Luận Văn Sản phẩm tài chính giao dịch ký quỹ chứng khoán (85 trang)

CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ SẢN PHẨM TÀI CHÍNH GIAO DỊCH KÝ QUỸ CHỨNG KHOÁN

1.1/. Giới thiệu về sản phẩm tài chính giao dịch ký quỹ chứng khoán
1.1.1/. Khái niệm sản phẩm tài chính
Khái niệm sản phẩm tài chính rất rộng, theo FSR (Financial Services Reform) nó bao gồm tất cả các sản phẩm liên quan đến :
- Đầu tư tài chính (cổ phiếu, giấy nợ, lãi suất hưu tri, đầu tư vào bảo hiểm nhân thọ và tiền gửi ngân hàng).
- Quản lý rủi ro tài chính (bảo hiểm chung và các sản phẩm phái sinh được sử dụng để đầu cơ).
- Thực hiện những khoản thanh toán không dùng tiền mặt (thẻ ghi nợ, séc, thẻ thông minh và séc du lịch).

1.1.2/. Khái niệm giao dịch ký quỹ chứng khoán

1.1.2.1/. Lịch sử hình thành giao dịch ký quỹ
Giao dịch ký quỹ có nguồn gốc từ thị trường tương lai về hàng hóa. Thị trường tương lai đã xuất hiện từ thời trung cổ, nó được phát triển để đáp ứng yêu cầu của giới nông dân và lái buôn. Đi vào phân tích tình huống nông dân ở thời điểm thu hoạch trong tương lai, giá cả hàng hóa có thể rất cao nhưng cũng có thể rất thấp và điều này ảnh hưởng rất nhiều đến họ nhất là khi họ cần tiền. Và tương tự, giới lái buôn cũng chịu rủi ro khi giá cả hàng hóa biến động ở tương lai, trong khi họ là những người luôn cần hàng. Do vậy nông dân và lái buôn gặp nhau trước thời điểm thu hoạch để thỏa thuận giá cả cho thời điểm họ có hàng hoặc cần hàng trong tương lai. Điều đó có nghĩa là họ đã thương lượng loại hợp đồng tương lai về hàng hóa – là loại hợp đồng cung cấp cách thức mua bán hàng hóa giữa các bên để có thể loại trừ rủi ro do giá cả hàng hóa không ổn định trong tương lai. Sự phát triển của thị trường tương lai, kèm theo sự gia tăng những rủi ro dẫn đến việc xuất hiện hệ thống thanh toán bù trừ các giao dịch. Nền tảng của thanh toán bù trừ là một hệ thống tiền gửi hoặc bảo lãnh tiền gửi, được yêu cầu từ những người tham gia thị trường tương lai. Trong thực tế trao đổi, những khoản tiền gửi này được gọi là giao dịch kỹ quỹ, đó là số tiền mà khách hàng phải trả vào tài khoản của công ty môi giới khi anh ta thiết lập vị thế, được gọi là ký quỹ, tỷ lệ kỹ quỹ thường 1-10% giá trị hợp đồng tương lai. Từ hoạt động kỹ quỹ trong giao dịch hàng hóa đã được vận dụng sang các sản phẩm tài chính khác như là chứng khoán (Giao dịch kỹ quỹ trên thị trường chứng khoán), ngoại tệ (Giao dịch ký quỹ at FOREX), vàng (Gold giao dịch kỹ quỹ) và tiếp tục phát triển vào những năm 20 của đầu thế kỷ 20.

1.1.2.2/. Khái niệm giao dịch ký quỹ chứng khoán
Margin trading - Giao dịch ký quỹ: Là việc mua hoặc bán chứng khoán trong đó người đầu tư chỉ thực có một phần tiền hoặc chứng khoán, phần còn lại do công ty chứng khoán cho vay.
Sản phẩm tài chính giao dịch ký quỹ là loại sản phẩm dịch vụ mà công ty chứng khoán (công ty môi giới) cung cấp cho khách hàng. Trong đó, công ty chứng khoán (công ty môi giới) cho phép nhà đầu tư mượn tiền của nhà môi giới (công ty môi giới, công ty chứng khoán ) để mua chứng khoán, trong trường hợp họ không đủ tiền để mua. Có thể hiểu, nó giống như một khoản vay thông thường có thế chấp, do một cá nhân thực hiện, để có tiền đáp ứng cho nhu cầu đầu tư.
Ký quỹ, vay mua chứng khoán: là khoản tiền đặt cọc của một khách hàng cho công ty chứng khoán khi họ thực hiện việc vay tiền mua chứng khoán. Theo quy định của Hội đồng Dự trữ liên bang Mỹ, mức ký quỹ ban đầu thực thi từ năm 1945 yêu cầu số tiền ký quỹ từ 50 tới 100% lượng tiền mua chứng khoán. Vào giữa những năm 1990 mức ký quỹ tối thiểu là 50% lượng tiền mua chứng khoán hoặc bán khống chứng khoán, tính ra tiền mặt hoặc các chứng khoán được giao dịch hợp pháp, với mức tối thiểu là 2.000 USD. Sau đó, các yêu cầu về ký quỹ duy trì đựơc Hiệp hội các nhà giao dịch chứng khoán (NASD) và Sở Giao dịch chứng khoán đặt ra, và nhiều công ty chứng khoán cũng có các yêu cầu tương tự hoặc cao hơn.

