ ngoại giao ở những thời kỳ về sau.[/FONT]
[FONT=Segoe UI]Trong các sách sử của Việt Nam và Trung Quốc từ trước đến nay đều có ghi lại khá rõ quan hệ ngoại giao giữa hai quốc gia. Song trên thực tế, nhiều chính khách ở Trung Quốc, nhiều cơ quan ngôn luận ở Bắc Kinh, thậm chí nhiều nhà nghiên cứu ở các nư­ớc khác đã đề cập đến quan hệ ngoại giao Việt - Trung theo những thiên kiến chủ quan, sai lệch với thực tiễn khách quan. Đặc biệt, khi xem xét quan hệ chính trị giữa triều Nguyễn và triều Thanh thế kỷ XIX, vấn đề nổi cộm được các nhà nghiên cứu tập trung kiến giải là trong quan hệ với Trung Quốc, [/FONT][I]Việt Nam độc lập hay bị phụ thuộc? Đã có nhiều ng­ười khẳng định về sự phụ thuộc của Việt Nam trong quan hệ chính trị với Trung Quốc lúc bấy giờ. Hoặc khi đi vào tìm hiểu về mối quan hệ kinh tế giữa Việt Nam và các nước trên thế giới thời Nguyễn, từ xưa đến nay, không ít người đã nhìn nhận nó như một bức tranh “u ám” và xem đó là hậu quả không thể nào tránh khỏi do chính sách “ức thương” và “bế quan tỏa cảng” mang lại. Từ đấy lại có những suy luận rằng: Mối quan hệ kinh tế Việt – Trung thời bấy giờ cũng không là ngoại lệ. Hơn thế, từ chỗ khẳng định sự phụ thuộc của Việt Nam trong quan hệ chính trị với Trung Quốc, không ít nhà nghiên cứu trong và ngoài nước đã khẳng định sự lệ thuộc của Việt Nam trong quan hệ kinh tế và văn hóa với Trung Quốc hiện thời Vậy, thực chất của mối quan hệ ngoại giao Việt – Trung trên các phương diện: chính trị, kinh tế và văn hóa lúc này ra sao? Nghiên cứu sâu sắc và nghiêm túc về vấn đề này là hết sức cần thiết.
Hơn thế nữa, bư­ớc sang thế kỷ XVIII, đặc biệt là từ đầu thế kỷ XIX, Việt Nam và Trung Quốc đều bị lôi cuốn vào vòng xoáy của thời đại mới. Đó là thời đại mà “Những mối quan hệ toàn diện, sự phụ thuộc toàn diện đối với nhau giữa các dân tộc đang phát triển, thay thế cho tình trạng cô lập tr­ước kia của các địa ph­ương và của các dân tộc vẫn tự cung tự cấp” [20, tr.23]. Vì vậy, tìm hiểu về mối quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Trung Quốc thời kỳ này (1802 - 1885) sẽ giúp hiểu thêm về quan hệ quốc tế trong thời đại mới - thời đại của giai cấp t­ư sản.
Không những vậy, nhận thức về một triều đại, nhất là muốn đánh giá công lao hay hạn chế của triều đại đó cần phải nghiên cứu một cách toàn diện trên tất cả các lĩnh vực, từ chính trị, kinh tế, đến văn hoá, xã hội thì mới có thể đi đến một kết luận khách quan và khoa học. Do đó, tìm hiểu về quan hệ ngoại giao Việt – Trung thời kỳ 1802 - 1885 sẽ góp phần vào việc nghiên cứu chung về triều Nguyễn, với mong muốn có cái nhìn toàn diện hơn về công trạng và cả hạn chế của vương triều phong kiến cuối cùng này trên một số lĩnh vực, nhất là lĩnh vực ngoại giao.
Đặc biệt, nghiên cứu và rút ra được thực chất của mối quan hệ ngoại giao Việt - Trung thời bấy giờ cũng sẽ giúp cho việc hiểu biết về Trung Quốc ngày nay được sâu sắc hơn, góp phần giúp Đảng và Nhà nước Việt Nam hoạch định nên những chính sách đối ngoại đúng đắn với nước Trung Quốc láng giềng, phù hợp với đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hoá và đa phương hoá các mối quan hệ với tinh thần Việt Nam muốn là bạn, là đối tác tin cậy và là thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế.
Hơn thế, nghiên cứu về sự chuyển biến của quan hệ ngoại giao Việt – Trung thời kì 1802 – 1885 một cách toàn diện còn là sự tiếp nối và phát triển hướng nghiên cứu trước đây của tác giả luận án. Vào năm 2008, tác giả đã bảo vệ thành công luận văn thạc sĩ về quan hệ ngoại giao Việt – Trung thời kì 1802 – 1885 trên phương diện chính trị. Từ đó đến nay, tác giả đã tiếp tục mở rộng hướng nghiên cứu này trên nhiều phương diện khác như kinh tế, văn hóa và đã có một số bài báo về vấn đề này được công bố[URL="http://www.kilobooks.com/#_ftn2"][2][/URL]. Vì vậy, nghiên cứu về mối quan hệ ngoại giao Việt – Trung thời kì 1802 – 1885 một cách sâu sắc, toàn diện chính là sự tiếp nối hướng nghiên cứu nêu trên.
Với những ý nghĩa khoa học và thực tiễn đó, tác giả quyết định chọn đề tài[B] “[I]Sự chuyển biến của quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Trung Quốc từ năm 1802 đến năm 1885[/I]”[FONT=Segoe UI] làm đề tài luận án của mình.[/FONT]
[B]2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu
[B][I]* Mục tiêu nghiên cứu[/I]
[FONT=Segoe UI]- Luận án nhằm làm sáng tỏ sự chuyển biến của mối quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Trung Quốc từ năm 1802 đến năm 1885, rút ra được xu hướng, đặc điểm và thực chất của sự chuyển biến ấy trong quan hệ ngoại giao giữa hai nước thời kì này.[/FONT]
[FONT=Segoe UI]- Hiểu đ­ược đặc điểm, thực chất của mối quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Trung Quốc thời kì 1802 – 1885 sẽ góp phần giúp cho Đảng và Nhà nước Việt Nam có được những chính sách đối ngoại đúng đắn, phù hợp với bối cảnh khu vực, quốc tế hiện nay, góp phần xây dựng và phát triển kinh tế - văn hoá của đất nước, đảm bảo an ninh quốc phòng cho Tổ quốc, nhất là khi quan hệ giữa hai nư­ớc hiện thời đang tồn tại nhiều vấn đề bất cập.[/FONT][FONT=Segoe UI]

[/FONT][/B][/B][/B][/I][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/B]