Giao dịch ký quỹ có hai loại: mua ký quỹ và bán khống.
Mua ký quỹ là việc nhà đầu tư mua cổ phiếu có sử dụng hạn mức tín dụng do công ty chứng khoán cấp. Nó được đảm bảo bằng khoản ứng trước bằng tiền thế chấp bằng chính cổ phiếu được mua. Vì vậy, thông thường những nhà đầu tư nào dự đoán giá tăng sẽ thực hiện giao dịch ký quỹ.
Tại Việt Nam, Theo Thông tư Số 74/2011/TT-BTC hướng dẫn về giao dịch chứng khoán thì: “Giao dịch mua ký quỹ chứng khoán là giao dịch mua chứng khoán của khách hàng có sử dụng tiền vay của công ty chứng khoán và sử dụng các chứng khoán khác có trong tài khoản và chứng khoán mua được bằng tiền vay để cầm cố”.
Ví dụ: Nhà đầu tư A dự đoán giá của cổ phiếu XYZ tăng trong tương lai và muốn mua 3.000 cổ phiếu XYZ với giá 50.000 đồng/cổ phiếu nhưng chỉ có 75 triệu đồng trong tài khoản. Nhà đầu tư A có thể vay CTCK nơi mở tài khoản 75 triệu đồng còn thiếu (50% vốn). Lợi nhuận nhà đầu tư A đạt được là chênh lệch giữa giá bán và giá mua 3.000 cổ phiếu này trừ đi lãi suất vay của CTCK.

Bán khống (short-selling) trong tài chính có nghĩa là một cách kiếm lợi nhuận từ sự kỳ vọng tụt giảm giá của một loại chứng khoán, ngoại tệ . Bán khống là bán một loại chứng khoán mà người bán không sở hữu tại thời điểm bán. Cụ thể, họ vay chứng khoán để bán và sau đó mua lại chứng khoán với giá thấp hơn để trả cho người họ vay, phần chênh lệch giá thấp hơn đó mang lại lợi nhuận cho người bán khống.

Sau đây tác giả xin giới thiệu một số thuật ngữ dùng trong hoạt động giao dịch ký quỹ:
- Tài khoản giao dịch ký quỹ: là tài khoản của khách hàng mở tại công ty chứng khoán để thực hiện các giao dịch ký quỹ chứng khoán (Theo Thông tư Số 74/2011/TT-BTC )
- Tài khoản giao dịch thông thường: là tài khoản của khách hàng mở tại công ty chứng khoán để giao dịch chứng khoán nhưng không sử dụng tiền vay của công ty chứng khoán. (Theo Thông tư Số 74/2011/TT-BTC )
- Dư nợ ký quỹ của khách hàng trên tài khoản giao dịch ký quỹ: là tổng số tiền khách hàng nợ công ty chứng khoán. (Theo Thông tư Số 74/2011/TT-BTC)
- Tài sản thực có của khách hàng trên tài khoản giao dịch ký quỹ: bao gồm tiền mặt, giá trị các chứng khoán được phép kỹ quỹ trên tài khoản giao dịch ký quỹ tính theo giá thị trường tính theo giá thị trường trừ đi dư nợ ký quỹ. (Theo Thông tư Số 74/2011/TT-BTC).
- Tỷ lệ ký quỹ ban đầu: là tỷ lệ giữa tài sản thực có (trước khi thực hiện giao dịch) so với giá trị hợp đồng giao dịch (dự kiến thực hiện) tính theo giá thị trường. (Theo Thông tư Số 74/2011/TT-BTC )
- Tỷ lệ ký quỹ: là tỷ lệ giữa tài sản thực có so với tổng tài sản trên tài khoản giao dịch ký quỹ tính theo giá thị trường. (Theo Thông tư Số 74/2011/TT-BTC )
- Tỷ lệ ký quỹ duy trì: là tỷ lệ tối thiểu giữa tài sản thực có so với tổng tài sản trên tài khoản giao dịch ký quỹ tính theo giá thị trường. (Theo Thông tư Số 74/2011/TT-BTC)
- Giá trị ký quỹ ban đầu (Initial Margin- IM): là giá trị ký quỹ ban đầu để có thể vay một số tiền nhất định của nhà môi giới (công ty môi giới) thực hiện giao dịch chứng khoán. Trong thực tế để đo giá trị ký quỹ ban đầu, người ta dùng khái niệm tỷ lệ ký quỹ ban đầu.
- Tỷ lệ ký quỹ ban đầu: là tỷ lệ % tối thiểu của giá trị giao dịch mà NĐT phải có trong tài khoản ký quỹ khi thực hiện giao dịch mới. Tỷ lệ ký quỹ ban đầu thường được quy định bằng các cơ quan quản lý và sự đặc thù của mỗi nhà môi giới (công ty môi giới). VD: Theo Regulation T of the Federal Reserve Board, thì tỷ lệ ký quỹ tối thiểu ở Mỹ là 50%. Ví dụ NĐT muốn mua 1 số cố phiếu trị giá 10.000 USD, NĐT phải ký quỹ ban đầu 50% tức là 5.000 USD. Tuy nhiên, tùy từng đặc thù của các công ty môi giới tỷ lệ ký quỹ có thể là 60% hay 70%.
- Ký quỹ hiện tại hay ký quỹ thực tế (Current liquidating margin - CLM ): là số tiền thực có của NĐT trong tài khoản ký quỹ sau khi thanh lý toàn bộ các trạng thái giao dịch theo thị giá và thanh toán nợ cho công ty môi giới và các loại phí. Tỷ lệ ký quỹ thực tế: là tỷ lệ phần trăm của tổng giá trị ký quỹ hiện tại so với tổng giá trị đầu tư tại thời điểm hiện tại CLM (%) = CLM/ Giá trị hiện tại của các khoản đầu tư.
- Giá trị ký quỹ tối thiểu (Minimum margin requirement- MMR): là giá trị ký quỹ tối thiểu quy định bởi luật pháp và mỗi công ty môi giới (nhà môi giới) để bảo đảm rủi ro cho những khoản vay với công ty môi giới (nhà môi giới) khi giá trị toàn bộ tài sản ký quỹ sụt giảm do biến động của giá cổ phiếu.
- Tỷ lệ ký quỹ tối thiểu: khi CLM < MMR thì NĐT phải thanh lý bớt một số giao dịch hoặc bổ sung tiền vào tài khoản ký quỹ để CLM ≥ MMR.
- Cảnh báo ký quỹ (Margin call): khi giá trị tài sản ký quỹ thấp hơn giá trị ký quỹ tối thiểu thì nhà môi giới sẽ gửi đến nhà đầu tư một thông báo gọi là cảnh báo ký quỹ. Trong trường hợp này, nhà đầu tư phải ký quỹ bổ sung bằng tiền mặt, bán bớt một phần chứng khoán có trong tài khoản, hoặc mua một phần chứng khoán đã bán khống để đảm bảo tỷ lệ ký quỹ thực tế không nhỏ hơn tỷ lệ ký quỹ tối thiểu.
- Ký quỹ bổ sung (Additional margin): Là số tài sản bổ sung vào tài khoản ký quỹ khi nhằm đảm bảo tỷ lệ ký quỹ tối thiểu.

1.1.2.3/. Ưu nhược điểm và rủi ro khi nhà đầu tư sử dụng dịch vụ này
1.1.2.3.1/. Ưu điểm của giao dịch ký quỹ
Trước hết là do tính chất đòn bẩy của giao dịch ký quỹ, cho phép NĐT giao dịch mua bán một số lượng chứng khoán lớn hơn nhiều lần chỉ với một khoản đặt cọc ít ban đầu, so với hình thức giao dịch hoàn toàn bằng tiền mặt. Khi NĐT phán đoán đúng tình hình thị trường, thì lợi nhuận từ giao dịch kỹ quỹ sẽ được khuyếch đại lên rất nhiều lần.
Hơn nữa đây là loại hình thường có mức lãi suất khá thấp so với lãi suất đi vay tiền mặt thông thường để mua chứng khoán.
Ngược lại, khi giá chứng khoán tăng, NĐT có thể rút bớt số tiền chênh lệch ra để kinh doanh tiếp hoặc tiêu dùng cho những mục đích cá nhân khác.
Thích hợp với những NĐT với số vốn ít nhưng có thể mua lượng chứng khoán nhiều hơn số tiền thực có.
Cuối cùng là lợi nhuận từ tài khoản ký quỹ có thể được sử dụng tiếp để đặt cọc mua thêm chứng khoán.
1.1.2.3.2/. Nhược điểm của giao dịch ký quỹ đối với nhà đầu tư.